Morgunblaðið - 01.11.2014, Síða 24

24 FRÉTTIRViðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 2014
BAKSVIÐ
Brynja Björg Halldórsdóttir
brynja@mbl.is
„Markaðurinn ræður, hvort sem okk-
ur líkar það betur eða verr,“ segir
Helgi Tómasson, prófessor í tölfræði
og hagrannsókn-
um við Háskóla
Íslands. Hann
hélt erindi um
húsnæðismarkað-
inn í gær á
Þjóðarspeglinum,
ráðstefnu í félags-
vísindum. „Hús-
næðiskerfið er oft
mótað af hefðum
sem hægja á
gangverki markaðarins,“ segir
Helgi.
Hann segir margar þjóðir reyna að
að stýra húsnæðismarkaðnum, með
mismiklum árangri. Telur hann stýr-
ingu varasama. Helgi rifjar upp að-
gerðir íslenskra stjórnvalda árið
1986 þegar lífeyrissjóðirnir voru
látnir lána út á 3,5% raunvöxtum, á
sama tíma og markaðsraunvextir
hafi verið um 7%. Lágu vextirnir
buðust þeim sem höfðu greitt í sjóð-
ina í eitt og hálft ár.
Helgi var þá nýfluttur til landsins
og hafði ekki greitt nógu lengi í ís-
lenskan lífeyrissjóð til þess að geta
nýtt sér kjörin. „Á meðan ég beið eft-
ir að öðlast þau réttindi, tvöfaldaðist
húsnæðisverðið,“ segir Helgi frá.
„Þessi aðgerð var hugsuð til þess að
hjálpa fólki að kaupa fasteign en
gerði það ekki. Kaupendur skulduðu
bara hærri fjárhæðir.“
Hann er þeirrar skoðunar að húsa-
leigukerfi verði að byggast á við-
skiptalegum forsendum. ,,Húsaleig-
an verður einfaldlega að standa undir
kostnaði.“ Þá varar hann við skyndi-
legum breytingum á húsnæðiskerf-
inu. „Ef gera á breytingar, verður að
gera það rólega. Ekki er hægt að
demba fjölda íbúða út á markaðinn.
Óeðlilegt inngrip gerir það að verk-
um að það myndast annaðhvort gíf-
urleg eftirspurn og biðraðir eftir
íbúðum, eða þær standa tómar.“
Sænski leigumarkaðurinn í rúst
Í fyrirlestri sínum fjallaði Helgi
um reynslu Svía. Vísaði hann m.a. í
skýrslu sænskra stjórnvalda frá 2012
um leigumarkaðinn, sem ber heitið
„Að leigja – frá rétti sífellt færri, til
möguleika sífellt fleiri“.
Niðurstaða skýrslunnar sé sú að
sænskur leigumarkaður virki ekki,
þar sem markaðsöflunum sé ekki
leyft að verka. Leigu sé haldið niðri
á svæðum þar sem eftirspurn sé
mikil og slíkt hefti nýfjárfestingar.
Á svipaðan hátt sé leigu haldið of
hárri á svæðum þar sem eftirspurn
sé lítil sem þýði að fjöldi íbúða
standi ónotaður. „Svíar hafa lengi
byggt á búseturéttarkerfi í stað
leigukerfis. Sænski leigumarkaður-
inn er í raun að grotna niður,“ segir
Helgi. „Svíar gera sér fyllilega grein
fyrir vandanum og vilja laga leigu-
markaðinn.“
Höfundar sænsku skýrslunnar
telja að æskilegar fyrirmyndir sé til
dæmis að finna í Þýskalandi. Meiri-
hluti þýska húsnæðismarkaðarins er
leigumarkaður, eða 24 milljónir
íbúða af 40 milljónum. Af leiguíbúð-
unum eru um 40% í umsjón stærri
aðila og afgangurinn í höndum minni
aðila. Þá búa 60% íbúa Þýskalands í
leiguhúsnæði og 60% af þeim leigja
af einstaklingum sem eiga eina til
fimmtán íbúðir.
Að sögn Helga ákvarðast húsa-
leiga að miklu leyti á frjálsum mark-
aði í Þýskalandi. „Höfundum skýrsl-
unnar líst til dæmis vel á hversu
auðvelt þýskir leigusalar eiga með að
hækka leiguna, þannig að hún ráðist
af framboði og eftirspurn á markaði,“
segir Helgi.
