Fréttablaðið - 01.05.2013, Blaðsíða 12

1. maí 2013 MIÐVIKUDAGUR| FRÉTTIR | 12
Íslenskt verkalýðsfólk gekk í fyrsta
skipti fylktu liði á 1. maí árið 1923
og sú hefð er því 90 ára. Verkalýðs-
hreyfingin á Vestur löndum verður
til í lok 19. aldar og eflist mjög í
byrjun þeirrar 20. og 1. maí hefur
verið alþjóð legur baráttu dagur
verkalýðsins síðan árið 1890, en
dagsetningin var valin til að minn-
ast þess þegar lögregla drap fjölda
mótmælenda í Hay market í Chicago
árið 1886.
Uppgangur verkalýðshreyfingar-
innar tengist þjóðfélagsbreyting-
um og 1. maí var ekki síst hugsað-
ur sem dagurinn þegar verkafólk
sýndi styrk sinn. Ragnheiður Krist-
jánsdóttir sagnfræðingur, sem
ritað hefur um sögu vinstrihreyf-
ingarinnar hér á landi, segir dag-
inn snúast um sjálfsstyrkingu sem
og kröfugerð.
„Það að koma saman, sýna sig
fýsískt sem hópur, skiptir máli og
skapar tilfinningu. Það er öðrum
þræði hugmyndin á bak
við daginn, að skapa til-
finningu fyrir því að það sé
stór og sterkur hópur sem
getur staðið saman í kröfu-
gerð á hendur atvinnulífinu
og kapítalistum, eins og það
var skilgreint í upphafi.“
Ragnheiður segir að frá
upphafi hafi dagurinn verið
skipulagður á forsendum verka-
lýðshreyfingarinnar, en þegar leið
á öldina hafi það orðið algengara að
aðrir hópar nýttu sér athyglina sem
dagurinn skapaði til að koma sínum
kröfumálum á framfæri.
Rauðsokkur ræskja sig
Fréttablaðið greindi frá því í gær
að innan verkalýðshreyf ingarinnar
væri óánægja með Græna göngu,
sem fara á fram samhliða kröfu-
göngu verkalýðsfélaganna. Þetta er
þó fráleitt í fyrsta skipti sem hópar
nýta sér kröfugönguna til að koma
málstað sínum á framfæri.
Ragnheiður segir það tengt ´68
bylgjunni að aðrir hópar banki upp
á, sem ekki séu beinlínis sprottnir úr
verkalýðshreyfingunni en líti á dag-
inn sem tækifæri til að koma fram
með kröfur um róttækar
samfélagsbreytingar.
„Þetta tengist ´68 bylgj-
unni þannig að þetta eru oft
hópar lengst til vinstri. Skýr-
asta dæmið um þetta hér á
landi er þegar rauð sokkur
ákveða að taka þátt, sem sér-
stakur aðgreindur hópur, í 1.
maí göngunni árið 1970. Þær
gera það með mjög eftirminnilegum
hætti, fá lánaða styttu af Venus sem
notuð hafði verið í uppsetningu á
Lýsisströtu.
Þetta vakti andstöðu innan verka-
lýðshreyfingarinnar og var alls ekki
vel tekið. Það var beinlínis reynt að
stöðva þátttöku rauðsokka í göng-
unni, en þær héldu sínu striki og
fengu mikla athygli. Að mörgu leyti
stela þær deginum þarna.“
Stefán Pálsson sagn fræðingur
bendir á að kvenréttindamál hafi
einnig verið áberandi í göngunni
2003. Femínistafélagið var þá
nýstofnað og stefndi fólki í kröfu-
gönguna í bleikum bolum.
„Bleikir bolir og bleikir fánar
nálega yfirtóku þá göngu. Sjón-
varpsmyndavélarnar voru upp-
teknar af bleika litnum, sem og mót-
mælaspjöldum gegn Íraksstríðinu.“
Pólitískar yfirskriftir
Stefán segir athyglisvert að framan
af og langt fram á seinni hluta síð-
ustu aldar hafi yfirskriftir mót-
mælafundanna, sem haldnir eru
í kjölfar ganganna, verið mjög
landspólitískar. Oftar en einu sinni
sé hermálið gert að einni af lykil-
kröfum dagsins og ákveðinna leiða
í landhelgismálinu krafist.
„Ef farið er í gegnum söguna
stenst það ekki mjög vel að þetta
hafi alltaf verið sátta- og breið-
fylkingaraðgerð, þar sem verka-
lýðshreyfingin fer í sparifötin,“
segir Stefán.
Hann segir þeirrar tilhneiging-
ar einmitt hafa gætt síðustu árin að
1. maí sé tíminn fyrir verkalýðsfé-
lögin til að taka fram flottu fánana
og fara í sögulega upprifjun. Þannig
hafi það síður en svo alltaf verið.
Til að mynda hafi gangan iðu-
lega borið merki kosninga, þegar
hún fer fram á kosningaárum. Það
eigi frekar við þegar kosningar
hafa verið í kjölfar 1. maí, en líka
þegar þær voru rétt fyrir hann.
„Árið 1991 var Viðeyjar stjórnin
nýmynduð og þeir sem voru
óánægðir með hana höfðu sig mikið
í frammi. Þegar kosningarnar eru
eftir 1. maí hefur ekki verið þver-
fótað fyrir boðum í kaffi á vegum
framboðanna.“
Pönkarabitið horfið
Nokkuð hefur verið rætt um það á
undanförnum árum að 1. maí hafi
misst gildi sitt sem baráttudagur.
