Fréttir - Eyjafréttir - 06.02.2003, Blaðsíða 14

14
Fréttir
Fimmtudagur 6. febrúar 2003
í snertingu við
almættið á Heimakletti
-segir Friðbjörn Vallýsson sem þekkir fjöllin á
Heimaey betur en flestir aðrir
Friðbjörn Valtýsson hefur
tekið miklu ástfóstri við
Heimaklett og þekkir hann
flestum mönnum betur eftir
ótal ferðir. Hann hefur auk
þess tekið saman ýmsan
fróðleik um Heimaklett sem
kom fram í fyrirlestri sem
hann flufti tvisvar fyrir fullu
húsi í Listaskólanum. Frið-
björn veitti Fréttum góðfúslegt
leyfi til að birta hluta af
fyrirlestrinum sem er bæði
fróðlegur og skemmtilegur.
Fyrstu kynni
„Það fyrsta, sem mér dettur í hug
þegar ég rifja upp í huganum myndir
af Heimakletti æskunnar, er vertíðar-
fólk um páska í fjallgöngu. Gjaman
voru þetta karlmenn, léttklæddir í
hvítum skyrtum. Heimaklettur blasir
við úr gluggunum í Hergilsey, æsku-
heimili mínu við Kirkjuveginn. Þar lá
maður gjaman og fylgdist með
þessum hetjum, sem gengu sporléttir á
Háukolla.
Á þessum árum vorum við peyj-
amir ekki nógu djarfir að leggja á
Klettinn, í mesta lagi á Neðri Kleifar.
Ég var orðinn um tvítugt, þegar ég
lagði í fyrsta skipti í ferð á toppinn.
Við peyjamir gengum nrikið undir
Löngu, sem er sandfjaran milli
Löngunefs og Hörgeyrargarðs. Sæta
þurfti sjávarföllum til að komast
nokkum veginn þunum fótum fyrir
Löngunef.
Öm Einarsson frá Brekku telur sig
hafa heimildir fyrir því, að í berginu á
Neðri Kleifum hafi áður fyrr verið
þurrkaður fiskur, á svipaðan hátt og í
Fiskhellum. Ef grannt er skoðað má
sjá, suðvestan í berginu, leifar af
hleðslum, sem gætu staðfest þessa
kenningu.
Vatnsból í Heimakletti
Heimildir herma að Hjalti Skeggjason
og Gissur hvíti, sendimenn Noregs-
konungs hall tekið land á Hörgaeyri
og reist þar kirkju.
Væntanlega hefir landslag verið með
öðmm hætti þar um slóðir árið 1000.
Jafnvel talið, að fjaran hafi legið á
milli, þar sem hafnargarðamir standa
nú. Hvort, sem það er rétt eður ei,
verður að telja kirkjustað ólíklegan
undir Löngu, hefðu staðhættir verið
eins og í dag.
Ömefnið Skrúðhellir undir Klett-
inum styður hins vegar kenningu um
kirkju þar.
Undir Löngu, uppi við Klettinn, er
Karató, gamalt vatnsból, þaðan lá
valnsleiðsla út á litlu steinbryggjuna. I
vatnsból þetta sóttu sjómenn vatn á
báta sína á fyrstu áratugum aldarinnar.
Það kom fyrir, þegar miklir þurrkar
vom hér í Eyjum á þessum tíma, að
vatnsskortur herjaði á heimilin.
Trausti, tengdafaðir minn, hefir sagt
mér frá því að amma hans, Ingibjörg í
Höfðahúsi, hafl stundum farið með
þvottinn sinn til skolunar í vatni úr
Karató. Jóhann, eiginmaður hennar,
átti þá vélbátinn Hugin. Nokkrar
húsmæður við Lautina, söfnuðu
saman þvottinum sínum og síðan var
siglt að vatnsbryggjunni, þvotturinn
skolaður, að verki loknu snúið heim á
leið og hengt til þerris.
