Skessuhorn - 04.05.2011, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 4. MAÍ
Fyrsta stein steypta hús ið á Ís landi
var reist í Sveina tungu í Norð ur ár­
dal í Borg ar firði árið 1895. Í því húsi
var búið allt þar til bú skap ur lagð­
ist af í Sveina tungu fyr ir nokkrum
árum. Stein steypa hef ur frá þess­
um tíma, eða í 116 ár, ver ið að al­
bygg ing ar efn ið á Ís landi. Á tíma bili
var stein steypa reynd ar mjög um­
deilt bygg ing ar efni og um tíma var
því hald ið fram að ís lenska steyp­
an væri svo stór gall að bygg ing ar­
efni að rétt ast væri að leggja hana
af til mann virkja gerð ar. Á ár un um
1954­’64 var ung ur Ís lend ing ur við
nám í efna verk fræði við Há skól­
ann í Stutt gart í Þýska landi. Þeg­
ar hann kom heim frá námi eft ir
að hafa lok ið dokt ors námi ytra, fór
hann að rann saka ís lensku steypuna
á samt fleir um hjá Rann sókna stofn­
un bygg ing ar iðn að ar ins. Í árs byrj­
un 1972 réðst hann síð an til starfa
í Sem ents verk smiðj unni á Akra nesi
og sinnti tækni legri fram kvæmda­
stjórn verk smiðj unn ar fram til árs­
ins 1993.
Þetta er dokt or Guð mund­
ur Guð munds son sem reynd­
ar starf aði síð an hjá Sem ents verk­
smiðj unni við sér verk efni fram til
2003 að verk smiðj an var seld. Eft­
ir að Guð mund ur kom til starfa hjá
Sem ents verk smiðj unni hélt hann í
raun á fram rann sókn um og þró un
á ís lenskri stein steypu í góðri sam­
vinnu við sitt fyrr um sam starfs fólk
hjá Rann sókna stofn un bygg ing ar­
iðn að ar ins. Ef grannt væri skoð að
hef ur trú lega eng inn haft jafn yf ir­
grips mikla að komu að fram leiðslu
sem ents og rann sókn um á stein­
steypu hér á landi og Guð mund­
ur. Sem ents verk smiðj an hafði á
þeim tíma sem hann var við fram­
kvæmda stjórn mik il á hrif út í sam­
fé lag ið og var m.a. mjög ráð andi í
því að ráð ist var í gerð Hval fjarð­
ar ganga á sín um tíma. Um þetta
og mun fleira var rætt þeg ar blaða­
mað ur Skessu horns leit í heim sókn
til Guð mund ar á heim ili hans á
Akra nesi á dög un um.
Ólst upp við sveita störf
Að spurð ur um upp runann seg­
ir Guð mund ur að hann hafi fæðst
í Reykja vík 6. maí 1933 og er hann
elst ur í hópi fjög urra systk ina og
einn ar upp eld is syst ur. Guð mund­
ur var þó ekki lengi í Reykja vík því
í á gúst mán uði fæð ing ar ár ið fluttu
for eldr ar hans, séra Guð mund ur
Bene dikts son og Guð rún Jóns dótt­
ir, norð ur í Fljót í Skaga firði. Séra
Guð mund ur var þá ný vígð ur til
prests og tók hann við Barði í Fljót­
um og þjón aði þeirri sókn alla sína
prests tíð.
„For eldr ar mín ir voru með svo­
lít inn bú skap á prests setr inu og
ég ólst upp við al menn sveita störf
fram á ung lings ár. Lærði meira að
segja að slá með orfi og ljá og átti
sú kunn átta eft ir að nýt ast mér á
náms ár un um í Þýska landi. Það var
ansi skemmti legt að geta not fært
sér þá þekk ingu þeg ar við hjón­
in leigð um litla kjall ara í búð í tví­
býl is húsi í smá bæ ná lægt Stutt­
gart. Hús inu fylgdi stór lóð og voru
hús ráð end ur í vand ræð um með að
halda henni í hirðu þar sem hún var
frem ur ó slétt og varla vél tæk. Þótt
þýsku orf in væru tal vert ólík þeim
ís lensku tókst mér samt að ná lagi
með því og bauðst til að slá lóð ina
fyr ir hús ráð end ur mína.“
Vann fyr ir sér
mennta skóla ár in
Eins og títt var með ungt fólk
á fyrri hluta síð ustu öld fór Guð­
mund ur snemma að heim an. Sext án
ára gam all fór hann í Mennta skól­
ann á Ak ur eyri og heima á Barði í
Fljót um var hann lít ið eft ir það.
