Skessuhorn - 21.12.2010, Qupperneq 74

74 ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER
„Ég bjó nú bara þetta starfs­
heiti til sjálf ur enda voru eng­
ir fyr ir hér á landi með ná kvæm­
lega þetta nám þeg ar ég út skrif að­
ist árið 1998,“ seg ir Stef án Gísla­
son, um hverf is stjórn un ar fræð ing­
ur, en hann hef ur ver ið bú sett ur í
Borg ar nesi á samt fjöl skyldu sinni,
eig in kon unni og þrem ur börn um
frá ár inu 1999. „Fyr ir tæk ið sem ég
stofn aði um þetta heit ir Um hverf­
is ráð gjöf Ís lands ehf., skamm staf að
UMÍS. Ég nam þessi fræði í Lundi
í Sví þjóð, en hafði áður fyrr lok ið
líf fræði námi við Há skóla Ís lands,“
seg ir Stef án en hann er fædd ur og
upp al inn Stranda mað ur. Eft ir stutt
barna skóla nám sem sam tals tók níu
mán uði frá því hann var sjö ára og
til 14 ára ald urs fór hann í tvö ár
í Hér aðs skól ann á Reykj um, en
það an lá leið in í Mennta skól ann í
Hamra hlíð. „Nei, bless að ur vertu.
Ég var ekk ert illa und ir bú inn þeg­
ar ég kom þang að og sem bet ur fer
fór ég í á fanga skóla sem var sá fyrsti
sinn ar teg und ar hér á landi. Þá varð
ég ekki sama við und rið í hópn um
og ég hefði sjálf sagt ver ið í bekkja­
kerf inu ný kom inn úr sveit inni og
ein angr un inni á Strönd um.“
Hug tak inu stund um
stolið
Stef án var fyrsti Ís lend ing ur inn
til að ljúka námi í um hverf is stjórn­
un. „Þeg ar ég fór í þetta nám höfðu
nokkr ir Ís lend ing ar far ið áður í
nám á um hverf is sviði sem var yf­
ir leitt tækni legs eðl is, en þetta er
meira þver fag legt og tek ur stjórn­
un ar lega og mann lega þætti inn í
þótt tækni legi hlut inn sé auð vit að
með. Það er ekki hægt að und an­
skilja hann. Þetta snýst í raun inni
um á hrif manns ins á um hverfi og
sam fé lag, og þá líka hvern ig þetta
hang ir sam an við efna hag ein stak­
linga og ríkja. Það er all ur heim ur­
inn und ir í þessu en kjarn inn í öllu
sam an er hug mynd in um sjálf bæra
þró un. Þess vegna ætti ég kannski
frek ar að kalla mig sér fræð ing í
sjálf bærri þró un en um hverf is mál­
um. Hug ar far ið gagn vart þessu er
að breyt ast. Mér finnst oft að fólk
noti hug tak ið sjálf bæra þró un held­
ur þröngt. Ég vil helst ekki að það
sé not að nema ver ið sé að tala um
efn hags lega, fé lags lega og um hverf­
is lega þætti í einu, en menn leyfa
sér að nota það bara um einn þátt.
Eins og til dæm is þeg ar ver ið er að
tala um fisk veið ar og hval veið ar.
Þá er oft ast tal að um sjálf bærni ef
einn á kveð inn stofn get ur við hald­
ið sér, án þess að lit ið sé á vist kerf ið
í heild, eða skoð að hvort þetta hafi
já kvæð eða nei kvæð á hrif fé lags­
lega, hvað þá hvort eitt hvert vit sé í
þessu pen inga lega séð. Það þarf að
horfa á hlut ina í víð ara sam hengi.
Núna leyfa menn sér að kalla allt
sjálf bært. Til dæm is heyrði ég tal­
að um að tón list ar hús ið Harpa væri
sjálf bært og þá var bara átt við að
hægt væri að reka það, en alls ekki
ver ið að tala um um hverf is lega eða
fé lags lega þætti þeirr ar bygg ing ar.
Í svona til fell um finnst mér menn
að eins vera farn ir að stela hug tak­
inu, þó svo að ég hafi eng an einka­
rétt á því að túlka hvað þetta hug tak
sjálf bærni þýð ir.“
Sveit ar fé lög in stór ir
við skipta vin ir
Hjá fyr ir tæki Stef áns störf uðu
fimm manns þeg ar mest var en
nú er einn starfs mað ur auk Stef­
áns og skrif stof an hef ur minnk að,
er ekki nema 10 fer metr ar núna.