Uppgangan
Þegar gengið er á neðsta hluta Heima-
kletts em klappir, þar sem komið hefir
verið fyrir tréþrepum og bandi til
stuðnings. í bleytu og hálku getur
verið nokkuð hált á þessum stað og
segja má, að þetta sé nánast eini
staðurinn á allri uppgönguleiðinni, þar
sem einhver hætta er á að skrika fótur.
Alla vega er það eini staðurinn, þar
sem undiritaður hefir fengið byitu,
snjóskafl bjargaði í það skiptið.
Til að gera gönguferð á Heimaklett
auðveldari fyrir almenning, er nauð-
synlegt, að bæta uppgönguna á
þessum stað.
Einfalt mál er að gera góðan stiga,
uppi eru ráðagerðir um það, með
vorinu. Við stigann neðan við fjár-
réttina eru stórmerkar minjar, hér er
auðvitað átt við Papakrossinn. Inni
undir stiganum ofarlega er krossinn,
sem talið er að sé frá veru Papa í
Eyjum fyrir landnám.
Þess má geta að eftirmynd af kross-
inum prýðir kirkju Hvítasunnumanna
í miðbænum. Hamrabeltið, sem rís
upp frá Efri Kleifum neftúst Hetta, þar
var byrjað að sprengja grjót í
Hörgeyrargarðinn. Reistir voru still-
ansar utan í bergið, handborað fyrir
hvellhettum, stillansamir rifnir frá og
síðan sprengt. Verkið annaðist maður
nefndur Jón, hann hlaut viðurnefnið
Hettu-Jón og var aldrei kallaður annað
í Eyjum.
Einnig hef ég heimildir fyrir því, að
Friðrik í Batavíu hafi unnið við þetta
verk ásamt Jóni.
Bragi sótti þangað dúfur
Efst í berginu austan til upp af Löngu
í svokölluðu Þuríðarnefi, er ílangur
hellir eða tó. Bragi Steingrímsson
hefir sagt mér, að þar hafi verið mikið
af dúfu hér áður fyrr. Hann nefnir
þennan stað Dúfuheili.
Eldri menn nefndu þessar fiöngu
hvelfingar Blöðkutær, þar óx mikið af
melgresi. Bragi segist oft hafa farið
þangað í leit að dúfuungum til
ræktunar í dúfnabúrið sitt, sem var
frægt á sínum tíma, fyrir fjölbreytni og
góða umhirðu.
Talsvert var um dúfnarækt hér
þegar ég var peyi, dúfurnar voru til
vandræða, vegna þess að þær sátu
gjaman í þakrennum húsanna, og hirtu
ekki um að þrífa eftir sig skituna. Þetta
barst síðan í vatnsbmnna, sem þá vom
við hvert hús. Lögregluntenn vom því
fengnir til að eyða öllum dúfum
bæjarins. Þeir gengu hreint til verks og
eyddu stofninum á nokkmm dögum,
dúfnaeigendum til mikillar skapraun-
ar.
Landakirkja úr steini úr
Heimakletti
Landakirkja er, eins og mörgum mun
kunnugt, byggð úr tilhöggnu móbergi
úr Heimakletti, bygging kirkjunnar
hófst árið 1774 og stóð í fjögur ár.
Kirkjan varformlega vígð árið 1780,
Landakirkja er án efa eitt elsta
steinhús landsins.
Ég hef heyrt þá sögu, að húsið
Dvergasteinn, sem stóð við Heima-
götu og fór undir hraun 1973, hafi
verið byggt úr afgangsgrjóti frá
kirkjubyggingunni. Það hús átti sér
merka sögu. Þar var meðal annars
bamaskóli um tíma.
Fyrsta þrettándagangan
Árið 1948 tóku sig saman jólasveinar
einn og átta, níu frískir Eyjapeyjar
undir forystu Bárðar Auðunssonar á
Sólheimum og Eggerts Gunnarssonar
á Hominu, þeir fóm í blysför á
þrettándanum upp á Heimaklett. Þetta
mun vera fyrsta blysför á þrettánda hér
í Eyjum.