Aðspurður hvort hann sé sammála
skýrsluhöfundum, svarar Helgi:
„Þessar ábendingar eiga fullan rétt á
sér en hafa verður í huga að Svíar eru
mjög bundnir af hefðum og hefðirnar
skipta máli. Breytingar með áhlaupi
geta endað með ósköpum.“ Vísar
hann til undirmálslána í Bandaríkj-
unum, þegar Clinton forseti ákvað að
styðja lágtekjufólk þannig að fleiri
gætu eignast eigið húsnæði. Fjöl-
mörgum hafi verið att út í fasteigna-
kaup sem þeir réðu ekki við og loks
hafi „undirmálslánabólan“ sprungið
með þeim skelfilegu afleiðingum sem
flestum ættu að vera kunnar.
Varasamt að stýra markaðnum
Morgunblaðið/Ómar
Húsnæðismarkaðurinn Helgi Tómasson segir húsaleigukerfi verða að byggjast á viðskiptalegum forsendum.
 Prófessor í hagrannsóknum við Háskóla Íslands varar við of miklu inngripi hins opinbera í húsnæðis-
markaðinn  Svíar hafa gefist upp á að stýra leigumarkaðnum og horfa nú til reynslu Þjóðverja
Helgi Tómasson
Fjárfestingar Orkuveitu Reykjavík-
ur (OR) og dótturfyrirtækja munu
aukast talsvert næstu ár samkvæmt
fjárhagsáætlun samstæðunnar.
Áformað er að verja 10,3 milljörðum
króna í fjárfestingar á næsta ári
samanborið við 6,4 milljarða króna á
þessu ári.
Þetta kemur fram í fréttatilkynn-
ingu frá OR. Verður fjárfestingum
fyrirtækisins meðal annars ráðstaf-
að til uppbyggingar vegna umhverf-
ismála og eflingar veitukerfa, eink-
um á Vesturlandi.
Með innleiðingu á Planinu á fyrri
hluta árs 2011 komst á jafnvægi í
rekstri Orkuveitunnar. Góð tök hafa
verið á útgjöldum og tekjur eru stöð-
ugar, að því er segir í tilkynningu
OR. Markmið Plansins var að bæta
sjóðsstöðu fyrirtækisins um meira
en 50 milljarða á árunum 2011 til
2016. Þar af eru um 30 milljarðar úr
rekstrinum og 20 milljarðar með lán-
um frá eigendum og leiðréttingu
gjaldskrár. Allir þættir Plansins eru
á áætlun og hafa, ásamt öðrum að-
gerðum, skilað betri sjóðsstöðu en
áætlað var.
Eigið fé hækki um 7 milljarða
Í fjárhagsáætlun Orkuveitunnar
fyrir næsta ár er lögð áhersla á nið-
urgreiðslu skulda og að viðhalda
tryggri lausafjárstöðu. Gert er ráð
fyrir að eigið fé Orkuveitu Reykja-
víkur hækki um liðlega 7 milljarða á
árinu 2015. Eiginfjárhlutfallið verði
34,6% í árslok 2015. Fjárhagsáætlun
samstæðu Orkuveitunnar fyrir árið
2015 og langtímaáætlun fyrir árin
2016 til 2020 er fyrsta áætlunin sem
gerð er eftir að fyrirtækinu var skipt
upp.
Í Plani Orkuveitunnar fólst meðal
annars að fresta hluta framkvæmda
við fráveitu á Vesturlandi. Fram
kemur í fréttatilkynningu OR að á
árinu 2015 hefjist þær framkvæmdir
að nýju og ljúka á uppbyggingu nýs
kerfis árið 2016.
Til eflingar sjálfbærri nýtingu
jarðhitans á Hengilssvæðinu leggur
nýtt dótturfyrirtæki Orkuveitunnar,
Orka náttúrunnar ohf., nú gufulögn
frá borholum við Hverahlíð að
Hellisheiðarvirkjun. Er það sögð
stærsta fjárfesting virkjunarekst-
ursins.
Morgunblaðið/Þorvaldur
Planið Sjóðsstaða OR hefur batnað
um 50 milljarða frá árinu 2011.
OR fjárfestir fyr-
ir tíu milljarða
 Fjárfestingar
munu aukast um
60% á næsta ári
Hverjir hittu
í mark á árinu?
Markaðsverðlaun
ÍMARK 06|11|2014
Markaðsverðlaun ÍMARK verða
afhent fimmtudaginn 6. nóvember
klukkan 12 á Hilton Reykjavík
Nordica.
Tilkynnt verður um val á
Markaðsfyrirtæki ársins 2014
og Markaðsmann ársins 2014.
Allir velkomnir!
Skráning og nánari upplýsingar á imark.is