Fréttir - Eyjafréttir - 08.06.2000, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 8. júní 2000
Fréttir
19
Ræða Guðmundar Árna Stefánssonar á sjómannadaginn:
Fólk í forgrunn
-þar sem hagsmunir vinnandi fólks og afkoma er
reiknuð inn í formúlur. Flóknara er það ekki
GUÐMUNDUR Stefánsson alþingismaður í ræðustól á
Stakkagerðistúni á sjómannadaginn.
íslenskir sjómenn, Vestmannaeyingar
- til hamingju með daginn.
Sjór, fiskur, veiðar, vinnsla, Vest-
mannaeyjar og sjómenn - þessi orð,
hugtök og heiti eiga sér skýran og
glöggan samhljóm í íslensku máli,
klára samsvömn í huga hvers
íslendings. En án samhengis, stand-
andi ein og sér, em þau merkingarlaus
og innihaldslaus. Hvaða samfélag
væri hér á Eyjunum, ef ekki væri
fiskurinn í hafinu allt um kring; og
sjómennimir okkar sem hann sækja og
bera að landi, fjölskyldumar þeirra, og
síðan landvinnslufólkið sem um hann
fer höndum. Allt þetta og annað sem
þessu tengist er svo ótjúfanlegur þáttur
í huga og vemleika, þegar Vest-
mannaeyjar em annars vegar. Sam-
félagið hér getur ekki án þessa verið.
Svo einfalt er það.
Sérkenni Vestmannaeyja og
Vestmannaeyinga
En það er ekki barasta að sjávar-
útvegur og sjómennska sé í raun lífið,
brauðstritið og afkoman hér í Vest-
mannaeyjum. Eg, sem aðkomumaður,
er þeirrar skoðunar að þessi umgjörð
samfélagsins, þessi nálægð við haftð
og miðin, móti ekki eingöngu sam-
félagsgerðina, umgjörðina sjálfa,
heldur og ekki síður hugarfar ykkar
Eyjaskeggja, viðmót og hugarfar.
Hvað er maðurinn að segja kann
einhver að spyrja: Emm við
Vestmannaeyingar, þá öðmvísi en
annað fólk; með öðmm hætti en þeir
aðrir íslendingar, sem á fastalandinu
búa? Já, það er einmitt það sem ég er
að gefa f skyn. Mín góðu kynni af
Vestmannaeyingum fyrr og nú hafa
fest þau viðhorf mín í sessi, að hér búi
fólk, sem festist ekki í smáatriðum;
sem sjái skóginn fyrir trjánum; sem
láti verkin tala; sem kalli hlutina
sínum réttu nöfnum og máli þá gjama
skýmm litum, þannig ekkert fari milli
mála. Þið eruð stundum fyrirferðar-
miklir Vestmannaeyingar, stundum
háværir og kjaftforir, hrópið upp í
vindinn ef þörf er á, en þolið ekkert
blaður og bull. Viljið lifa líftnu lifandi.
En um leið svo ljúflyndir og
hjálpsamir, emð svo náungahlýir,
þegar við á. Með öðmm orðum, þið
emð fólk litríkra tilfmninga, hinna
miklu veðrabrigða, vona og von-
brigða, gleði og sorga, sem hafa sett
sitt mark á þetta samfélag öðmm
fremur í aldanna rás, þar sem hið
gjöfula haf, en um leið miskunn-
arlausa, lygna og stórsjóir hafa mótað
kynslóðimar, viðhorfm, venjumar og
viðmótið. Og eldurinn í iðmm jarðar,
hefúr einnig látið til sín taka og sett sitt
mark á samfélagið hér og bæjar-
andann. Ég er auðvitað á hinu gráa
svæði að æda rétta ykkur Vestmanna-
eyingum lyndiseinkunnargjöf af
þessum toga hér á sjálfum sjómanna-
deginum í stærstu verstöð Islands. En
geri það nú samt. Enda eigið þið og
getið verið stoltir af bæjarbragnum,
fólkinu og ykkar lífsins rótum.
Kostir og gallar
Sjómannsstarfið hefur með réttu - og
röngu- verið sveipað dulúð, spennu og
ævintýraljóma í gegnum tfðina. Og
vissulega er ástæða til að halda þeirri
mynd til haga, enda þótt hin hlið
hennar sé með nokkuð öðmm hætti.
nefnilega, langar fjarverur frá fjöl-
skyldum, kuldi, vosbúð, slys og
mannskaðar; mjög mismunandi tekjur
og því óviss afkoma, tryggingamál í
slöku lagi, eftirlaunaréttur oft rýr,
orlofsmál ótrygg, atvinnuöryggi
minna en hjá öðram stéttum og svo
framvegis. En allir þessir kostir og
gallar sjómennskunar vegast á frá
einum tíma til annars. En hafið togar.
Nú sem fyrr.