Samkvæmt frásögn ekki ólygnari
manns en Hilmis Högnasonar í
Vatnsdal, eins blysbera, var hér um
mikla glæfraför að ræða, slydda var á
og suðaustan þræsingur.
Kveikt var á mikilli rörasprengju,
sem látin var síga niður í bergið ofan
Löngu, svona rétt til að vekja athygli
bæjarbúa á uppátækinu.
Jens Kristinsson á Miðhúsum og
Högni Magnússon á Lágafelli teljast
því vera upphafsmenn að rörasprengj-
um hér á landi.
Þegar komið var á Lágukolla var
kveikt á blysunum, síðan gengið á
Hettu og þaðan upp á Háukolla.
Misjafnlega vel gekk að halda eldi í
blysunum og vegna hálku voru
blysberar misstöðugir á löppunum.
Eggert var best búinn til fótanna og
Högni hafði bundið skeifur undir skó
sína til að geta fótað sig. Á leið niður
hentu nokkrir þeirra blysum sínum
fram af, niður í Löngu, einhverjir
bæjarbúa voru þar með vissir um að
nokkrir blysmanna hefðu hrapað.
Allir komust þeir þó óskaddaðir frá
þessari frægðarför, sem margir eldri
Eyjamenn muna enn. Þegar niður
kom, beið Stebbi pól ásamt ein-
hverjum aðstandenda, það var heldur
lítið um þakklæti frá viðstöddum í
garð blysbera. Ekki var um framhald
að ræða á þessu tiltæki.
Þeir, sem þátt tóku í þessu ævintýri,
voru, auk áðumefndra, Halldór
Ágústsson Vatnsdal, Högni Sigurðs-
son í Vatnsdal, Jón Þórðarson og
Friðgeir Björgvinsson kenndur við
Kalmanstjöm.
Norðan í Heimakletti er Dufþekja,
ntikið brattlendi og mjög laust í sér,
margir hafa farið sér að voða þama við
eggjatöku, talið er að þangað megi
sækja allt að tvö þúsund egg. Gamlar
sagnir segja frá því, að Jökulsá á
Sólheimasandi og Dufþekja hafi
metist á um hvor þeirra hafi náð til
sínm fleiri mannslífum. Áttu þær að
hafi kallast á í hvert skipti, sem
einhver fór sér að voða á öðrum
hvomm staðnum.
Einhvern tíma hefi ég heyrt, að 17
manns hafi farist á hvomm stað.
Væntanlega mun reynast erfitt að færa
sönnur á það.
Enginn bandlaus maður ætti að
leggja leið sína Dufþekju, og aldrei
óvanur. Eins og margir Eyjamenn
vita, dregur brattlendið þama nafn sitt
af Dufþaki, einum þræla Hjörleifs
landnámsmanns.
Samkvæmt frásögn Landnámu
skutlaði hann sér þama fram af, frekar
en að lenda í höndum Ingólfs Arnar-
sonar og manna hans. Sonur Páls
Steingrímssonar er eini Islendingur-
inn, sem ber þetta sterka nafn,
Dufþakur. eftir því ég best veit.
Sóttu egg í Dufþekju
Þekkt er sögn um Þorgerði í Skel, eldri
konu hér í bæ, sem fór árlega í
Dufþekju að slíta hvannarætur, sem
hún tíndi í brók. Hvannarótin var og er
kjamafæða. Sjálfsbjargarviðleitnin
hefir verið sterk hjá aldamótakyn-
slóðinni.
Tvíburabræðumir Óðinn og Öm
Hilmissynir fetuðu í fótspor Þorgerðar
langömmu sinnar um tíu ára aldurinn.
Drengimir fóru í söluferð um bæinn
að selja fýlsegg. Komu meðal annars
heim til Adólfs Óskarssonar og Ástu
Vigfúsdóttur konu hans og buðu egg.
