Morgunblaðið - 29.08.2014, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. ÁGÚST 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Í fyrrakvöldspurðu menn:
„Er Bárðarbunga í
bjölluati?“ rétt eins
og þar væri galsa-
fengin götustelpa á
ferð. Þá virtist
öruggt að gos væri í
burðarliðnum, sigkatlar sáust á
jöklinum og langar sprungur
sem ekki höfðu verið þar áður.
Ekki virtist fjallið þó taka jóð-
sótt, en sumir héldu þó helst að
það hefði það einmitt gert.
Fáeinum dögum áður hafði
mönnum þótt ekki síður öruggt
að gos væri hafið í jaðri Vatna-
jökuls. Fljótlega heyrðust þó
efasemdaraddir um það. Nú er
tilgáta uppi um að einmitt þá
hafi litla gosið orðið.
Gos hefur, hvað sem öðru líð-
ur, ekki komið upp á yfirborðið
enn (þegar þetta er skrifað),
enda er langt að fara. Fyrst svo
sem 5 kílómetra lóðrétt upp í
gegnum það sem fyrir er og loks
í gegnum mörg hundruð metra
jökulhellu.
En á yfirborðinu sjást þó um-
merki um að nokkuð hafi gengið
á og jafnvel að gos hafi orðið
undir jökli, með tilheyrandi
bráðnun og færslu vatns í millj-
ónatonna tali.
Hvort það verður allt og sumt
í þessari lotu vita færustu menn
lítið um og allir hinir minna en
ekki neitt. En allir eiga það
sameiginlegt að þurfa að vera á
tánum áfram og hafa vara á sér
meðan vísbendingar um hrær-
ingar gefa ástæðu til þess.
Nokkuð er kvartað yfir ríku-
legum fréttaflutningi af jarð-
skjálftum, kvik-
ustraumum og
öðrum hræringum
undir Bárðarbungu
og svæðinu norðan
við hana, allt að
Öskju. Vissulega er
ekki notalegt að
búa við óvissu um eldgos og það
hugsanlega af stærri gerðinni,
um langa hríð. En fréttaflutn-
ingurinn og umfang hans er þó
algjörlega eðlilegur.
Þótt flest sé enn á huldu um
það hvort „tapparnir“ yfir kvik-
unni haldi um sinn, jafnvel í
nokkur ár, gengur meira á neð-
anjarðar á svæðinu en nokkuð
annað uppi á yfirborðinu og eru
þó kvikuhræringar í Innanrík-
isráðuneytinu eða á 365 fjöl-
miðlum ekki skildar undan.
Sérstaklega er þakkarvert
hvernig íslenskir jarðvísinda-
menn hafa fangað og nýtt at-
hyglina, sem Bárðarbunga og
nágrenni hafa dregið að sér, til
að uppfræða landa sína um
sögu, eðli og kynngikrafta nátt-
úrunnar. Fólk úr háskóla-
samfélaginu og fræðimaður á
borð við Harald Sigurðsson
hafa komið miklum fróðleik til
skila og lánast að gera það á
máli sem leikmenn ná að skilja.
Þótt þeir slái margan fyrirvar-
ann, eins og óhjákvæmilegt er
að þeir geri, hefur fræðimönn-
unum tekist að svipta burt
nokkrum hluta þeirrar dulúðar
sem hjúpar eldvirknina í iðrum
jarðar.
Þjóð í eldfjallalandi mun búa
lengi að þessari snörpu kennslu-
stund um svo mikilvægt efni.
Athyglin að Bárðar-
bungu hefur verið
vel nýtt af fræði-
mönnum}
Þakkarverð nýting
á gosleysi
Það telst til tíð-inda að ís-
lenska karlalands-
liðið í körfubolta
skuli hafa tryggt
sér þátttökurétt í
lokakeppni Evr-
ópumóts og óhætt að tala um
sögulegan árangur.
Það er draumur hvers
íþróttamanns að keppa á stór-
móti. Jón Arnór Stefánsson,
sem hefur farið á kostum með
liðinu, lýsti tilfinningum sínum í
viðtali við mbl.is eftir leikinn og
sagðist oft hafa öfundað liðs-
félaga sína hjá félagsliðum þeg-
ar þeir fóru á stórmót með sín-
um landsliðum, en aldrei hafa
leyft sér að hugsa út í hvort
hann ætti eftir að komast á
stórmót með íslenska landslið-
inu:
„Maður getur ekki búið sig
undir svona augnablik. Þegar
það svo kemur þá veit maður
ekki alveg hvernig maður á að
vera. Þetta á kannski eftir að sí-
ast betur inn en
þetta er mikið af-
rek. Það er mikið
afrek að komast á
stórmót.“
Íslendingar hafa
átt marga góða
körfuboltamenn, en eins og á
við um allar liðsíþróttir er erf-
iðara fyrir fámenna þjóð að eiga
nógu marga góða leikmenn
samtímis til að ná árangri. Þar
við bætist að ávallt hefur hallað
á liðið í sentimetrum. Hinu
spræka íslenska liði hefur hins
vegar tekist að gera það að
styrk sínum að vera með lág-
vaxnari leikmenn en andstæð-
ingarnir.