Hlutabréfaæðið og
sjómennskan
Ekki leyni ég því á þessum
hátíðardegi sjómanna á aldamótaárinu
þegar upplýsinga- og tæknitímar, já og
hraði og græðgi, em allsráðandi, að
margt tel ég betur mætti fara í
málefnum sjávarútvegs, sjómanna og
fiskvinnslufólks á þessum sfðustu
tímum. Um málefni sjávarútvegsins
hafa verið, em og verða vafalaust
skiptar skoðanir , enda er það svo að
afkoma fólks, ekki eingöngu
Vestmannaeyinga, heldur Islendinga
allra er bundin stöðu og framþróun
mála í þessari höfuðatvinnugrein
okkar, - sem í raun gerir okkur kleift
að búa þessar Eyjar, og fsland allt. Ég
telst sennilega gamaldags í hugsun,
þegar ég segi ennþá að stóm verðmæti
okkar íslendinga liggi í sjávarútvegi, í
fiskinum, í sjómönnum og land-
verkafólki, í þessari afurð sem leggur
gmnn að okkar þjóðarverðmætum,
okkar velferðarkerfi, okkar þjóðfélagi.
Verðmætin verða ekki til, þegar
pappírar skipta um hendur í henni
Reykjavík og milljarðar á milljarða
ofan verða til með því að snerta
tölvuhnappa og breyta nöfnum á
hlutabréfiim; þar sem verðmætin
virðast falla af himnum ofan í
meintum hagnaði slíkra viðskipta. Og
sjávarútvegsfýrirtækin em ekki
undanskilin í því verðbréfa og
hlutabréfaæði sem nú gengur yfir, þar
sem auglýsingar og áróður skammtar
gjaman framboð og eftirspum, hækkar
verð fyrirtækja og lækkar, stundum í
litlu samhengi við rekstrarafkomu eða
framtíðarmöguleikum, og langoftast í
engu samhengi við þarfir þess fólks
sem í greininni starfa og hefur sitt
lifibrauð af, eða þá þeirra byggðarlaga
sem hýsa viðkomandi fyrirtæki.
Kennitölur ársreikninga, eða milhupp-
gjöra, spádómar og spekúlasjónir
komungra manna með tölvuskjána
blikkandi allt um kring em allsráðandi
sem algild viðmið um líf og dauða
fyrirtækja, þar á meðal gróinna sjávar-
útvegsfyrirtækja. Drengimir við
tölvuskjáina í Reykjavík vilja jafnvel
ráða örlögum og tilveru heilu
byggðarlaganna. Og fjölmiðlar taka
undir í þessum kómm, þar sem
síendurteknar klisjur um sameiningu,
hagræðingu, spamað, niðurskurð, em
sem alfa og omega allra hluta; klisjur
sem gerðar em af kennimeisturum
með reiknistokk, þar sem mannleg
sjónarmið, atvinna fólks, heildar-
hagsmunir samfélagsins, em hvergi
með í för og fást aldrei reiknuð inn í
heildardæmið.
Fólk í forgrunn
Þið þekkið þetta af eigin raun Vest-
mannaeyingar, þar sem menn í henni
Reykjavík hafa reiknað veigamikil
atvinnufyrirtæki í sjávarútvegi, í veið-
um og vinnslu, hér í bæ, upp og niður,
út og suður, hingað eða þangað. Og á
meðan er vinnandi fólk í óvissu um
stöðu sína og framtíð. Menn gleyma
því gjaman til hvers þetta allt er; hvers
vegna við emm að sækja fiskinn,
verka hann, éta eða selja. Það er til að
fólk hér á landi hafi í sig og á, getið
notið eðlilegra lífsgæða, en ekki til
þess að tiltekin fyrirtæki eða fyrir-
tækjasamsteypur græði meira eða
minna. Auðvitað er best að þetta fari
saman. Til þess er leikurinn gerður.
Þama þarf að ríkja jafnvægi, þótt
eðlileg togstreita verði ævinlega til
staðar og eigi að vera það. En nú
hallar á almannahagsmuni í þessum
efnum - um það er engum blöðum að
fletta. Við þurfum fólk í forgmnn þar
sem hagsmunir vinnandi fólks og
afkoma er reiknuð inn í formúlur.
Flóknara er það ekki.
Veiðileyfagjald
Hvemig á því stendur til að mynda, að
það velkist fyrir stjómvöldum, að
óveiddur fiskurinn í sjónum sé í raun
sameign þjóðarinnar allrar, en ekki
tiltekinna einstaklinga? Þessi vemleiki
er eitthvað sem mér er fyrirmunað að
skilja. Og gjafakvótakerfið í fisk-
veiðum, sem svo hefur réttilega verið
nefnt, skapar ótrúlegar hliðarverkanir.
Meðal annars þær sem þið sjómenn
margir þekkið af sárri raun, að þið
þurfið sjálfir margir hvetjir að taka
þátt í kaupum á fiskveiðikvótum,
réttinum til að sækja fiskinn; já
þennan rétt og þennan fisk sem þjóðin
á öll sameiginlega í orði kveðnu. Það
er löngu kominn tími til að taka á
þessu máli og gera þessa þjóðareign
virka þegar gæði hafsins em annars
vegar. Viðskipti með kvóta er
óhjákvæmilegur fylgifiskur kvóta-
kerfisins. En hvers vegna er einn
þáttur þeirra viðskipta bannhelgur;
nefnilega sanngjöm leiga eigandans,
þjóðarinnar, til notandans, útgerðar-
innar í landinu?
