Skessuhorn - 21.12.2010, Side 58

58 ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER
Guð mund ur Ó lafs­
son var fædd ur á Mið­
sandi á Hval fjarð ar­
strönd 26. des em ber árið
1907 og and að ist 5. des­
em ber 1987. For eldr­
ar hans voru þau Ó laf ur
Ill uga son, bróð ir þeirra
Ás gríms og Ill uga sem
kennd ir voru við Skóga í Flóka dal og kall að ir
Skóga bræð ur og Mar grét Bjarna dótt ir frá El­
ín ar höfða á Akra nesi. Guð mund ur var einka­
barn þeirra og nokk uð dek ur barn enda móð ir
hans kom in fast að fimm tugu þeg ar hann fæð­
ist. Æsku ár Guð mund ar voru tím ar mik ill ar
vakn ing ar í fé lags lífi til sveita. Ung menna fé­
lög in uxu og döfn uðu enda víða nóg af ungu
fólki í sveit un um til að sinna fé lags lífi. Guð­
mund ur var einn af stofn end um ung menna­
fé lags ins Vís is á Hval fjarð ar strönd árið 1924
og skrif aði nokk uð í hand skrif að blað sem fé­
lag ið gaf út enda komu þar fljótt fram hæfi­
leik ar hans í þá átt. Eins og fleiri ung ir og
gam an sam ir menn mun hann hafa lagt nokk­
uð fyr ir sig að herma eft ir fólki og ekki alltaf
hafa sést fyr ir í þeim leik enda ekki hlot ið vin­
sæld ir allra að laun um. Tvo vet ur var hann
við nám í Hvít ár bakka skóla og hef ur vafa­
laust haft gott af þeirri dvöl eins og fleiri sem
þar dvöldu enda af bragðs kenn ar ar við skól­
ann. Nokk uð hef ur geymst af ljóð um hans frá
þess um tíma en því mið ur mun miklu af kveð­
skap hans hafa ver ið hent í ó gáti. Í vísna bæk­
ur skóla systk ina sinna á Hvít ár bakka skrif aði
hann með al ann ars:
Þar sem ást in þýðri raust
þyl ur öll sín fræði,
þar mun aldrei hrím né haust
hald ast við í næði.
Og í vísna bók Bjarg ar Bein teins dótt ur yrk­
ir hann árið 1936:
Hljóttu gæði, ást og auð
og elsku leg an mann.
Já, hafðu hann ekk ert himneskt gauð.
En hel víti gáf að an.
Á skemmti sam komu á Hval fjarð ar strönd
28. des em ber 1934 flutti Guð mund ur brag
um ung menna fé lag ana og byrj aði á þessa
leið:
Nú skal hefja hróðr ar lag
hrós þó lít ið kunni,
verð ur treg í taumi í dag
tung an í Gvend ar munni.
Ör lög hörð og and stæð ur
á hver sann ur mað ur.
Ým ist fær hann aur slett ur
eða er dá samað ur.
Skar inn meyja er all ur ær
ill um sleg inn gruni,
kvöldó þreyj an kvel ur þær
hvað ég segja muni.
Ekki fer mikl um sög um af ásta mál um Guð­
mund ar en þó er til eft ir hann kvæði sem
nefn ist ,,Ást fangni mað ur inn“ og sýn ir glögg­
lega hvað menn geta hugs að sér að leggja á
sig fyr ir ást ina:
Ég var færð ur í fang elsi að aftni
af fljóði sem heit ast ég ann.
Ef leit hún mig leiftr andi aug um
þá lík am inn gjör vall ur brann.
En fang els ið er henn ar hjarta
sem hel tek ur líf mitt og sál.
Á seið hjalli sit ur hún löng um
og syng ur mér elsk unn ar mál.
­­ ­­ ­­ ­­
Og Gudda hún gef ur mér frið inn
og Gudda hún veit ir hann frekt
því Gudda er bú kona besta,
sú besta sem ég hefi þekkt.
Nær fæ ég gjöf þína gold ið
sem gafst mér hið dýrð lega hnoss.
­ Ef mætti þér mik ið við liggja
þá mundi ég lána þér hross.
Bók hneigð um mönn um er það nauð syn
flestu fremri að draga að sér eitt hvert les efni
og við kaup á ein hverri bók orti Guð mund­
ur:
Sjálf um mér ég gef að gjöf
gagn legt bók ar tet ur
til að stytta stund ar töf
stór dag anna í vet ur.
