Fréttablaðið - 21.02.2013, Blaðsíða 42

21. febrúar 2013 FIMMTUDAGUR| MENNING | 30MENNING
• •
30 daga hreinsun
á mataræði
með Davíð Kristinssyni, næringar-
og lífsstílsþjálfara, mánudaginn
4. mars, kl. 19:00 - 21:00.
„Já, mér finnst þetta vera tíma-
mótaverk og þeir bókmenntamenn
danskir sem ég hef séð fjalla um
þennan bálk eru á því máli líka,“
segir Páll Baldvin Baldvins-
son um skáldsöguna Útlagann
eftir danska rithöfundinn Jakob
Ejersbo, sem kemur út í þýðingu
Páls í dag.
Útlaginn er fyrsti hlutinn í þrí-
leik Ejersbo sem kom út í heima-
landinu árið 2009. Sagan segir frá
hinni fimmtán ára gömlu Sam-
önthu, enskri stúlku sem hefur
búið í Tansaníu frá þriggja ára
aldri og finnst henni vera útskúfað
bæði á heimili sínu og í skólanum.
Hún verður ástfanginn af eldri
manni sem reynist henni örlaga-
ríkt; hún leiðist í fíkniefnaneyslu
og verður smám saman sinn versti
óvinur.
Ejersbo, sonur millistéttahjóna,
fæddist árið 1968 í Álaborg en
flutti ungur til Tansaníu, þar sem
foreldrar hans unnu við hjálpar-
starf, og bjó þar um tíu ára skeið.
Ejersbo starfaði framan af sem
blaðamaður en einbeitti sér al-
farið að bókaskrifum eftir að
þriðja skáldsaga hans, Nordkraft,
sló í gegn árið 2002. Sú bók gerist
á síðasta áratug tuttugustu aldar
og lýsir lífi ungs fólks sem lifir á
jaðrinum í heimi sem einkennist
af neyslu fíkniefna, afbrotum og
leit að ást og öryggi.
Féll frá skömmu fyrir útgáfu
Í kjölfarið hóf Ejersbo að skrifa
það sem hann vildi að yrði sinn
ópus, eins og Páll Baldvin kemst
að orði; bálk um lífið í Tansaníu á
níunda áratugnum.
„Í ársbyrjun 2007 kom hann
með 1.600 síðna handrit til Gylden-
dal,“ segir Páll Baldvin. „Þar var
afráðið að skipta verkinu í þrennt;
skáldsöguna Eksil, eða Útlagi
eins og það heitir á íslensku, smá-
sagnasafnið Revolution og skáld-
söguna Liberty sem var enn ófull-
gerð.“ Örlögin tóku hins vegar í
taumana; Ejersbo greindist með
illkynja krabbamein í hálsi um
haustið og lést í júlí 2008. Áður
en hann dó gaf hann fyrirmæli
um frágang verkanna sem komu
út með nokkurra mánaða millibili
árið 2009.
„Allt í kringum útgáfuna mótast
vissulega af því að Ejersbo deyr
sviplega rétt í þann mund sem
hann er að klára verkið til útgáfu,“
segir Páll. „En bálkurinn er sann-
anlega stórvirki. Það segir líka
sína sögu að jafn stórt forlag og
Gyldendal gefi út svona risavaxið
verk með þéttu millibili.“
Opnar lokaðan heim
Í eftirmála þýðanda segir að
Danir hafi löngum veigrað sér
við að fjalla um fortíð landsins
sem nýlenduveldis; í því liggi
helsta gildi bálksins sem Ejersbo
skildi eftir sig. „Hann opnar fyrir
lesendum heim sem hvergi er
að finna í samtímabókmenntum
í Evrópu, það er að segja eftir-
nýlenduástandið í Afríku,“ segir
Páll Baldvin.
Annað bindið í bálknum er smá-
sagnasafn sem byggir á minni-
háttar persónum og atvikum úr
fyrstu bókinni en í þeirri þriðju er
saga Christians, vinar Samönthu
úr Útlaganum, rakin.
„Í gegnum þessa krakka sem
hann lýsir opnar Ejersbo fram-
andi og oft mjög óhugnanlegan
heim þannig að úr verður stór
dæmisaga um okkur Vesturlanda-
búa, framgang kapítalismans og
hvernig Afríka er leikin.“
Bálkurinn er ævisögulegur að
hluta og byggir á eigin reynslu
Ejersbo frá því hann bjó í Tansaníu.
„Samantha ber til dæmis svip af
vinkonu Ejersbo sem hann tileink-
aði Nordkraft og Christian, sem er
aukapersóna í Útlaganum en sögu-
hetjan í lokabókinni, ber sterkan
svip af höfundi sínum.“
Páll segir engum blöðum um
það að fletta að með Ejersbo hafi
horfið einn merkasti samtíma-
höfundur Norðurlanda og þótt
víðar væri leitað.
„En hvert hann hefði farið eftir
þetta verk veit maður auðvitað
ekki.“ bergsteinn@frettabladid.is
Stórvirki sem lýsir
óhugnanlegum heimi
Skáldsagan Útlaginn eft ir Danann Jakob Ejersbo kemur út í íslenskri þýðingu
Páls Baldvins Baldvinssonar í dag. Bókin er fyrsti hluti þríleiks sem hampað var
sem tímamótaverki þegar hann kom út 2009, tæpu ári eft ir að höfundurinn lést.