„Starfs manna fjöld inn rokk ar svo­
lít ið til enda teng ist hann verk efna­
stöð unni hverju sinni. Þetta eru
oft verk efni sem standa í á kveð inn
tíma. Svo hafa verk efni bara dreg­
ist sam an. Margt af þessu teng ist
fram kvæmd um eins og mat á um­
hverf is á hrif um og þeim verk efn um
hef ur auð vit að fækk að. En að al við­
fangs efn in hafa þó ver ið í ráð gjöf til
sveit ar fé laga og fyr ir tækja. Ég held
nú að mönn um sé al veg jafn annt
um um hverf is mál in þótt þrengi að
fjár hags lega og jafn vel get ur það
orð ið til þess að um hverf is vit und­
in auk ist. Hins veg ar kem ur á móti
að fólk hef ur kannski ekki efni á að
hugsa um nema dag inn í dag og þá
verða um hverf is mál in stund um út­
und an þeg ar þarf að ráð stafa þeim
fáu krón um sem til eru og auð vit­
að finn ég fyr ir því. Það er oft hægt
að láta svona mál bíða, en ým is legt
ann að þol ir ekki bið í rekstr in um.
Þetta er eins í þess um mál um og
öðru. Það er dýrt að vera fá tæk ur,
því að á hersla á um hverf is mál bæt ir
efna hag inn til lengri tíma.“
Stef án seg ist lít ið hafa unn ið fyr­
ir sveit ar fé lög in þetta ár. „Þau hafa
ver ið stærstu við skipta vin irn ir frá
því ég byrj aði á þessu árið 1998.
Síð an hafa fyr ir tæki í ferða þjón­
ustu mik ið ver ið í við skipt um við
okk ur en síð ustu mán uði þessa árs
höf um við ver ið að vinna við mat
á um hverf is á hrif um og svo höf um
við tek ið að okk ur kennslu m.a. í
Land bún að ar há skól an um. Við höf­
um líka út bú ið náms efni fyr ir fyr­
ir tæki og síð an hef ur vinna að nor­
ræn um verk efn um lengi ver ið mik­
il væg ur hluti starf sem inn ar. Þetta
eru bæði verk efni sem við tök um
að okk ur beint fyr ir Nor rænu ráð­
herra nefnd ina eða þá að við erum
und ir verk tak ar og sjá um um ís­
lenska hlut ann af stærri verk efn um
sem er stýrt af stærri stofu á ein­
hverju hinna Norð ur land anna. Svo
höf um við ver ið að stýra verk efn­
um á veg um vaxt ar samn inga eins
og til dæm is verk efni um líf ræna
fram leiðslu í Eyja firði og verk efni
um sam starf sveit ar fé laga á Vest ur­
landi við tékk nesk sveit ar fé lög með
gagn kvæm um heim sókn un og upp­
lýs inga öfl un. Þetta er svona það
helsta sem við höf um ver ið að vinna
að núna. Næstu mán uð ina verða
verk efni okk ar fyrst og fremst nor­
ræn, ann ars veg ar verk efn is stjórn­
un og sam ræm ing ar vinna en hins
veg ar ein stök verk efni sem tengj­
ast um hverf is merk ing um og fleiru.
Oft ast eru þetta út tekt ir sem lýk ur
með skýrslu til Nor rænu ráð herra­
nefnd ar inn ar með á bend ing um um
hvað best sé að gera. Fyr ir utan allt
þetta er svo oft leit að til okk ar varð­
andi ein stök á lita mál á um hverf is­
svið inu, m.a. varð andi starfs leyf is­
mál og fleira.“
Tek ur lengri tíma að
byggja upp í mynd en
verk smiðju
Stef án seg ir að við Ís lend ing­
ar eig um ein staka mögu leika á að
vera sterk ir á sviði sjálf bærni. „Mér
finnst við alls ekki hafa not að þau
tæki færi sem hafa gef ist í þess um
efn um. Við get um mark að okk­
ur stefnu í þessu, en það kall ar á
að menn ekki bara velji, held ur líka
hafni. Ég hef stund um sagt að það
sé svo lít il vænd is hugs un ríkj andi
hjá okk ur Ís lend ing um. Það er eng­
um dyr um lok að og eng ir mögu­
leik ar úti lok að ir. Ef við fáum ein­
hver til boð sem geta gef ið pen inga í
aðra hönd eða at vinnu upp bygg ingu
af ein hverju tagi þá stökkv um við
á þau. Við telj um okk ur ekki hafa
efni á að hafna þess um tæki fær um.
Vissu lega er hægt að ná inn skamm­
tíma hag sæld með þessu en á sama
tíma sitj um við af okk ur tæki færi til
að skapa okk ur sér stöðu í sjálf bærni
vegna þess að hún kall ar á að við
tök um á kveðna af stöðu. Þessi hætta
er klár lega meiri núna þeg ar krepp­
ir að í efna hag þjóð ar inn ar. Eðli­
lega skap ast núna mik ill þrýst ing ur
á ráða menn að þeir komi með skjót­
ar lausn ir en það er bara þannig að
lausn ir sem geta skap að okk ur sér­
stöðu í sjálf bærni taka tíma og eru
ekki skyndi lausn ir. Við get um tal­
að um mörg lít il verk efni í stað
eins stórs og líka um eitt hvað sem
tek ur lang an tíma að byggja upp.