Fljót lega eft ir
veru Guð mund­
ar á Hvít ár bakka
fær hann snert af
löm un ar veiki og
var ó vinnu fær í
um það bil ár eft­
ir það og virt ist
raun ar aldrei ná
sér að fullu eft­
ir þau veik indi.
Vann þó að ýmsu
eins og bygg ingu
Reyk holts skóla, fór í vega vinnu og á ver tíð en
síð ast og lengst starf aði hann hjá Ol íu fé lag­
inu við Ol íu stöð ina í Hval firði. Eins og áður
er að vik ið mun Guð mund ur hafa ver ið stríð­
inn og ber að hafa það í huga við lest ur vísna
hans en af ein hverju til efni kvað hann um Ak­
ur nes inga:
Sæk ir allt á sama veg
sem í gamla daga.
Gáfna tregða geysi leg
geng ur yfir Skaga.
Ekki veit ég hvað vin kona hans það var sem
gekk í það að trú lofa sig og var snögg að enda
ekki langr ar stund ar verk fyr ir vana mann­
eskju:
Óska ég þess að góð ur guð
gæfu aldrei svifti
Tobbu sem er trú lof uð
í tuttug asta skipti.
Á stríðs ár un um flutti breski her inn með sér
vist ir og þar á með al eitt hvað af nið ur soðnu
nauta kjöti sem að sjálf sögðu þótti hið mesta
dýr indi ef það komst út fyr ir rað ir hers ins þó
ó breytt um her mönn um hafi vís ast ekki þótt
mik ið til þess koma. Vinnu fé lagi Guð mund ar
hafði kom ist eitt hvað í kynni við slík an varn­
ing og kom ið þar með ein hverri ó kyrrð á inn­
yfl in:
Ropa hlaut hann við og við,
vindi skaut í flet ið,
bak aði þraut í bófans kvið
breska nauta ket ið.
Það hef ur lengi ver ið sið ur vinnu fé laga
að gant ast svo lít ið hver við ann an og þyk­
ir mörg um á stæðu laust við þær að stæð ur að
bregða því betra ef menn vita hið verra. Pilt­
ur úr ná grenn inu vann um hríð með Guð­
mundi og ein hvern tím ann kom gam all sveit­
ungi og spurði hvort pilt ur inn væri ekki rösk­
ur til verka. ,,Jú, það hlýt ur að vera. Hann er
alltaf fyrst ur í mat,“ var svar ið. Nú stóð svo
á að pilt ur inn átti er indi af staðn um og fékk
skyndi lega far sem hann greip á stund inni. Þá
orti Guð mund ur:
Þó að Krist ján fái far
og ferð ist vítt um byggð ir lands
þess mun eng inn verða var
að vanti mann í stað inn hans.
Um tíma var prest ur á Saur bæ á Hval­
fjarð ar strönd sem sagt var að þætti vænt um
pen inga eins og reynd ar mörg um fleir um
þó menn hafi mis gott lag á að láta lít ið á því
bera. Hafði klerk ur sá þjón að því brauði hátt
í þriðj ung ald ar og þótti nokk uð heima rík ur.
Einnig þurfti hann vegna heilsu leys is konu
sinn ar að vera lang dvöl um í Reykja vík og
réð sér því að stoð ar prest eða kapil lán en vildi
halda brauð inu. Séra Sig ur jón Guð jóns son
sem var að stoð ar prest ur inn vildi ekki una sín­
um hlut með þess um hætti og fóru svo leik ar
að meiri hluti sókn ar barna af sagði sinn gamla
sálna hirði og séra Sig ur jón tók við kall inu.
Nokk uð var ort út af þess um við burð um
eða fyr ir þá og ekki allt fal legt. Lagði Guð­
mund ur þar með al ann arra gjörva hönd að
og nefnd ist eitt kvæða hans ,,Harma grát­
ur kenni manns ins“. Koma hér sýn is horn úr
þeim kveð skap, en þess hef ég orð ið var að
ýms ar hend ing ar úr þess um brag hafa kom­
ist tölu vert á flakk og lifa góðu lífi með al fólks
þó það hafi enga hug mynd um hvað an þær
eru ætt að ar. En byrj um á að at huga við horf
prests ins til vinnu hjúa sinna sam kvæmt túlk­
un Guð mund ar:
Hrossa bræð ing ur hef ur þótt
hæfa sauð svartri vinnu drótt
hún svo að horist eigi.