„Mennta skóla ár in voru stór­
skemmti leg ur tími og gott að vera í
skóla á Ak ur eyri. Á sumr in vann ég
fyr ir mér í frysti húsi í Njarð vík, en
í þá vinnu komst ég í gegn um fjöl­
skyldu tengsl. Strax haust ið eft ir að
ég lauk stúd ents prófi árið 1954 hélt
ég svo til náms til Þýska lands. Sótti
um náms styrks, svo kall að DAAD­
styrk, sem tengd ist mennta mála­
ráðu neyt um við kom andi landa. Ég
var ekki mik ið að vinna með nám­
inu ytra, að eins þó í stúd enta vinnu
sem köll uð var í sum ar leyf inu hjá
Bosch verk smiðj un um. Eft ir að
hafa lok ið efna verk fræð inni eft ir
sjö vet ur sótti ég um fram hals styrk,
sem ég fékk og varði næstu þrem­
ur árum í dokt ors nám. Það teygð ist
því á þess um náms tíma í Þýska landi
sem varð alls tíu ár.“
Að spurð ur um fjöl skyldu hag­
ina seg ist Guð mund ur fljót lega
hafa kynnst kon unni sinni eft ir að
hann kom til Þýska lands. Hún er
þýsk, heit ir Hil trud Hild ur Guð­
munds dótt ir, er kenn ara mennt­
uð og starf aði lengi við kennslu.
Sam an eiga þau þrjú börn, elst ur
er Krist ján raf tækni fræð ing ur starf­
andi á Akra nesi, þá Sig rún líf fræð­
ing ur og verð andi um hverf is fræð­
ing ur í Mos fells bæ og yngst er Lilja
sjúkra þjálfi sem býr í Frank furt í
Þýska landi.
Erf ið mál í gangi
Fjöl skyld an flutti til Ís lands í
byrj un árs 1965 og hóf Guð mund­
ur störf hjá stofn un sem þá hét At­
vinnu deild Há skóla Ís lands. Á því
ári var At vinnu deild in lögð nið­
ur en í stað komu sjálf stæð ar rann­
sókna stofn an ir at vinnu veg anna, þar
á með al Rann sókna stofn un bygg­
ing ar iðn að ar ins. Guð mund ur starf­
aði þar í nær sjö ár, m.a. með Har­
aldi Ás geirs syni verk fræð ingi sem
um ára bil var í far ar broddi þeirra
sem unnu að steypu rann sókn um
hér á landi.
„Á þess um tíma voru að koma
fram mikl ar steypu skemmd ir í hús­
um og mann virkj um hér á landi.
Þetta voru mest frost skemmd ir,
oft af or sök um alka lí þenslu. Mik il
vinna var lögð í að rann saka þess ar
skemmd ir, sýna tök ur og ýms ar til­
raun ir gerð ar í því sam bandi. Það
var þessi rann sókn ar vinna og þekk­
ing á sem enti og stein steypu sem
varð til þess að mér bauðst starf hjá
Sem ents verk smiðj unni á Akra nesi í
lok árs 1971. Á þess um tíma voru
erf ið mál í gangi í verk smiðj unni
er tengd ist fram kvæmda stjór an um
sem þarna var að láta af störf um.
Þessi mál urðu til þess að starf inu
var skipt upp. Ég var ráð inn sem
tækni leg ur fram kvæmda stjóri og
Svav ar Páls son, sem um ára bil hafði
ver ið end ur skoð andi fyr ir tæk is ins,
tók við fjár halds legri fram kvæmda­
stjórn.“
Mik ill upp gangs tími í
mann virkja gerð
Guð mund ur seg ir að árin um og
rétt fyr ir 1970 hafi ver ið mjög erf­
ið í ís lensku efna hags lífi. Þá áttu
sér stað mikl ar geng is fell ing ar með
skömmu milli bili, í heild meiri en
urðu við efna hags hrun ið á haust­
mán uð um 2008.
„Á stand ið hér í verk smiðj unni
var ekki gott þeg ar ég kom hér til
starfa í árs byrj un 1972. Mik ið af
ó seld um birgð um og stór haug ur af
sem ents gjalli á lóð verk smiðj unn ar.
Það þurfti því að taka til hend inni
á ýms um svið um með þeim fjölda
góðra starfs manna sem unnu hjá
verk smiðj unni. Sem bet ur fer fóru
nú í hönd bjart ari tím ar í þjóð fé­
lag inu. Út gerð in var að efl ast víða
um land og hús bygg ing ar ein stak­
linga og fyr ir tækja uxu til muna og
síð ast en ekki síst hófust á þess um
árum mikl ar virkj un ar fram kvæmd­
ir, fyrst við Búr fell og síð an við Sig­
öldu,“ seg ir Guð mund ur og í okk­
ar spjalli er rifj að upp sá upp gang­
ur sem var á lands byggð inni á þess­
um tíma og náði vel fram á ní unda
ára tug inn. Þenn an upp gangs tíma
tengja marg ir skut tog ara bylt ing­
unni á Ís landi, þeg ar keppst var um
að hvert byggð ar lag í land inu eign­
að ist sitt skut skip.