Til dæm is tek ur það lang an tíma
að byggja upp í mynd og er flókn­
ara ferli en að byggja verk smiðju.
Það tek ur hins veg ar stutt an tíma
að rústa í mynd inni. Mér finnst að
við ætt um að vera fyr ir mynd ann­
arra þjóða á þessu sviði vegna þess
að það er svo auð velt fyr ir okk ur
mið að við flest ar aðr ar þjóð ir. Við
erum fá í stóru landi sem er ríkt af
auð lind um og svo höf um við auð­
vit að stutt ar boð leið ir, en það hef­
ur reynd ar bæði kosti og galla eins
og við höf um les ið um í rann sókn­
ar skýrslu Al þing is. En það er alla­
vega kost ur að í þessu landi er eng­
inn ó skap leg ur valdapýramíti og við
þurf um aldrei að fara lang ar leið ir.
Hins veg ar get ur þetta líka tek ið á
sig vafa sama mynd. Pýramít inn er
lág ur, topp ur inn er fá menn ur og
sterk ur en botn inn kannski svo lít­
ið brota kennd ur. Al menn ing ur hef­
ur bara lát ið það við gang ast að ein­
hverj ir ör fá ir ráði á með an hin ir
sýsla við eitt hvað ann að.“
Svo kom raf magn og
mun að ar vör ur keypt ar
Stef án er fædd ur og upp al inn í
Bitrufirði á Strönd um. „Ég er al­
gjör sveita strák ur og það er saga
út af fyr ir sig, því að ég ólst upp í
allt öðr um veru leika en fólk þekk­
ir í dag þótt ég sé svona korn ung ur,
að eins 53 ára gam all. Þarna fædd­
ist ég á bæ sem heit ir Gröf og er
sem bet ur fer enn í byggð. Pabbi og
mamma höfðu keypt þessa jörð árið
1956 og ég fædd ist ári seinna. Ég
fór aldrei út úr þess ari sveit fyrr en
ég var orð inn níu ára gam all. Þetta
var auð vit að mik il ein angr un, þótt
ég upp lifði það ekki þannig sjálf­
ur. Þarna var á gæt is sveita sími og
ég man að hring ing in heima var
stutt, löng, stutt og auð vit að gátu
all ir hlust að. Það var ekki raf magn
í fyrstu en þeg ar ég var þriggja ára
eða svo kom fyrst dísel raf stöð sem
var um eitt kílówatt. Það myndi
varla duga mér til að sjóða tevatn­
ið mitt í dag. Áður var vindraf­
stöð með tólf volta spennu, sem var
reynd ar orð in að brota járni þeg ar
ég man fyrst eft ir mér. Hún dugði
til að hlaða geymana fyr ir út varp­
ið og fyr ir eina eða tvær ljósa per ur
að auki. Það urðu mikl ar fram far ir
þarna 1966 en þá kom 6 kílówatta
dísel stöð og þá fóru for eldr ar mín ir
að kaupa ýmis raf magns tæki eins og
elda vél, hræri vél og alls kon ar mun­
að ar vöru. Raf magnsteng ing við
lands net ið kom ekki fyrr en 1974 ef
ég man rétt, en þá var ég að mestu
far inn að heim an. Ég er yngst ur
fjög urra systk ina og eft ir að ég varð
14 ára var ég aldrei heima nema
Stef án Gísla son um hverf is stjórn un ar fræð ing ur
Sveita strák ur af Strönd um sem vill auka sjálf bærni
Stef án Gísla son á skrif stofu sinni í Borg ar nesi.
Stef án, til hægri, í slát ur hús inu á Ó spaks eyri að klippa hausa með Guð­
jóni Fr. Jóns syni frá Ein fæt ings gili, sem nú er á Bif röst. Mynd in er lík lega
tek in haust ið 1972. (Mynd úr safni Sauð fjár set urs ins í Sævangi).
„Dá lít ið hall æris leg hóp mynd af mér og hrepps nefnd­
inni í Hólma vík ur hreppi 1990,“ seg ir Stef án. F.v. Stef­
án Gísla son, Magn ús H. Magn ús son, Kjart an Jóns son
(lát inn), Guð rún Guð munds dótt ir (lát in), Helgi S.
Ó lafs son og Brynjólf ur Sæ munds son (lát inn).
Það get ur snjó að tals
vert á Strönd um. Þes
si mynd er tek in
við heim ili Stef áns og
fjöl skyldu seinni árin
á Hólma vík. Mynd­
in er tek in snjóa vet ur
inn mikla 1995. Dæt u
rn ar Birgitta og
Jó hanna eru held ur s
má vaxn ar við hlið ina
á skafl in um í heim­
keyrsl unni.