Fréttir - Eyjafréttir - 10.12.1992, Blaðsíða 16

Fimmtudaginn 10. desember 1992
Wý bók eftir Þráinn Bertels.:
Sigla himinfley
-gerist í Vestmannaeyjum.
BÓKABÚÐIN
Þráinn Bertelsson
áritar bók sína,
„Sigla himin£ley“
í Bókabúðinni kl. 14 - 16 laugardag-
inn 12^ desember nk.
BÓKABÚDIN
vel heppnaður
Upplestur Gunnhildar
Nýjasta skáldvcrk Þráins Bertels-
sonar „Sigla himinfley“ er saga sem
gerist í Vestmannaeyjum. Höfundur
segir í formála bókarinnar að hann
hafl stuðst við margar bækur og
heimildir, skrifaðar sem munnlegar,
og að óhjákvæmilegt væri að nefna
með þakklæti, Sögu Vestmannaeyja
eftir Sigfús M. Johnsen, Vestmann-
aeyjar byggð og eldgos eftir Guðj-
óns Ármann Eyjólfsson og Sögur og
Sagnir úr Vestmannaeyjum sem
Jóhann Gunnar Ólafsson safnaði.
Að lokum tekur höfúndur fram:
„Rétt er að taka það fram að þessi
saga er skáldverk og persónur og
atburðir bókarinnar eiga ekki að
endurspegla raunverulegar fyrir-
myndir heldur aðeins hugsýn
höfundar sem einhverra hluta vegna
finnst hann tengjast Vestmannaeyj-
um þótt hann hafi aldrei komið á
Þjóðhátíð og kunni ekki að
spranga.“
Hér á eftir grípum við niður í einn
kafla bókarinnar:
Það átti ekki af lundapysjunni að
ganga þennan dag. Fyrst lenti hún í
seigfljótandi olíubrák, síðan í mann-
ahöndum og flutt í náttúrugripasafn
þar sem uppstoppaðir fuglar stóðu í
röðum og horfðu á hana köldum
gleraugum og nú var verið að baða
hana upp úr volgu sápuvatni; Eyjólf-
ur stakk henni að vísu ekki á kaf í
vatnið heldur þvoði af henni mestu
olíuna með tusku og síðan hreinsaði
hann vængina hverja fjöður fyrir sig
og strauk hana hreina og fuglinn var
orðinn máttlaus og sinnulaus og
búinn að sætta sig við hlutskipti sitt
og hefði sjálfsagt fúslega tekið undir
með frænda mínum honum séra
Hallgrtmi þar sem hann ávarpar
dauðann og segir: Kom þú sæll þá
þú vilt.
Eyjólfur tók mjúklega ú fuglinum
og fór um hann æfðum höndum.
Hann var 22 ára gamall, það er að
segja Eyjólfur, einu og hálfu ári
eldri en Sigurjón. Ólíkir bræður,
báðir fríðir sýnum, en hvorugur
þótti líkjast foreldrunum, Eyvi ljós-
skolhærður, skarpleitur, jafnvel
harðleitur án þess þó að líkjast móð-
ur sinni því að hann hafði til að bera
fínleika og fríðleika Ásgerðar
ömmu sinnar sem á sínum tíma var
talin fríðust stúlkna í Vestmanna-
eyjum en Dúddi var hinsvegar dökk-
ur á brún og brá og kunni enginn
skýringu á því nema hvað mér dett-
ur í hug að forfaðir hans Abraham-
son gamli umferðarsali í Lófót kunni
að hafa verið ekki ósvipaður
honum, en það er ágiskun ein.
Þrátt fyrir hörkulegt yfirbragð var
Eyjólfur langt því frá að vera hörku-
tól. Hann var feiminn og allra
manna þægilegastur í umgengni,
boðinn og búinn til greiðasemi, hóg-
vær og fámáll. Aðaláhugamál hans
var dýralíf í Eyjum og þá ekki síður
neðansjávar en á landi því hann
fékkst við köfun í tómstundum eins
og áður hefur komið fram og undi
vel þögn undirdjúpanna. Þeir bræð-
ur störfuðu báðir hjá fyrirtækjum
foreldra sinna, Dúddi sá um olíuaf-
greiðsluna að mestu leyti, en Eyvi
var innanbúðar og hálfgildings versl-
unarstjóri í Verslunarfélagi Vest-
manneyinga en það var að nafninu
til hlutafélag og hafði Eyjólfur Há-
konssen afi Eyva stofnað það þegar
hann kom frá verslunarnámi í
Hamborg' og notað sölu á ódýrum
hlutabréfum bæði til að afla sér fjár-
magns og viðskiptavina. Vegna nátt-
úrufræðiáhuga síns vann Eyvi mikla
sjálfboðavinnu á Náttúrugripasafn-
inu og eyddi þar flestum frístundum
sínum þegar hann var ekki að fást
við köfun. Tómstundir voru þó stop-
ular því að bæði Þórdís og Ragnar
voru orðlögð fyrir vinnusemi og ætl-
uðust til þess að synimir tækju því
sem sjálfsögðum hlut að eign fylgir
ábyrgð og öfugt.
