Fréttablaðið - 21.02.2013, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 21. febrúar 2013 | SKOÐUN | 19
Þeir sem hugsuðu mest um heim-
inn fyrir hundrað árum áttu fæst-
ir von á því að trúarbrögð myndu
lita stjórnmál framtíðarinnar. Þau
virtust á útleið, úreld og fyrnd
vegna vaxandi þekkingar manna á
rökum tilverunnar. Trúarbrögðin
áttu sér ekki síst skjól í ýmiss
konar heimum sem voru á undan-
haldi fyrir nútímanum eins og í
fátækari og afskekktari byggðum
og á meðal þeirra sem voru eldri
og síður menntaðir. Öfugt við það
sem margir ætluðu hafa trúar-
brögð vaxið að mikilvægi í stjórn-
málum. Þetta á ekki aðeins við um
Mið-Austurlönd, Norður-Afríku
og Suður-Asíu, heldur einnig um
Bandaríkin, Rússland, Suður-
Ameríku, stóra hluta Afríku og
Kína og Kóreu. Jafnvel í hinni
trúlausu Evrópu fylgjast áhuga-
menn um alþjóðapólitík með kjöri
nýs páfa.
Framboð
Mistök þeirra sem spáðu hnignun
allra trúarbragða hafa kannski
falist í því að líta meira á framboð
en eftirspurn. Á framboðshliðinni
sáu menn trúarbrögð sem virtust
byggja á mikilli vanþekkingu á
eðli og rökum tilverunnar. Kenn-
ingar þeirra stönguðust illa á við
vaxandi þekkingu manna á heim-
inum. Enda hefur fólk um allan
heim yfirleitt litið á öll trúarbrögð
önnur en sín eigin sem furðu-
heima og greinilegan tilbúning
runninn af ótta og óskhyggju lítt
upplýstra manna.
Eftirspurn
Líti menn hins vegar á eftir-
spurnar hliðina kemur fleira í ljós.
Þá skýrist hvers vegna trúar-
brögðin endurnýja sig í sífellu,
breytast oft stórlega á milli kyn-
slóða og klofna í ólíkustu fylking-
ar. Þarfir manna fyrir trúarbrögð
eru flóknari og djúpstæðari en
svo að nýjar upplýsingar um eðli
alheimsins eyði þörfum fyrir trú.
Menn vilja vita hverjir þeir eru og
hvers vegna þeir eru til. Vísindin
geta svarað fyrri spurningunni
en aðeins fyrir mannkynið í heild,
ekki fyrir hvern einstakling fyrir
sig. Og þau geta alls ekki svarað
þeirri seinni. Hugtakið tilgangur
er mannleg smíð og ekki augljós-
lega lýsing á náttúrunni. Það hefur
einfaldlega enga merkingu utan
mannshugans. En flestir þrá ein-
hvern tilgang og leita hans í trú.
Áhrifin
Sú þörf hefur mikil áhrif á pólitík
og alþjóðamál, síst þó í Evrópu
þar sem mjög stór hluti þjóða og
sums staðar jafnvel meirihluti
fólks telur sig án trúar. Í Banda-
ríkjunum gefur trú manna skýr-
ari vísbendingar um afstöðu til
stjórnmála en flest annað. Í Rúss-
landi reyna stjórnvöld að helga
sig með tengingum við kirkjuna.
Enginn getur skilið upp né niður
í stjórnmálum íslamskra sam-
félaga allt frá Atlantshafi í vestri
til Kyrrahafs í austri án þess að
líta til trúmála. Í Afríku hafa þau
vaxandi þýðingu. Kristin trú og
íslam sækja fram á þeim svæðum
heimsins sem eru í mestri
pólitískri deiglu, Asíu og Afríku.
Heimsvæðingin setur svo allt í
návígi við alla.
Eftirspurnin nú
Eitt af megineinkennum samtím-
ans er aukin einstaklingshyggja
samhliða minnkandi virðingu
fyrir kennivaldi. Afleiðingarnar
eru daglega í fréttum ef vel er að
gáð. Á sumum svæðum jarðar,
sérstaklega þeim svæðum sem
fóru verst út úr útlendri áþján á
síðustu stigum nýlendutímans, er
hins vegar um leið til staðar sterk
og útbreidd þörf fyrir skilyrðis-
lausa samstöðu samfélaga um
einfaldan sannleika. Þörfin er þá
ekki aðeins fyrir samsömun við
æðri veruleika en þann sem menn
finna í kringum sig heldur um leið
harða andstöðu við spillingaráhrif
alls hins útlenda samhliða dýrkun
á ímyndaðri trúarlegri fortíð.
