Skessuhorn - 08.02.2012, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR
Tvær lagn ir ætl að ar fyr ir gufu úr
hvern um Skriflu hafa fund ist á síð­
ustu ára tug um en hann er skammt
aust an og neð an bæj ar húsa þess
tíma. Þær eru frá 13. eða 14. öld,
mis lang ar og sú styttri er greini lega
til rauna lögn með ýmsu sniði. Ekki
hef ur ver ið van þörf á að kanna mál­
ið því að eng inn hafði áður reynt að
nota gufu til að hita upp hús og vís­
ast voru marg ir til í að yrkja gam­
an bragi um þá sem gerðu ein hver
mis tök. Lengri lögn in náði al veg
upp á bæj ar hól inn og tengd ist þar
hellu lögðu gólfi sem ætl að hef­
ur ver ið að ná hit an um úr guf unni.
Lík lega hef ur átt að breyta henni
í geisla hit un í þess um gufu skála
og nota hann síð an til veislu halda.
Snorri Sturlu son bjó í Reyk holti á
þess um tíma og hafði nóg efni til
að hafa marga menn í vinnu, hafði
gott lag á að segja þeim fyr ir verk­
um og hafði lát ið þá hlaða á gæt is
virk is vegg um hverf is bæ inn.
Snorri í Nor egi
Snorri hafði far ið tvisvar til Nor­
egs til að hitta þar fyr ir menn og
flytja þeim lof kvæði en fyr ir það
fékk hann bæði hrós og skálda­
laun. Að al lega dvaldi hann hjá vini
sín um, Skúla jarli sem á þeim tíma
deildi völd um með Há koni kon­
ungi, tengda syni sín um. Steinkast­
al ar og hall ir ráða manna á norð læg­
um slóð um voru illa upp hit að ir og
því ó vist leg ir dval ar stað ir að vetri
til. Snorri hef ur senni lega kunn­
að illa við húskulda og ver ið van­
ur að geta far ið í heita pott inn sinn
að vild. Svo kall að hypocaust kerfi
hafði ver ið í notk un hjá Róm verj­
um frá því nokkru fyr ir upp haf okk­
ar tíma tals. Heitt loft frá eld stæði
utan húss var leitt um hol rými und­
ir gólfi og síð an upp og út úr húsi
um lagn ir í veggj um. Hypocaust
er grísk­ róm verskt orð og í laus­
legri þýð ingu merk ir það gólf hit un
með eldi. Stór ir flet ir hafa því gef­
ið frá sér þægi leg an hita á sama hátt
og geisla hit un nú tím ans. Á dög­
um þess ara und ar legu og æv in týra­
legu fram kvæmda í Reyk holti hafði
hypocaust þró ast og borist norð­
ur og vest ur yfir Alpa fjöll. Það má
ætla að hann hafi hlust að grannt
eft ir sögn um ferða langa sunn an úr
lönd um um nýja að ferð við upp­
hit un húsa. Jafn vel er hugs an legt
að Snorri hafi séð þannig hit un ar­
kerfi á ferð um sín um. Það er vit­
að að hann fór aust ur í Gaut land og
fékk þar for láta minja grip að gjöf.
Heim ferð hans snemm sum ars árið
1239, þrátt fyr ir bann kon ungs,
gæti bent til að hann hafi þá ver­
ið bú inn að sjá mögu leika á að nota
hita ork una úr Skriflu í fleira en set­
laug og því vilj að hraða sér heim.
Hann gæti hafa feng ið þá ný stár­
legu hug mynd að nota guf una til
hús hit un ar.
Frum kvöð ull á 13. öld
Hypocaust er á þekkt þeirri að­
ferð sem átti að nota í Reyk holti en
þar var not að inn lent efni í lagn­
ir og gólf og nota hefði átt gufu í
stað hita frá eldi. Bæjar hólslögn in
var gerð í grunn an skurð, leir sett­
ur í botn inn og skarp hyrnda grjót­
inu rað að í báð ar hlið ar lagn ar inn­
ar og síð an þétt vel með leirn um
góða úr Mó gili. Búið var að raða
hell um yfir renn una án frek ari frá­
gangs. Skarð var rof ið í norð aust­
ur horn virk is veggj ar ins til að koma
lögn inni þar upp á bæj ar hól inn.