Þórdís tók því þess vegna ekki
með jafnaðargeði þegar hún varð
þess áskynja að Eyjólfur var horfinn
úr versluninni og hafði skilið þar eft-
ir eina stúlku við kassann sem japl-
aði tyggigúmmí fullkomlega áhuga-
laus um afkomu fyrirtækisins og
nennti ekki einu sinni að segja Get
ég aðstoðað þegar hún sá fólk hring-
snúast innan um rekkana í leita að
einhverju sem það vanhagaði um en
gat ekki fundið.
Hvar er Eyjólfur? sagði hún við
stúlkuna.
Stúlkan hét Drabba (Guðbjörg
Dröfn Maríusdóttir frá Draumbæ
rafvirkja og ljósamanns hjá Leikfé-
laginu og Elínar Salomonsdóttur
sem mun vera komin af Jóni Salom-
onssyni sem var kaupmaður í
Kúvíkum á ofanverðri 19. öld, en
hann var náttúrulega tengdafaðir
séra Brynjólfs á Ofanleiti verandi
faðir frú Ragnheiðar). Guðbjörg
Dröfn skipaði vinkonum sínum og
foreldrum að kalla sig Daffý en hún
var samt alltaf kölluð Drabba í
Draumbæ (og eignaðist barn þegar
hún var 14 ára með húnvetnskum
refabónda úr Svartárdal sem var á
vetrarvertíð í Eyjum og spilaði
skemmtilega á kassagítar). Hún
laumaði tyggigúmmíinu undir tung-
una til að komast hjá löngum fyrir-
lestri um kurteislega framkomu og
snyrtilegt viðmót afgreiðslufólks og
sagði:
Þurfti að skreppa.
Hvert þurfti hann að skreppa?
Þórdís vildi fá nákvæmari uppíýsing-
ar.
D»abba hugsaði sig um stundar-
korn og sagði svo:
Bara.
Og yppti öxlum um leið til að gera
tjáningu sína skýrari og líflegri.
Áttu við að þú vitir ekki hvert
hann fór? spurði Þórdís.
Dröbbu þótti Þórdís hafa tilhneig-
ingu til að gera einfalda hluti flókna.
Veit það ekki, sagði hún.
Þórdísi var að því komin að spyrja
stúlkuna hvort hún ætti við að hún
vissi ekki hvert Eyjólfur hefði farið
eða hvort hún ætti við að hún vissi
ekki hvort hún vissi hvað um hann
hefði orðið. En Þórdís hætti við
þetta á síðustu stundu og gerði sér
grein fyrir að slíkt samtal gæti leitt
til mjög flókinna orðaskipta og vís-
ast yrði hvorug þeirra nokkru nær á
eftir, hún eða Drabba.
Drabba vildi fúslega gera Þórdísi
til geðs, því að þótt henni félli ekki
persónuleiki Þórdísar eða fram-
koma sem vinnuveitanda leit hún á
hana í dagdraumum sínum sem
verðandi tengdamóður og vildi
gjarna vera henni til þægðar uppá
fjölskyldufriðinn í framtíðinni.
Skrapp bar, sagði hún og bætti svo
við: Augnablik.
Drabba lét sig oft dreyma um
Eyjólf. Hann var kurteis og hlýlegur
og umfram allt hafði hann falleg
augu og fínlegan og sætan rass,
mjóan og stæltan, en ekki kúlulaga
eða lafandi og kjötmikinn eins og
skvapholda kjötfjöllin sem ultu um
eins og þeir væru með ístru á rass-
gatinu og seildust eftir henni á böll-
um og káfuðu uppundir hana eða
krömdu hana að sér með saltkets-
rauðum lúkunum og fingurnir voru
eins og bjúgu og heiðgulir af tóbaks-
reyk angandi af svitafýlu og vodka
og billegum rakspíra meðan þeir
þóttust vera að dansa og stöppuðu
ofan á fótunum á henni dofnir af
drykkju og í engum takti við neitt
nema sinn eigin losta. Hvað útlit og
framkomu varðaði stóðust þessir
gaurar engan samanburð við Eyjólf,
en á hinn bóginn varð Drabba að
viðurkenna fyrir sjálfri sér að
Eyjólfur var ekki eins spennandi og
hinir, ekki eins hættulegur, ekki eins
ágengur, ekki eins fyndinn, ekki
eins uppátektarsamur, jafnvel frek-
ÞRÁINN BERTELSSON

SIGLA
HIMINFLEY
ar leiðinlegur og ekkert hægt að tala
við hann nema um veðrið og svo-
leiðis eins og hann væri tíu árum
eldri en hún. En augun, maður,
hendurnar, rassinn! Ef það væri
bara soldið líf í honum.