Kon an mín drýg ir dá vel smér,
drýg indi þessi líka mér
enga það synd ég segi.
Og fjár mönn um verð ur það versta töf
ef veita þeir meira en hálfa gjöf
ánum í inni stöðu.
Um vetr ar mann inn sem hér á hest
hug boð það hef ur að mér sest
að hann laumi í hann tómri töðu.
Og þeg ar að lok um líða fer
þá lang ar mig til að segja þér
um klár fóðr ið þig að klaga.
Með eitt mun þó ekki þýða þras
að þú hef ur brot ið lukt ar glas.
Þig hæf ir að hýru draga.
En vinnu kon an er venju spök
og vikt in á mjöl inu í kýrn ar lök
og sápu hún sést ei nota.
Við hjúa hald virð ist hag kvæm ast
sem heldri bænd urn ir iðka fast
að ota fram eig in tota.
En nú hef ég keypt mér kapel án.
Ég keypti hann fyr ir okur ­ rán.
­ Átján hund ruð um árið!
Ég leigði hon um bæði land og brauð
því lúin er tunga og sál in snauð
með hrell inga feikna fár ið.
­­ ­­ ­­ ­­
Ég koma skal þó að mögli menn
og mæta þori ég skríln um enn
í klædd ur hempu hólki.
Þó eng inn komi til kirkj unn ar
mitt kon ungs ríki eru sókn irn ar.
Ég messa yfir mínu fólki.
Með al ann ars mun Guð mund ur hafa sent
Spegl in um þetta kvæði en þeim Speg ils­
mönn um þótt það held ur langt og báðu um
að það yrði stytt en Guð mund ur orti þá bara
nýj an brag:
Skjótt mega ill an enda
ó dyggð og lest ir fá.
Þeir vilja að mér háð ung henda
og hrekja mig prest skap frá.
Illt hef ég á fall hlot ið,
ærunn ar nátt pott brot ið,
bólið svo blotna má.
Holl ráð an Hriflu mann inn
heim sækja nú ég fer.
Mæl andi sjáðu sann inn
sekt mín er op in ber.
Fús skal ég fylgja þér.
Vilj irðu brot mitt bæta
bóf ana nið ur tæta
sem fylkja sér móti mér.

Bisk ups ins dáð ir dreptu
dólgs lega hann við mér lét.
Með hann til skratt ans skrepptu.
skal ég þá sem ég get
veg þann að vísa þér.
Fari sér fjand inn aka,
fá lega hon um taka.
Seg þú hann sé frá mér.
Flest er það mig sem mæð ir
mann úð in virð ist treg.
Í hald ið orð mín hæð ir
í hald þó blessi ég.
Út hverf ir mér á mót.
All ir þeir árar rísa
sem áður gjörði ég prísa.
Völt eru vina hót.
Úr sveit svo er ég flæmd ur.
Suð ur? ­ Ég veit ei hvert.
Flökku staf fyr ir dæmd ur
frels ið og mann orð skert.
Eins dæm in eru verst.
Kenni menn kunna að gleyma
hvar að þeir eigi heima
öll um fær yf ir sést.
Þeg ar ver ið var að aka jarð efn um í grunn­
inn und ir járn blendi verk smiðj una á Grund­
ar tanga fór svo sem oft ar hef ur gerst á voru
landi að veg irn ir báru tæp lega þann þunga
sem á þá var lagð ur en öku tæki stór og öfl­
ug skáru sig í jörð meira en ýms um þótti við
hæfi. Guð mund ur fór að skoða verksum merki
og orti:
Gera þeir svað í gróna jörð
gáfna ei skað ar treg inn
í kluft ir vaða kapp ar svörð
Klafa staða meg in.
Eitt hvað bar á því við þess ar fram kvæmd ir
að mönn um gekk illa að fá út borg að og varð
það til efni eft ir far andi:
Fær ist langa nótt in nær
negg og vanga svíð ur,
sorg ar stranga svip inn fær
Sult ar tanga lýð ur.
Með þökk fyr ir lest ur inn,
Dag bjart ur Dag bjarts son
Hrís um, 320 Reyk holt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Helstu heim ild ir; Ljóða bók in Syll ur eft ir Guð­
mund Ó lafs son.
Út gef in af Jóni Magn ús syni 1989.
Auk þess munn leg ar heim ild ir úr ýms um átt um.
Vísnahorn
Guð mund ar þátt ur Ó lafs son ar frá Mið sandi