Leir inn hafði ver ið not að ur ó tæpi­
lega til þétt ing ar á til rauna lögn­
inni en bæjarv hólslögn ina var að­
eins búið að þétta í jörðu. Al veg var
eft ir að þétta og ganga frá yf ir borð­
inu en þar er lík legt að átt hafi að
nota svip aða að ferð og Hita veita
Akra ness og Borg ar fjarð ar og fleiri
not uðu á 20. öld. Gólf ið var þak ið
hell um úr hvera grjóti sem voru um
þver hönd að þykkt. Þeim var rað­
að með nokkru bili á milli steina en
um það rými átti gufan að dreifast.
Loka mátti bil um að vild með leir
og gera þannig á gæt ar rás ir sem
hefðu haft svip aða virkni og slaufu­
lagn ir í nú tíma geisla hit un. Gryfja
var í miðj unni og þar var kom in
vönd uð und ir staða sökkuls og háfs
sem flutt hefði guf una burt. Lík­
ur eru til að nota hafi átt torf sem
gól f efni og þekja með því yfir hell­
urn ar.
Efn is öfl un
Sjá má að efn is öfl un hef ur ver ið
vel skipu lögð og gjörla vand að til
vals á efni. Sumt var sótt um lang­
vegu, jafn vel sér stak ur leir sem var
not að ur til þétt ing ar á gufu lögn un­
um og hef ur lík lega ver ið sótt ur í
leir námu í norð an verðri Skarðs­
heiði þar sem heit ir Mó gil. Hon­
um hef ur þá ver ið mok að á stór­
gripa húð ir og flutt ur á klyfja hest­
um en þetta var löng leið og því að­
eins hægt að fara eina ferð á dag.
Að sumri þurfti að afla holta grjóts
frá norð an verð um und ir hlíð um
Búr fells og hvera grjóts úr hlíð inni
ofan Úlfs staða. Flutn ing ur grjóts
fór gjarn an fram að vetri á harð­
fenni en þá var naut um oft beitt
fyr ir sleð ana. All ar fram kvæmd ir
heima á staðn um virð ast hafa ver ið
vel skipu lagð ar og hafn ar nær sam­
tím is að vori, lík lega árið 1241.
Lífs hlaup skoð að
Sé lífs hlaup síð ustu ára Snorra
skoð að og síð an ó tíma bær dauði
hans að hausti 1241 og tengd ir at­
burð ir í Reyk holti til árs loka má sjá
að sú saga fell ur vel að á standi allra
minja sem tengj ast bæj ar hólslögn­
inni. Hún og all ir þætt ir sem tengj­
ast notk un guf unn ar í hellu lagða
hús inu voru ó full gerð ir þeg ar all ar
gufu tengd ar fram kvæmd ir stöðv­
uð ust snögg lega. Við upp gröft var
veru leg ur hluti þeirra ó rask að ur,
rétt eins og geng ið var frá verki að
kvöldi dags. Eft ir stöðv un fram­
kvæmda má sjá al gert vilja leysi til
að ljúka þeim þannig að þær gætu
orð ið not hæf ar og tvær að gerð­
ir stefna raun ar á breyt ing ar í aðra
átt. Eft ir fall Snorra „var það ráð
gert að Klæng ur skyldi bú eiga í
Reykja holti.“ Án vafa hafa menn
þá mátt bú ast við lít ið frið sam legri
komu Ó rækju. Því hlýt ur að hafa
ver ið eitt af fyrstu verk um Klængs
að láta hlaða upp í skarð ið sem gert
hafði ver ið í virk is vegg inn. Þá virð­
ist bæj ar hólslögn in hafa ver ið rof­
in til að koma stór grýt inu fyr ir á
Jarð gufu virkj un í Reyk holti á 13. öld?
Vanga velt ur um hvort Snorri Sturlu son hafi ver ið frum kvöð ull
í nýt ingu jarð gufu til hús hit un ar
Guð mund ur Þor steins son.
Hellu lagð ur gólf flöt ur kom í ljós við upp gröft.
Snið mynd af gufu stokkn um.
Hyprocaust kerfi í rúst um rómsverks
húss.
Teikn uð skýr ing ar mynd af hyprocaust
kerfi. Teikn ing: Encyclopædia Britt an­
ica.
Mó gil í Skarðs heiði.
Ljósm. Ævar Á gústs son.
Reyk holt; gamli bær inn og kirkj an um
alda mót in 1900.
Göng in og Snorra laug.