Vaá!
Þetta var náttúrulega fjarlægur
draumur og hún var ekki einu sinni
búin að taka ákvörðun um hvort hún
ætlaði að hjálpa honum til að rætast
með því að negla Eyjólf einhvern
tímann á lagernum eða að minnsta
komsti koma honum til að kyssa sig
í kaffistofunni, en meðan hún var að
gera upp hug sinn hélt hún öllum
möguleikum opnuni og mætti bæði
greidd og máluð í vinnuna og hafði
pilsin stutt og hamaðist við að raða
vörum í efstu hillurnar þegar hún
vissi að Eyjólfur var að gefa henni
auga og reyndi alltaf að vera kurteis
við Þórdísi þótt hana langaði oft
mest til að segja henni að bíta í bor-
una á sér þegar hún var eitthvað að
röfla.
Fór hann uppá Náttúrugripasafn?
spurði Þórdís. Eða ætlaði hann bara
að skreppa frá smástund.
Já, ég held það, sagði Drabba.
Hvort heldur þú? spurði Þórdís.
Bara, sagði Drabba og var hálf-
smeyk um að hún hefði talað af sér
og sagt eitthvað vitlaust og móðgað
Þórdísi þegar hún vildi helst gera
henni til hæfis og nú var hún orðin
reið og rixaði útúr búðinni og dok-
aði við í dyrunum og horfði ásök-
unaraugum á Dröbbu.
Hvað á ég að þurfa að biðja þig
oft um að vera ekki jórtrandi þegar
þú ert í vinnunni?
Út er komin bók eftir Helga Hall-
varðsson, skipherra hjá Landhelgis-
gæslunni, sem ber heitið „f kröpp-
um sjó“. Bókin er gefin út af Erni og
Örlygi og er minningarbrot Helga.
Bókin segir frá eftirminnilegustu
atburðum í lífi Helga og skipa Þor-
skastríðin þar stóran sess, auk fjölda
annarra atburða. f eftirfarandi kafla
sem við birtum úr bókinni lýsir
Helgi samskiptum sínum við Vest-
mannaeyinga hér fyrr á árum.
Um þessar mundir skiptu varð-
skipin með sér verkum á þann hátt
að á sumrum meðan síld veiddist
voru Ægir og Sæbjörg skipunum til
aðstoðar fyrir Norðurlandi, en á
vetrum sá Ægir um netasvæði Vest-
mannaeyinga og varði þau fyrir
togurum. Faxaborgin var fyrir Vest-
fjörðum. Óðinn hafði hins vegar
svæðið frá Eyjum að Langanesi að
annast allt árið. Þá var landhelgin
ekki nema þrjár mílur og hún var
ekki miðuð við beina línu milli ystu
nesja eins og nú, heldur var alltaf
mælt út frá strönd. Varðskipin urðu
því að fylgjast með hverju fram fór
inni á fjörðum og flóum. En þótt
landhelgin væri ekki stærri en þetta
þóttust sjómenn þá sem síðar vissir
um fiskinn væri hvergi að finna nema
innan línunnar. Því voru það ekki
miklar ýkjur þegar menn sögðu að
skipin, bæði innlend og erlend, væru
stundum að toga uppi í kálgörðum.
Gunnhildur Hrólfsdóttir, rit-
höfundur, las upp úr bók sinni,
Óttinn læðist, í síðustu viku við
góðar undirtektir.
Gunnhildur las fyrst fyrir nemend-
ur 5., 6. og 7 bekki Barnaskólans í
Bæjarleikhúsinu og að sögn Nönnu
Þóru Áskelsdóttur, forstöðumanns
Bókasafnsins, féll upplestur Gunn-
hildar krökkunum vel í geð. Sögu-
sviðið er Vestmannaeyjar á árunum
eftir 1960, séð með augum 12 ára
gamallar aðkomustúlku. Margt kem-
ur henni spánskt fyrir sjónir, vatns-
leysið, sjórinn í sundlauginni, súkku-
laðibíllinn og Þjóðhátíðin. „Það var
gaman fyrir krakkana að fá að kynn-
ast aðstæðum í Vestmannaeyjum á
þessum árum. Aðstæðum sem for-
eldrar þeirra ólust upp við. Gunn-
hildur náði athygli þeirra og heyrði
ég á nokkrum barnanna að þau óska
sér að fá bók Gunnhildar í jólagjöf,"
sagði Nanna Þóra.