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
Segir bókina opna heim sem hvergi
sé að finna í samtímabókmenntum
Evrópu, heim eftirnýlendutímans í
Afríku. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
JACOB EJERSBO Eftir að hafa slegið í gegn með þriðju bók sinni, Nordkraft, hóf Ejerskraft að vinna að ópus sínum, bálki sem
byggði að hluta á æviminningum hans frá Tansaníu. Ejersbo rétt náði að klára verkið til útgáfu áður en hann lést, fertugur að aldri.
BÆKUR ★★★★ ★
Pater Jón Sveinsson – Nonni
Gunnar F. Guðmundsson
OPNA
Hógvær titill þessarar ævisögu
er snjallari en kann að virðast
við fyrstu sýn. Þeim sem þekkja
Nonnabækurnar og aðalpersónu
þeirra gæti að minnsta kosti virst
sem hér sé sami maður nefndur
tvisvar, virðulegu prestsheiti og
gælunafni úr æsku. En kannski
voru þetta tveir menn og styrkur
ævisögu Gunnars F. Guðmunds-
sonar felst meðal annars í því að
draga fram hvernig þeir urðu til,
hvað þeir eiga sameiginlegt og
hvað skilur þá að.
Fyrsti hluti bókarinnar, sá sem
fjallar um foreldra Jóns Sveins-
sonar og uppvöxt hans sýnir
þetta betur en nokkuð annað og
eiginlega verður þáttur foreldr-
anna sá hluti bókarinnar sem er
mest spennandi og kemur mest á
óvart. Sú glansmynd sem dregin
er upp af bernskuheimilinu og
hjónabandi foreldranna í Nonna-
bókunum reynist yfir- borðið
eitt, og dagbækur föður-
ins sem mikið er vitn-
að til birta mynd af
lífi sem einkennist af
harðri baráttu, óham-
ingju og svikum sem
sá sem lesið hefur
Nonnabækurnar í
æsku á erfitt með
að koma heim og
saman.
Þegar þess-
um hluta bók-
arinnar slepp-
ir tekur Jón
sjálfur sviðið.
Námi hans
og uppvexti
í skjóli kaþ-
ólsku kirkj-
unnar er lýst
ítarlega og lesandinn
fær ágæta mynd af því sér-
kennilega samfélagi sem þrífst
innan hennar, einangrun frá
umheiminum við stífan lærdóm
og innrætingu sem verður til
þess að sveitastrákur frá Íslandi
gengur í stranga reglu jesúíta og
eyðir þar ævinni. Við fylgjum
Jóni á námsárum í Frakklandi
og víðar um Evrópu og seinna til
Danmerkur þar sem hann starfaði
sem kennari við kaþólskan skóla
og undi hag sínum illa. Síðari hluti
ævisögunnar er, ólíkt mörgum
ævisögum, viðburðaríkari en sá
fyrri, Jón nýtur virðingar og vin-
sælda sem höfundur og ferðast
víða um heim, meðal annars til
Ameríku og Japans.
Jón Sveinsson, presturinn og
rithöfundurinn, birtist okkur í
skýrara ljósi en við þekktum áður
en samt er lesandinn langt frá því
að komast til botns í manninum,
til þess er of mörgum spurningum
ósvarað og kannski er ekki hægt
að svara þeim. Samt situr maður
eftir og getur ekki annað en velt
því fyrir sér hvort Jón efaðist
aldrei í sinni trú, hvort prests-
heitið með skírlífi og loforði um
fátækt og algera tryggð við regl-
una þrengdi aldrei verulega að
honum, hvort hann þráði aldrei
annað líf. Þessar spurning-
ar koma eiginlega
bara einu
sinni upp á
yfirborðið
í sögu hans
og þá reynast
heimildirnar
leiða okkur í
blindgötu.
Öll heimilda-
vinna og rann-
sókn Gunnars F.
Guðmundsson-
ar er til mikillar
fyrirmyndar, mjög
nákvæm og hann
hefur leitað víða
fanga, á köflum finnst
manni nákvæmnin
yfirþyrmandi en þó
aldrei um of. Þótt ekki
sé dregin fjöður yfir
smávægilega galla í fari aðalpers-
ónunnar, hann hefur verið hégóm-
legur og ekki alltaf auðveldur
í umgengni eða samvinnu, þá
stendur höfundurinn og sögumað-
urinn með sínum manni í gegnum
þykkt og þunnt. Saga Gunnars
um þá Nonna og Jón Sveinsson er
mikið og vandað verk, hún svarar
mörgum spurningum, en öðrum
er ósvarað. Vonandi er þessi bók
bara upphafið, höfundur Nonna-
bókanna er enn þá að mörgu leyti
ráðgáta.
Jón Yngvi Jóhannsson
NIÐURSTAÐA: Vönduð ævisaga
sem birtir höfund Nonnabókanna
í skýrara ljósi en áður en enn er
mörgum spurningum ósvarað.
Saga tveggja manna
Í gegnum þessa
krakka sem hann lýsir
opnar Ejersbo framandi
og oft mjög óhugnan-
legan heim þannig að úr
verður stór dæmisaga
um okkur Vesturlanda-
búa, framgang kapítal-
ismans og hvernig Afríka
er leikin.
GUNNAR F. GUÐMUNDSSON