Sem ent ið í vega gerð
Eins og áður seg ir var í Sem ents­
verk miðj unni unn ið að ýms um til­
raun um og rann sókn um. Með­
al sam starfs að ila var Ís lenska járn­
blendi fé lag ið á Grund ar tanga. Það
var einmitt eft ir að far ið var að
blanda kís il ryki frá Járn blendi verk­
smiðj unni í sem ent ið sem veru leg­
ur ár ang ur náð ist í að úti loka alka­
lí virkni sem ents ins. Rann sókn irn­
ar tengd ust líka mark aðs starf inu og
m.a. var við leitni í þá átt að brúa
tíma bund inn sam drátt í hús bygg­
ing um með því að koma sem ent inu
og steyp unni í vega­ og stíflu gerð.
Við leitni í þessa átt var Sér steyp an,
sér stakt rann sókna­ og þró un ar fyr­
ir tæki fyr ir notk un á múr og stein­
steypu. Sem ents verk smiðj an og
Járn blendi verk smiðj an áttu og ráku
þetta fyr ir tæki í sam ein ingu á ár un­
um 1985­’95. Njörð ur Tryggva son
verk fræð ing ur var fram kvæmda­
stjóri þessa þró un ar fyr ir tæk is og
var að al ár ang ur inn af starf semi þess
gjör breyt ing á starfi múr ara með
til bún um múr blönd um og vél bún­
aði við múr verk.
„Eitt af verk efn um Sér steypunn­
ar var ný steypu teg und, þjöpp uð
þurr steypa. Hún byggð ist á minni
notk un á sem enti og þurr ari steypu
sem lögð var nið ur með vinnu vél­
um og síð an þjöpp uð með völt ur­
um. Við töld um að þeg ar Blöndu­
virkj un var byggð mætti nota
steypta stíflu með þurr steypu í stað
jarð vegs stíflu. Send um því inn til­
boð um þurr steypu í stífl una, sem
var ný næmi í mann virkja gerð á Ís­
landi. For svars menn Lands virkj un­
ar töldu sig ekki geta tek ið boð inu
þar sem reynsla væri ekki kom in á
hana. Engu að síð ur var Sem ents­
verk smiðj an í sam starfi við Kraft­
verk að al verk tak ann að Blöndu­
virkj un. Þetta sam starf varð til þess
að fyr ir tæk in fóru að kanna ganga­
gerð í Nor egi. Segja má að þess­
ar at hug an ir hafi orð ið kveikj an að
því að ráð ist var í gerð Hval fjarð­
ar ganga á sín um tíma,“ seg ir Guð­
mund ur.
Frum kvæð ið frá
verk smiðj un um
Guð mund ur seg ir að einn af
skemmti leg u þátt un um á 21 árs
tíma bili sínu við fram kvæmda stjórn
Sem ent verk smiðj unn ar hafi einmitt
ver ið und ir bún ing ur að gerð Hval­
fjarð ar gang anna. Hvat inn af þeirri
fram kvæmd hafi kom ið frá Sem­
ents verk smiðj unni og Járn blendi­
verk smiðj unni á Grund ar tanga.
Bæði fyr ir tæk in hafi séð mik inn hag
í gerð gang anna, flutn ing ar til og
frá verk smiðj un um yrðu mun hag­
kvæm ari með til komu þeirra. Sem­
ent verk smiðj an lagði nið ur dreif­
ing ar stöð sína á Ár túns höfð an um
í Reykja vík eft ir að göng in komu
og Járn blendi verk smiðj an hætti
við á form um ferju sigl ing ar milli
Grund ar tanga og Reykja vík ur. „Ég
sat tíu ár í stjórn Járn blendi fé lags­
ins og sam starf ið við stjórn end ur
Járn blendi verk smiðj unn ar var ætíð
mjög gott, eink um við Jón Sig urðs­
son for stjóra sem var mjög fær og
víð sýnn stjórn andi,“ seg ir Guð­
mund ur.
Stein steyp an er Guð mundi hug­
Sem bet ur fer fóru í hönd bjart ari tím ar
Spjall að við Guð mund Guð munds son fyrr um fram kvæmda stjóra Sem ents verk smiðj unn ar
Guð mund ur Guð munds son heima á Voga braut á Akra nesi. Ljósm. þá
Starfs fólk skrif stofu Sem ents verk smiðj unn ar á góðri stundu á samt deild ar stjór um, verk stjór um og fram kvæmda stjór um í
mat sal verk smiðj unn ar. Frá vinstri: Ás rún Bald vins dótt ir, Sess elja Ein ars dótt ir, Guð mund ur Guð munds son, Mattea Stur laugs­
dótt ir, Em el ía Ó lafs dótt ir, Hörð ur Geir laugs son og Krist ján Guð munds son.
Starfs menn sem ents af greiðslu ræða mál in við gest sinn. Frá vinstri Jónas Árna­
son rit höf und ur, Ein ar Guð munds son, Að al steinn Árna son, Stein þór Magn ús son,
Krist inn Pét urs son og Áskell Jóns son.