Skessuhorn - 08.02.2012, Blaðsíða 27

27MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR
tryggi leg an hátt á sín um fyrri stað.
Geng ið hafði ver ið vel frá grjóti í
botni hol unn ar í gólfi gufu skál­
ans þar sem háf ur inn átti að vera.
Gryfj an var fyllt með til tæku rusli
og þar með ljóst að ekki var þá ætl­
un að reisa þar háf. Sá sem tók við
völd um eft ir snöggt frá fall at hafna­
manns ins hef ur því ekki haft á huga
á að ljúka við hita veit una og sama á
við um aðra eft ir kom end ur. Hvergi
sjást þess merki að reynt hafi ver­
ið að nýta þá þekk ingu sem not­
uð hafði ver ið við hönn un og gerð
þess ar ar ó full gerðu hita veitu.
Þögg un
Telja má lík legt að ráða menn og
all ur al menn ing ur, sem hafði ekki
kynnst öðru en eldi til upp hit un­
ar húsa, hafi talið allt þetta und­
ar lega um stang hrein æv in týri eða
and lega bil un. Eng in varsla var á
staðn um ör laga ríka nótt í sept em­
ber árið 1241. Giss ur og her flokk­
ur hans komst því inn í virk ið um
skarð ið, sem gert var vegna gufu­
lagn ar inn ar, öll um að ó vör um og
án á taka og felldi Snorra. Lík legt er
að and vara leysi hans og sú at burða­
rás öll hafi ekki auk ið trú manna á
að sá síð ar nefndi hafi ver ið and lega
heill. Mik il og hatrömm valda bar­
átta var í land inu á þrett ándu öld­
inni og voru Sturl ung ar þar mjög
fyr ir ferð ar mikl ir. Þessi órói og
borg ara stríð var nefnt Sturl unga­
öld, lík lega ekki að á stæðu lausu.
Þeg ar sag an er skoð uð má sjá að
lík legt er að ýms ir hafi talið að þar
hafi ekki all ir ver ið and lega heil­
brigð ir. Geð rösk un með æðisköst­
um hef ur oft ver ið nefnd sturl un,
ekki ó lík leg tengsl. Allt fram á okk­
ar daga hef ur geð rösk un ekki ver ið
höfð í há mæl um og á stæða þess að
ekk ert finnst rit að um ó full gerðu
gufu veit una, þrátt fyr ir tengsl in við
stóra at burði á staðn um, gæti því
hafa ver ið þögg un.
Stór fram kvæmd ir
Þessi til raun til hita veitu í Reyk­
holti verð ur að telj ast stór fram­
kvæmd á sín um tíma. At hafna mað­
ur inn hef ur þurft að vera vel efn­
að ur og með ör uggt eign ar hald á
staðn um og því mikl ar lík ur til að
hann gæti not ið síð ar þeirra gæða
sem um svif um þess um var ætl að
að veita. Hann þurfti að hafa haft
mögu leika á að kynn ast bygg ing­
ar máta í norð an verðri álf unni og
einnig að hafa heyrt eða feng ið á
ann an hátt grein ar góð ar lýs ing ar á
hypocaust. Snorri hafði allt það sem
til þurfti. Hann var uppi á þess um
tíma, eig andi Reyk holts, vel efn­
að ur, hafði far ið tvisvar til Nor egs
og víð ar, fjöl fróð ur, at hafna mað­
ur, hag ur og góð ur verk stjórn andi.
Eng inn, sem nú er vit að um, hef ur
haft jafn góða eða betri mögu leika á
að hefj ast handa við þessa hita veitu
sem ekki er vit að til að hafi átt sinn
líka á ver ald ar vísu.
Hús in
Marg ar frá sagn ir í Sturl ungu
benda til að bjálka hús, lík lega stöðl­
uð og til höggv in í Nor egi, hafi um
þess ar mund ir ver ið í notk un hjá
höfð ingj um. Get ið er um nokkr ar
gerð ir þannig húsa í Reyk holti; loft,
stofu, litlu stofu og skemmu. Litlu
hús in eru að eins nefnd í tengsl um
við önn ur hús í Reyk holti og hafa
ver ið minnst tvö. Hafi þau ver­
ið svefn hús til einka nota gest kom­
andi höfð ingja eru lík ur til að þau
hafi ver ið frem ur lít il, mun minni
en litla stofa. Á ó bein an hátt er sagt
að milli allra þess ara húsa og skála
sé inn an gengt og þau virð ast einnig
hafa ver ið tengd við bún ings klefa
og for skála frá laugu. Öll þessi
sam tengdu hús voru köll uð hús in
og hafa lík lega ver ið skammt vest­
an gufu skál ans hálf byggða. Mikl ar
lík ur eru til að hann hafi í fyll ingu
tím ans einnig átt að tengj ast þess ari
miklu sam tengdu húsa þyrp ingu.
Snilld ar verk
Hug mynd ir og til raun ir er lend­
is með notk un jarð hita til hit un ar
húsa virð ast hafa ver ið í gangi al veg
frá fyrri hluta fjórt ándu ald ar en vit­
að er að þá var í notk un vatns hita­
veita í Frakk landi. Á fyrstu árum
20. ald ar voru þessi mál í um ræðu
hér á landi en þrátt fyr ir til tölu­
lega gott efni og tölu verða tækni­
þekk ingu þess tíma voru ýmis ljón
á veg in um, m.a. van trú máls met­
andi manna. Sé þetta haft í huga má
bet ur skilja að það var snilld ar verk í
að lög un nýs orku gjafa, efn is og að­
ferða við upp hit un húsa sem unn ið
var að í Reyk holti, að ætla má á ár­
un um 1239­41.