Þau em sífelld úrlausnarefnin í
sjávarútvegi okkar. Mörgu þarf að
breyta. Um sumt verða ævinlega átök
og skiptar skoðanir, svo sem um
fiskveiðistjómunarkerfið, niðurstöður
Haífó og fleira og fleira. En forðumst
ekki viðfangsefnin - tökum á þeim.
Kjör sjómanna
Það er víða pottur brotinn í samfélagi
okkar og verk að vinna. í sjávar-
útvegsmálum og málefnum ykkar
sjómanna em brotalamir, sem brýnt er
að taka á. Ég nefndi tryggingarmálin.
Og einnig lífeyrismálin. Einnig orlofs-
málin. Skiptakerfið er auðvitað sífellt
úrlausnarefni og samspil þess við
kauptryggingu.Og ekki síður í því
samhengi verðmyndunarkerfið -ykkar
eðlilega krafa að fiskverð sé gagnsætt
og hlutaskiptin ykkar taki mið af réttu
verði. Annað slagið rísa þeir einnig
upp spekingamir sem sjá ofsjónum
yfir þeim samningsbundna rétti sem
sjómannaafslátturinn er og telja hann
upphaf og endi alls ills og verði að
afnema í grænum hvelli.
Undir slíkum ræðum hafi þið
sjómenn þurft að sitja og standa. En
því er gjaman sleppt að þessi þáttur í
ykkar kjömm er einfaldlega í lög
bundinn og var hluti af kjarasamningi
sem gerður var, þannig að ef breyta
ætti þyrfti að bæta ykkur það tekjutap
með öðmm hætti. Þetta gleymist
gjaman í hávaðasamri umræðu en
innihaldslítilli um sjómannaafsláttinn.
Ekki stendur hann mér fyrir þrifum -
svo mikið er víst. En harðar og ó-
umflýjanlegar kjaradeilur sjómanna
og viðsemjenda þeirra á síðustu ámm,
á þeim ámm sem afkoma í greininni
hefur verið með því besta sem þekkist.
Þetta undirstrikar hörð átök í greininni
og hörku viðsemjenda ykkar. Það að
frjálsir samningar hafi ekki verið
gerðir milli sjómanna og útgerðar-
manna sfðustu 10 árin er óviðunandi
og óþolandi. Sýnir mikilvægi sam-
stöðu sjómanna og almennings með
réttlátum kröfum þeirra.
Vissulega era kjör ykkar sjómanna
með mismunandi hætti og þannig
verður það vísast alla tíð. Hafið er
misgjöfult, skipin af ýmsum stærðum
og gerðum, fisktegundir misverð-
mætar. Sumir einyrkjar með trilluna
sína, aðrir á úthafsveiðum í stómm
hópi kollega. En allir eigið þið það
sameiginlegt að sækja verðmætin á
haf út, oft við erfið skilyrði, til að sjá
sjálfum ykkur og ykkar fjölskyldum
farborða, en einnig til að hægt sé að
halda uppi lífsgæðum í landinu öllu.
Fiskurinn í sjónum verður ekki sóttur
um tölvur í Reykjavík - svo mikið er
víst.
Líflegur bær
Ekki þar fýrir að tölvumar séu tól hins
illa, langur vegur frá. Þær má nota og
það gerði ég nú fyrir helgi, þegar ég
leit á heimasíðu Vestmannaeyjabæjar.
Þar sagði réttilega að “bærinn væri
með líflegri bæjum á Islandi". Og sú
tölvutilkynning laug ekki, því það er
staðreynd að Vestmannaeyjar em það
í öllu tilliti. Ég þekki það frá ámm
áður, sem gamall handboltaspilari úr
Hafnarfirði, að hingað komum við
FH- ingar ekki til að sækja sjálfsagða
sigra og vomm við öllu búnir. Vissum
það eitt að það yrði barist til síðasta
blóðdropa.Og þannig var það. Og
mannlífið hér er allt með kröftugum
og gerðarlegum hætti; hvort heldur
það er í atvinnulífi, menningarlífi,
íþróttalífi eða skemmtanalífi. Það er
allt gert af heilum hug og af fullum
krafti. Hugdirfska, kraftur og
æðmleysi sjómanna hér úr Eyjum er
sá andblær sem um mannlífið allt
leikur og ræður hér miklu um. Það er
mér því landkrabbanum úr fiski-
bænum Hafnarfirði, mikill heiður að
ávarpa ykkur hér í dag, á sjálfan
sjómannadaginn. Og segi því af
heilum hug við ykkur Vestmanna-
eyingar: Hjartans hamingjuóskir með
daginn og megi sá er öllu ræður vaka
yfir störfum ykkar og lífi öllu um
ókomna tíð.