Árið 1983 var umgjörð hans breytt
og gengið var frá höfuðsstöðvum
ASÍ, sem þá voru við Grensásveg, að
Laugardalshöllinni. Þar voru verka-
lýðsfélögin með bása og kynntu
stefnu sína. Þetta var ekki endur-
tekið.
Stefán segir hugmyndina um að 1.
maí sé í kreppu mun eldri en í fyrstu
geti virst. Á áttunda áratugnum hafi
verið haldinn sérstakur fundur til
hliðar við fund fulltrúaráða verka-
lýðshreyfinganna, sem oft hafi slag-
að í hinn opinbera að fjölmenni.
„Mörgum fannst að verkalýðs-
hreyfingin væri orðin deig. Þegar sú
tilfinning er orðin rík hjá mörgum
að stór hluti verkalýðshreyfingar-
innar sé kominn úr takti við umbjóð-
endur sína fá minni hópar meira
vægi. Það er í sjálfu sér ekkert nýtt,
en má segja að hafi aukist með tím-
anum.
Nú mega menn hafa sig alla við til
að pína fulltrúaráðið til að mæta og
ganga undir sínum gunnfána og það
tekst nú ekki alltaf.“
Stefán segir þetta kannski skýrast
af því að verkalýðshreyfingin hafi
á síðustu árum viljað vera samráðs-
batterí í anda þjóðar sáttasamninga.
Ekki verði bæði sleppt og haldið.
„Ef þú ætlar að vera í samræðu-
pólitík, þar sem allir hagsmuna-
aðilar koma saman og finna
málamiðlanir, þá hefurðu ekki pönk-
arabitið á sama tíma.“
Úr skýrum kröfum í almenn orð
Alþjóðlegur baráttudagur verkalýðsins hefur verið haldinn hátíðlegur hér á landi í 90 ár. Framan af voru kröfur verkafólks skýrar og skil-
greindar en á síðari árum hefur dregið úr bitinu og kröfurnar orðnar almennari yfirlýsingar. Margir hafa nýtt sér athygli dagsins.
UPPHAFIÐ „Friðurinn ríki, hervaldsstjórnin víki“ „Enga ríkislögreglu“ „Enga nætur-
vinnu, nóga dagvinnu“ „Fátækt er enginn glæpur“. Þessar eru á meðal krafna í
annarri göngunni sem haldin var árið 1924. Þá er að finna spjald með kröfunni
„Fullkomnar slysa- og sjúkratryggingar“, sem var lengi krafa verkalýðshreyfingarinnar
sem varð að veruleika í almannatryggingakerfinu. MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
MISMUNUN Iðnnemar vekja athygli á misháum framlögum til mennta- og iðnskóla árið 1974.
MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
PRÚÐBÚIÐ FÓLK Fjöldi manns á mótmælafundinum á Lækjartorgi árið 1964.
MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
STEFÁN PÁLSSON
Það eru ekki bara hagsmunaaðilar sem nýta sér mannsöfnuðinn á 1. maí. Í
göngunni árið 2007 réð Nói-Síríus ungmenni til að taka þátt í kröfugöngunni
með auglýsingar um Tópas á kröfuspjöldum. Hópurinn hrópaði einnig upp
slagorð, sem voru auglýsingar fyrir sælgætið. Uppátækið vakti litla hrifningu
hjá verkalýðshreyfingunni og fór svo að markaðsstjóri hjá Nóa-Síríusi baðst
afsökunar á því.
Stefán Pálsson segir það kannski til marks um breytt vægi dagsins að ein-
hverri auglýsingastofunni skyldi hafa dottið í hug að nýta hann á þennan hátt.
Markaðsmaður sem stungið hefði upp á því tuttugu árum fyrr hefði ekki orðið
langlífur í starfi.
„Það rammar samt kannski ekkert betur góðærið inn, þegar Íslendingar voru
orðnir svo ríkir og komnir úr öllum takti við söguna og sjálfa sig. Aumingja
börnin máttu þakka fyrir að vera ekki lamin af reiðum, gömlum verkalýðsfor-
kólfum og eflaust er hægt að finna einhverja þeirra sem enn þann dag í dag láta
Tópas aldrei inn fyrir sínar varir.“
Beðist afsökunar á Tópasi
AUGLÝSINGAR Nói-Síríus tróð Tópasi
inn í kröfugönguna árið 2007 og þurfti
að biðjast afsökunar í kjölfarið.
FRÉTTABLAÐIÐ/KRISTJÁN
Ragnheiður Kristjánsdóttir segir breytt eðli 1. maí
kannski mega skýra með breyttri stöðu verkafólks.
„Verkafólk er ekki lengur skilgreindur þjóðfélagshópur,
eða pólitískur hópur. Það var mjög greinilegt í kosn-
ingabaráttunni núna. Orðið verkafólk hefur örugglega
hvergi komið fyrir og orðið launafólk mjög sjaldan.
Viðfangsefnið núna er frekar eitthvað sem heitir
heimilin í landinu, sem er mjög loðið hugtak.“
➜ Ekki skilgreindur þjóðfélagshópur
RAGNHEIÐUR
KRISTJÁNSDÓTTIR
F
é
la
g
v
él
st
jór
a og málmtæ
kn
im
a
n
n
a

Útifundur á Ingólfstorgi
Félagsmenn fjölmennum og tökum þátt í kröfugöngu og
útifundi 1. maí. Safnast verður saman á Hlemmi kl. 13:00
Boðið verður upp á kaffi að útifundi loknum í
Gullhömrum Grafarholti, frá kl. 15:15 - 17:00
Kolbeinn
Óttarsson Proppé
kolbeinn@frettabladid.is