Jarð hita virkj un í
Reyk holti á 20. öld
Þeg ar rætt er um til raun ir til hita­
veitu í Reyk holti á þrett ándu öld er
ekki úr vegi að geta um sam bæri­
leg ar fram kvæmd ir þar á bæ á þeirri
tutt ug ustu. Gufa úr Skriflu var leidd
heim á stað inn árið 1924 til hit un­
ar í veru her bergja og kirkju og síð an
til mat ar suðu í sér byggðu litlu húsi.
Þeg ar skól inn á Hvít ár bakka var
flutt ur að Reyk holti var það vegna
mögu leika á að nýta hita ork una úr
Skriflu. Gos hver inn Dynk ur, sem
er lít ið eitt sunn ar, var ekki heppi­
leg ur til virkj un ar. Sveinn Björns­
son (f. 1945) hef ur það eft ir Jóni
Ing ólfs syni (f. 1891) að áður fyrr
hafi gos in í Dynki náð nokk urra
metra hæð. Sveinn og Jónas Kjer úlf
(f. 1939) segja að heitt vatn hafi ver­
ið leitt sjálfrenn andi í steypta þró
sunn an og neð an skól ans og not að
í þvotta hús og fleira. Í þrónni var
kom ið fyr ir milli hit ur um sem voru
á lok uðu ofna kerfi og þar var einnig
kom ið fyr ir út bún aði til að hita upp
kalt vatn sem not að var í sund laug­
ina, en hún var inni í skóla hús inu.
Gufa úr Skriflu var leidd upp í
brekk una norð an skóla húss ins í
steypta þró, en úr henni skipt ust
gufu lagn irn ar. Sér stak ar leiðsl ur
voru heim að Prests húsi, kirkj unni,
Þór is húsi og fjós inu. Þær end uðu
all ar í steypt um þróm og með milli­
hit ur um var gufan lát in hita vatn í
lok uð um ofna kerf um inn an veggja.
Ein leiðsla lá inn í skól ann og þar
var gufan not uð í gufu bað hjá bún­
ings klef un um. Gufan var einnig
not uð til mat ar suðu í skóla eld hús­
inu en fyr ir komu lag var svip að og
not að hafði ver ið á Sturlu­Reykj um
árið 1911.
Frum kvöð ull á 20. öld
Á Sturlu­Reykj um bjó þá Er lend­
ur Gunn ars son (f. 1852) en hann var
mik ill hag leiks­ og hug vits mað ur eins
og hann átti kyn til. Fyrstu til raun sína
gerði hann árið 1908 með því að út búa
rör úr þakjárni og leiða guf una heim
frá bull andi suðu auga hvers ins sem
var skammt neð an bæj ar ins. Gufan
streymdi heim af mikl um krafti og
Er lend ur hugs aði sitt ráð. Talið er að
hann hafi steypt yfir gufu aug að og lagt
það an góða leiðslu í jörðu árið 1911
og geng ið frá út bún aði til upp hit un ar
og mat ar suðu. Þetta hef ur lík lega ver­
ið fyrsta hag nýta gufu veita lands ins og
jafn framt fyrsta full gerða hita veit an í
hér að inu og und an fari mik ill ar notk­
un ar þar á jarð hita.
Hér hef ur ver ið tæpt á nokkrum at­
rið um sem snerta for dæma lausa til­
raun til upp hit un ar húss á mið öld­
um með jarð gufu. At hafna mað ur inn
í Reyk holti sýn ir með verk um sín um
mik ið hyggju vit, þekk ingu og skipu­
lags hæfi leika. All ir verk þætt ir voru
komn ir vel á veg og sjá má að þeir
hefðu leitt til not hæfs upp hit un ar­
kerf is. All ir verk ferl ar stöðv uð ust þá
snögg lega og voru flest ir ó raskað ir
hálfri sjö undu öld síð ar. Margt bend ir
til að þess ar gufu tengdu fram kvæmd­
ir hafi ver ið gerð ar eft ir fyr ir sögn eins
manns, hann hafi fall ið frá snögg lega
og eng inn eft ir kom enda sýnt vilja
eða getu til að ljúka verk inu. Ef hon­
um hefði tek ist að ljúka hit un ar kerf­
inu og sýna virkni þess má geta sér til
að þekk ing á eðli jarð varma og mögu­
leik um til notk un ar hefði orð ið ör ari
en raun varð á.
Guð mund ur Þor steins son,
leik mað ur.
gydaberg@simnet.is -
Sími 431-2946.
Grein in er stutt ur út drátt ur úr
ó birtri grein um sama efni.
Hér sést hvar virk is vegg ur inn þver ar stokk inn sem ætl að var að leiða hvera guf una inn í gufu skál ann. Vegg ur inn hef ur að lík­
ind um ver ið end ur hlað inn af Klængi og var gufu lögn in þá eyðilögð.
Upp gröft ur í Reyk holti á síð asta ára tug. Ljósm. Björn Hún bogi Sveins son.
Reykolt, mennta set ur að fornu og nýju. Stytt an af Snorra og gamla skóla hús ið. Ljósm. Frið þjóf ur Helga son.