Já, sagði Ásta, fyrir hvem emð þið að
selja. Við tíndum eggin sjálfir,
svömðu peyjamir hróðugir. Hvar
vomð þið að tína egg sagði Ásta
ströng á svipinn?
-í Dufþekju. Guð minn góður
hrópaði konan! Tíðindin bámst Öldu
systur Lillu Bjöss með leifturhraða.
Ekki veit ég hvað Hilmir sagði, en
Alda var dmngaleg, þegar tvíburamir
skiluðu sér heim.
Einstakt útsýni
Af Háukollum í 283 metra hæð, hæsta
tindi Eyjanna, er eitthvert fallegasta
útsýni á jarðríki, sam hvert litið er.
Norðan Háukolla em Háukolla-
hamrar, þar hrynur úr berginu með
jöfnu millibili, niður í Dufþekju og út
í sjó. Skriðan skiptir Dufþekju nánast
í tvennt. í jarðskjálftunum árið 2000
hmndi nokkuð stór spilda úr hömr-
unum.
I norðurátt blasa við sjónum, Eyja-
fjallajökull, Tindfjallajökull, Hekla,
Þrítiyrningur, hinar blómlegu sveitir
í Landeyjum, Fljótshlíð og undir
Fjöllunum. Inn til landsins má sjá
móta fyrir Langjökli í góðu skyggni
ásamt flestum sunnlenskra íjalla.
Fjöllin í Mýrdalnum em tignarleg í
austurátt svo og gatið í Dyrhólaey, þar
sem Ámi Johnsen fiaug í gegn, sem
frægt er. Ingólfsfjall sést vel. Sjá má
gufustrókana frá Nesjavöllum og
vestar mótar fyrir Reykjanesfjall-
garðinum og Eldey við sjóndeildar-
hring.
Útsýni til suðurs er ekki síðra,
kaupstaðurinn kúrir í skjóli norður-
klettanna og eldstöðvanna á austur-
hluta Heimaeyjar. Þegar horft er til
úteyja suður undan, má sjá hvemig
eldgígamir standa í röð eins og risastór
kertastjaki.
Síðustu tíu árin hefi ég stundað
gönguferðir um klettana hér í Eyjum,
bæði til heilsubótar og ekki síður til
andlegrar íhugunar. Hvergi er betra að
lyfta af sér hversdagsokinu, en í
hressilegri gönguferð.
Gönguferð á Blátind, Dalíjall, Klif
og síðast en ekki síst Heimaklett er
dásamleg upplifun, alltaf eitthvað nýtt
að sjá.
Segja má að þeir Gjábakkabræður,
Jón og Elías séu að nokkm leyti fýrir-
myndir mínar að þessum göngu-
ferðum, menn, sem alla tíð hafa
gengið mikið um Eyjamar, og fylgst
vel með fjölbreytileika náttúmnnar.
Fyrir fimm ámm fór ég fyrst um
áramót, með kerti á Heimaklett,
kveikjan að því var eins konar
persónuleg minningarathöfn um föður
minn, sem lést veturinn 1998. Að
sönnu er ekki hægt að komast nær
himnaföðumum hér í Eyjum, en
einmitt á Heimakletti.
I fyrstu vom kertin sex, kveðja frá
systkinum og mömmu. Eitt kertið
slökknaði fijótlega. Síðan hef ég
kveikt á tólf kertum um hver áramót.
Vom ekki postulamir tólf?
Eyjabúum hefir líkað skreytingin
vel, nú er svo komið að kerti loga víða
á fjöllum um áramót, íbúum til gleði
og yndisauka.
Elsti hluti Heimaeyjar
Talið er að Heimaklettur sé með elstu
jarðmyndunum á Heimaey, ca. 25
þúsund ára gamall, hann er að mestu
úr massívu lítt lagskiptu móbergi, sem
talið er að hafi orðið til úr gosi undir