Síðdegis las Gunnhildur fyrir vist-
menn á Hraunbúðum og um kvöldið
í Safnahúsinu. „Þar var ágætlega
mætt og var fólk almennt mjög
Floti Vestmannaeyinga var stór og
um þetta leyti héldu þeir sig einkum
úti af Kötlutanga. Margir þeirra
stunduðu landhelgisbrot eins og
nokkurs konar íþrótt og þó ég vilii
síður en svo halda því fram að
Vestmannaeyingar hafi þar einir átt
hlut að máli voru þeir sannarlega ekki
barnanna bestir. Þótti fremd að hafa
veitt sem mest innan landhelgi og að
hafa skotið Landhelgisgæslunni ref
fyrir rass sem oftast. Jafnframt urðu
þeir vitanlega ókvæða við sem fyrir
því urðu að vera gómaðir. Þar sem
Óðinn var eina skipið við gæslu
þama á sumrum voru menn fljótir að
frétta af því er skipið fór í vélar-
hreinsun og hugðu sér þá gott til
glóðarinnar. Bar það þá við er skipið
hélt út til gæslu að nýju að flotinn var
nær allur kominn inn fyrir línu við
Portlandið. Þessu varð ég síðar vitni
að á Óðni með þeim ógleymanlega
manni Gunnari Gíslasyni, sem ég
brátt mun víkja að frekar. Gunnar
stefndi þá að bátunum á fullri ferð og
gaf skyttunni við fallbyssuna alltaf
sömu fyrirmælin: „Ausið yfir þá
eldinum!" Þar með tóku púðurskotin
að gjalla hvað af tók og má segja að
þetta hafi verið eins og þegar refur
kemst inn í hænsnakofa. Mörgum
tókst að vísu að forða sér í tíma en
alltaf tókst að handsama einhverja.
Satt að segja var ekki svo ýkja
mikið í húfi þótt menn væru teknir.
ánægt og margir upplifðu gömlu
góðu dagana. Og þó bókin sé ætluð
unglingum er hún ekki síðri skemmt-
un fyrir þá eldri, ekki síst Vest-
mannaeyinga sem geta þekkt sumar
persónurnar í bókinni," sagði Nanna
Þóra að endingu.
Mörgum voru gefnar upp sakir á
hátíðisdögum og aðrir gátu afplánað
sektina á þann hátt að leigja bátinn
Landhelgisgæslunni einhvern tiltek-
inn tíma. Gjarna fylgdi áhöfnin með
en maður frá Gæslunni hafði skip-
stjórn á hendi.
En þótt við yrðum iðulega varir
við skip innan línu þýddi ekki að
koma með skip fyrir dómara nema
menn hefðu staðið þau beinlínis að
verki innan línunnar og það var ekki
alltaf hægðarleikur fyrir Óðin sem
ekki gekk nema tíu til ellefu mílur
væri vélin keyrð til hins ýtrasta. Var
því reynt að beita ýmsum brögðum,
eins og að læðast þétt uppi með
landinu eða koma undan sól af hafi.
Það var meira að segja brugðið á það
ráð að setja upp segl til þess að
dulbúast.
í ofanálag var talsvert um að
njósnað væri um varðskipin. Það var
gömul venja víða um land og hafði
þekkst meðan dönsku varðskipin sáu
um landhelgisgæsluna. Mun menn
reka minni til að Halldór Laxness
lætur Pétur karlinn Þríhross annast
slíka upplýsingaþjónustu fyrir út-
lenda veiðiþjófa í skáldsögunni
Heimsljósi. Því notuðu varðskipin
talstöðina sem minnst, en þá voru
ekki sérstakar bylgjur fyrir skipin.
Landhelgisgæslan var heldur ekki
orðin sérstök stofnun er þetta var,
heldur var hún aðeins deild í
Skipaútgerð ríkisins. Því var mörgu
enn mjög ábótavant.
Eins og ég sagði voru menn ekki
alls kostar hressir með það er þeir
voru teknir í landhelgi og fengum við
varðskipsmenn að heyra það undir
ýmsum kringumstæðum að við vær-
um að leggja bátana í einelti, senni-
lega af tómri illgimi.
I kröppum sjó
-ný bók eftir Helga Hallvarðss.