Það verður gaman að fylgjast
með íslenska liðinu í lokakeppn-
inni á næsta ári og mikilvægt að
körfuknattleikssambandið geti
undirbúið þátttökuna af kost-
gæfni. Það er óhætt að óska
landsliðinu til hamingju, það er
rétt hjá Jóni Arnóri að það hef-
ur unnið mikið afrek.
Íslendingar keppa í
fyrsta skipti á
stórmóti í körfu-
bolta}
Afrek körfuboltalandsliðsins
E
r það ekki örugglega rétt skilið
hjá mér að stefna ríkisstjórn-
arinnar ykkar sé að standa fyrir
utan Evrópusambandið?“ Þann-
ig spurði danskur kunningi minn
mig fyrir í sumar. Ég sagði svo vissulega vera.
En það svar gat einungis af sér aðra spurningu:
„Hvernig stendur þá á því að Ísland er enn um-
sóknarríki að sambandinu?“ Ég gerði tilraun til
útskýringar. Ríkisstjórnin hefði ákveðið að láta
vinna skýrslu um málið fyrst en aðdragandinn
að útgáfu hennar hefði verið talsvert meiri en
upphaflega hafi verið stefnt að.
„En liggur ekki skýrslan fyrir núna?“ spurði
þessi ágæti kunningi minn þá. Ég játti því.
„Hvers vegna er umsóknin ykkar þá enn í fullu
gildi?“ Ég reyndi enn að útskýra. Ríkisstjórnin
hefði ekki náð að koma málinu í gegnum Al-
þingi. Stjórnarandstöðunni hefði tekizt að koma í veg fyrir
það og þannig væri staðan núna. „Er sem sagt minni-
hlutastjórn í landinu?“ spurði hann. Ég svaraði því til að
svo væri alls ekki. Þvert á móti hefði ríkisstjórnin góðan
þingmeirihluta á bak við sig. Kunninginn klóraði sér í koll-
inum.
„Hvað er þá því til fyrirstöðu að draga umsóknina til
baka?“ spurði hann síðan. Ég sagðist skilja það að hann
ætti erfitt með að átta sig á stöðunni. Einhverjir hefðu víst
haft áhyggjur af áhrifum málsins fyrr á árinu á útkomu
sveitarstjórnarkosninganna. Nokkuð sem þó hefði verið
alger óþarfi. „Eru kosningar á næsta ári?“ spurði hann.
Ég neitaði því. Það væru ekki fyrirhugaðar
kosningar næst fyrr en árið 2017 og þá til
þings ef undan væru skildar forsetakosningar
árið á undan.
„Er þá ekki tilvalið að klára málið og draga
umsóknina til baka í haust?“ spurði kunningi
minn áfram. Ég svaraði því til að hreinlegast
og eðlilegast hefði vitanlega verið að gera það
strax í kjölfar þingkosninganna á síðasta ári.
Ekki sízt gagnvart Evrópusambandinu sjálfu.
Það hefði hins vegar ekki verið gert. En rík-
isstjórnin hefði góðan meirihuta í þinginu og
ekkert ætti vissulega að vera því til fyrirstöðu
að draga umsóknina til baka. Jafnvel minna en
í byrjun ársins. Kunninginn klóraði sér meira í
kollinum.
„En hvernig er það. Þvælist þetta ekki fyrir
ykkur í samskiptum við önnur ríki?“ spurði
hann síðan. Ég sagði að það gæti vissulega gert það. Til að
mynda varðandi norðurslóða- og fríverzlunarmál. Það
væru vafalaust fjölmargir aðrir utan Íslands en hann sem
ættu erfitt með að átta sig á þessari stöðu mála. Ekki sízt
þar sem það sama ætti vafalaust við um marga innan-
lands. Erfitt væri að skilja opna umsókn öðruvísi en svo að
innganga í Evrópusambandið kæmi til greina í fyr-
irsjáanlegri framtíð. Að öðrum kosti væri hún væntanlega
dregin til baka.
Þegar við kvöddumst að lokum leyndi það sér ekki að
minn danski kunningi var litlu nær en í upphafi samtals-
ins. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
„Er minnihlutastjórn í landinu?“
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Benedikt Bóas
benedikt@mbl.is
Það var gríðarleg fluga hér íMývatnssveit fyrri hlutasumars en henni hefurfækkað í ágúst. Ágústmán-
uður hefur verið svo til flugulaus á
mývetnskan mælikvarða,“ segir dr.
Árni Einarsson, líffræðingur við
Náttúrurannsóknastöðina við Mý-
vatn. Árni hefur rannsakað nátt-
úruperluna Mývatn í rúmlega 40 ár
og segir að sumarið hafi einkennst af
mikilli flugu enda gangi rykmýið í
gegnum náttúrulegar sveiflur sem
oftast standa í fimm til níu ár. Í ár er
rykmýið á toppi sveiflunnar en síð-
asti toppur var um 2007. Hinir
þekktu mýstrókar nánast hurfu um
tíma enda var þá sveiflan á botn-
inum.