Afleiðingar þess konar þarfa eru
stundum uppistaðan í alþjóðlegum
fréttum fjölmiðla.
Vöxtur kristni
Vöxtur kristinna kirkna er mest-
ur á meðal fólks í nýjum milli-
stéttum í Suður-Ameríku, Afríku
og Austur-Asíu. Nýlegar kirkjur
sækja mest fram og sums staðar
á kostnað kaþólsku kirkjunnar,
sérstaklega í Brasilíu, stærsta
landi kaþólskunnar. Trúin snýst
þarna yfirleitt um bókstaflegan
skilning á biblíunni og að búa
til persónulegt samband við
Jesú. Þessu fylgja siðir sem eru
lík legir til veraldlegs ábata,
vinnusemi, sparsemi og reglu-
bundið líf. Þetta rímar vel við
vaxandi einstaklingshyggju í ný-
ríkum samfélögum Austur-Asíu
og Suður-Ameríku. Kaþólska
kirkjan á hins vegar víðast um
heiminn í miklum vandræðum
vegna minnkandi virðingar fyrir
kennivaldi og feðraveldi.
Vöxtur íslam
Um leið hafa nútímalegar útgáfur
af íslam náð mikilli útbreiðslu á
meðal nýrra millistétta í mörgum
ríkjum múslíma í Asíu, ekki síst
Indónesíu og Malasíu en einnig
vestar í álfunni og raunar einn-
ig í Afríku. Þarna er áherslan,
líkt og hjá nýju kristnu kirkjun-
um, á persónulegt samband við
guðdóminn, vinnusemi, heiðar-
leika, hófsemi og reglubundið líf.
Íslömsk trú breiddist raunar út
um Asíu á sínum tíma með kaup-
mönnum sem höfðu svipuð gildi
í forgrunni. Í Mið-Austurlöndum
má líka finna mikla útbreiðslu
álíka trúarhugmynda þótt eðli
málsins samkvæmt sé slíkt síður
fréttnæmt en hin ofsafengnu og
pólitísku afbrigði trúarinnar.
Þarna eins og annars staðar má
finna vaxandi andúð á kennivaldi
gæslumanna sannleikans og á
feðraveldinu í öllum sínum mynd-
um. Þarna er barist um trúna, oft
í bókstaflegum skilningi. Tíminn
stendur ekki með kennimönnum
feðraveldisins.
Leitin að tilgangi
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent
Í Mið-Austurlöndum
má líka finna mikla
útbreiðslu álíka trúarhug-
mynda þótt eðli málsins
samkvæmt sé slíkt síður
fréttnæmt en hin ofsa-
fengnu og pólitísku afbrigði
trúarinnar.
Árin 2006 kost-
aði góður jeppi
um 5 milljónir
íslenskra króna.
Sama ár hafði
Jón Jónsson um
5 milljónir í árs-
laun, þ.e. virði
eins jeppa. Í dag
kostar sambæri-
legur jeppi 12
milljónir en nú er
Jón með 6 millj-
ónir í árslaun. Hvað er í gangi? Jú,
blessuð krónan dugar ekki til að
skilgreina verðmæti. Þess vegna
var tekin upp verðtrygging lána til
þess að þeir sem lánuðu fengju jafn-
virði lánsins endur greitt. Núna eru
hér í gangi fjórar gerðir af íslensku
krónunni. Verðtryggða krónan sem
er á lánum, launakrónan, króna
fyrir innfluttar vörur og loks nýj-
asta krónan sem gildir fyrir þá sem
koma með erlendan gjaldeyri inn í
landið. Þar eru m.a. fyrrverandi
útrásarvíkingar. Vandamál heim-
ila sem skulda verðtryggð húsnæð-
islán er einfaldlega misræmið milli
lánakrónunnar og launa krónunnar.
Hvernig væri að hafa bara einn
gjaldmiðil í landinu? Þá væri ekki
þetta Ginnungagap milli lána og
launa.
Það vekur því bæði undrun og
ótta þegar tveir stjórnmála flokkar
sem vilja láta taka sig alvarlega
hafa lýst því yfir að þeir vilji hanga
í krónunni. Ég hef reyndar ekki
heyrt nein vitræn rök frá þeim af
hverju þeir vilja það.
Fyrir rúmum 30 árum var gerð
myntbreyting hér, tvö núll voru
tekin af og á þeim tíma var 1 íslensk
króna jafngild 1 danskri krónu.
Núna er íslenska krónan ekki fimm
aura virði.
Krónan ekki
5 aura virði
GJALDMIÐLAR
Hjálmtýr
Guðmundsson
ráðgjafi