Mergðin er gríðaleg
Uppeldisstöðvar rykmýsins eru
á botni Mývatns þar sem þær nærast
sem lirfur á kísilþörungum og rotn-
andi lífverum. Mergðin getur verið
gríðarleg, eins og kemur fram á vef
Náttúrurannsóknastöðvarinnar, því
ekki er óalgengt að liðlega 200.000
lirfur finnist á hverjum fermetra
vatnsbotnsins. Það þýðir að á lófa-
stórum bletti geta verið um 2000 lirf-
ur. „Þetta gengur í þessum sveiflum
og flugan er í hámarkinu núna.
Sveiflurnar hafa gengið svona í að
minnsta kosti 40 ár. Við sáum topp í
vor og síðasta sumar. Toppnum er
ábyggilega náð en það er spurning
hvort hann hangi þarna uppi eða falli
aftur niður, það er eitthvað sem er
ekki hægt að segja fyrir um. Það er
eðli þessara sveiflna en topparnir
geta varað í nokkur ár.“
Uppsveifla í norðri
Í sumar birtust þó nokkrar
fréttir frá Mývatni um flugnamergð-
ina en um miðjan maí birtist viðtal
við hinn 48 ára gamla Ólaf Þröst
Stefánsson, íbúa í Mývatnssveit, sem
sagðist aldrei hafa séð álíka magn af
flugu síðan hann var barn. Ólafur er
uppalinn í Vogum í Mývatnssveit en
Árni segir að flugan hafi verið
óvenjumikil við Voga og Reykjahlíð
þetta árið. „Við mælum víða um
vatnið hversu mikil fluga er á hverju
ári. Mælitækin eru hringinn í kring-
um vatnið. Þó að endanlegar nið-
urstöður séu ekki komnar í hús vit-
um við að það var mikið af flugu hér í
sumar og þessi uppsveifla er meiri
við Voga og í Reykjahlíð, meiri en
oftast áður.“
Leirlosið er óleyst gáta
Mývatn og Laxá eru þessa
stundina ekki tær heldur lituð af svo-
nefndu leirlosi sem Árni segir að sé
ein stærsta óleysta gáta í lífríki Mý-
vatns og Laxár. „Það er mjög mikið
af þessu svokallaða leirlosi núna.
Vatnið er því fagurgrænt eins og vel
gerð sósa. Þetta er ekki leir heldur
bakteríur og því kannski rangnefni
að kalla þetta leirlos.“ Á heimasíðu
Náttúrurannsóknastöðvarinnar við
Mývatn, ramý.is, kemur fram að
bakterían, sem kallast Cyanobac-
teria, eða blágrænar bakteríur, sé í
svo miklum þéttleika að vatnið taki
lit af þeim og virðist gruggað. „Lax-
veiðimenn hafa kvartað töluvert yfir
þessu,“ segir Árni sem segist ekki
vita hvort leirlosið verði til þess að
laxinn hörfi eða hvort hann taki verr
í gruggugu vatninu. Hann sé ekki
veiðimaður.
Leirlosið hófst laust fyrir
mánaðamótin júlí-ágúst og hefur
orðið mjög mikið á köflum en það
hefur verið viðloðandi Mývatn frá
ómunatíð, en tíðni þess og
magn hefur verið breyti-
legt, og stundum líða
heil sumur án þess að
það komi.
Rykmýið við Mývatn
í hámarki í sumar
Fjöldi Sumarið einkenndist af mikilli flugu við Mývatn enda gengur
rykmýið í gegnum náttúrulegar sveiflur sem oftast standa í fimm til níu ár.
Stórvaxinn kúluskít er einungis
að finna á tveimur stöðum í
heiminum, í Mývatni og Akan-
vatni á Hokkaido-eyju í Japan.
Kúluskíturinn er kúlulaga þör-
ungur og virðist horfinn úr Mý-
vatni en Árni segist ekki vera
búinn að henda inn hvíta hand-
klæðinu. „Það er alltaf von að
hann komi aftur en það er ekki
að gerast í augnablikinu. Það
mun taka einhvern tíma ef svo
verður.“
Þörungamotta á botni Mý-
vatns, bæði kúluskíturinn og
aðrir grænþörungar, er nú nán-
ast algerlega horfin en ástæðan
fyrir því að þörungarnir hafa
horfið er líklega að það
vantar birtu í vatninu.
Bakteríur í vatninu
grugga það og skyggja
þannig á botninn. Kúlu-
skítur, sem er ákveðið
vaxtarform grænþörungs,
er horfinn úr því.
Hann var þar áð-
ur í milljónatali.
Alltaf er von
KÚLUSKÍTURINN Í MÝVATNI
Árni Einarsson