Læknablaðið - 15.05.2009, Síða 12

F R Æ Ð I G R E I
RANNSÓKN
N A R
Tafla 1. Spurningar sem lagðar voru fyrir lyfjafræðinga í apótekum á höfuðborgar-
svæðinu árið 2007.
Hvaöa tegund af neyðargetnaðarvörn afgreiðir þú oftast?
Valmöguleikar: Postinor = 100%, NorLevo = 0%, annað = 0%
Hversu langan tíma gefur þú þér til þess að ræða við einstakling sem biður um „daginn
eftir pilluna"?
Svar: 0-2 mín = 41%, 3-5 mín = 41%, 5-10 mín = 18%, >10 min 0 =%.
Þegar þú afgreiðir neyðargetnaðarvörn, athugar þú hversu langur tími er liðinn frá
samförum?
Svar Já 92%, nei 8 %.
Spyrðu hvort einstaklingur sé með háþrýsting eða hvort hjarta- og æðasjúkdómar séu í
fjölskyldunni?
Svar: Já 18%, nei 82%
Spyrðu einstaklinginn hvort hún hafi fengið legpípubólgu eða haft utanlegsfóstur?
Svar: Já 3%, nei 97%
Athugarðu hvort hún sé með barn á brjósti?
Svar: Já 26%, nei 71%, autt 3%
Gerir þú einstaklingnum grein fyrir þvi að neyðargetnaðarvörn getur m.a. milliverkað við
fenytoin, karbamazepin, náttúrulyf sem innihalda Jóhannesarjurt, riampisin, ritónavir,
rífabútín?
Svar: 46% spyrja um lyfjanotkun almennt, nei 54%
Gerir þú einstaklingnum grein fyrir því að neyðargetnaðarvörn er ekki vörn gegn
kynsjúkdómum?
Svar: Já 44%, nei 56%
Gerir þú einstakiingnum grein fyrir að neyðargetnaðarvörn er ekki eins örugg og
reglubundin getnaðarvörn?
Svar: Já 77%, nei 23%
Spyrðu einstaklinginn hvort hún hafi tekið neyðargetnaðarvörn áður?
Svar; Já 95%, nei 5%
Ef já: Spyrðu hvort það sé innan sama tiðahrings?
Svar: Já 78%, nei 22%
Ef svo er afgreiðir þú þá neyðargetnaðarvörn?
Svar: Já 30%, nei 38%, já og nei: 32%
Ef kona hefur fengið neyðargetnaðarvörn skömmu áður ráðleggur þú henni að velja aðra
getnaðarvörn sem veitir lausn til lengri tíma?
Svar: Já 87%, nei 13%
Afgreiðir þú karlmenn með neyðargetnaðarvörn
Svar.já 51%, nei 49%
Ef já talar þú við konuna í síma?
Svar: Já 55%, nei 45%
Spyrðu hann um heilsufarsupplýsingar hennar?
Svar: já 45%, nei 50%, autt 5%
Afhendir þú honum neyðargetnaðarvörn ásamt bæklingi og lætur hann koma skilaboðum/
upplýsingum áfram til hennar?
Svar: já 70%, nei 25%, autt 5%
Ræðir þú við einstaklinginn í einrúmi?
Svar: alltaf 58%, oft 13%, sjaldan 26%, aldrei 3%
Afgreiðir þú neyðargetnaðarvörn beint yfir afgreiðsluborðið án þess að ræða við
einstaklinginn i einrúmi?
Svar: alltaf 10%, oft 23%, sjaldan 19%, aldrei 54%
forvarnar og heilbrigðisstarfsfólk þarf að hafa það
í huga.7
Notkun neyðargetnaðarvarna fylgja álitamál
sem varða ekki síst hvernig lyfið skuli afgreitt.
Landlæknisembættið gaf árið 2001 út leiðbeiningar
um gjöf lyfsins og aðstæður sem skyldu vera
til staðar þegar það væri afgreitt. Með því var
staðfest að um neyðarlyf væri að ræða samkvæmt
lyfjalögum nr. 93/1994. Tilmæli voru gefin um
aðstæður í apótekum, þannig að konan gæti
auðveldlega rætt ósk um afgreiðslu lyfsins í
einrúmi við lyfjafræðing sem skyldi þá gefa ráð
um tökuna og um notkun getnaðarvama.1 Með
dreifibréfi Lyfjastofnunar (nr. 7/2003) var lyfið
sett í lausasölu og mælst til þess að lyfjafræðingar
afgreiddu það þannig.
Reynsla fyrsta höfundar af vinnu í þrem
apótekum á höfuðborgarsvæðinu undanfarin
ár benti til þess að viðhorf lyfjafræðinga í
apótekum væru misjöfn gagnvart afgreiðslu
neyðargetnaðarvarnar og þess hversu mikið
eða hvort þyrfti að fræða konumar. Því var
kannað hvernig lyfjafræðingar afgreiða neyðar-
getnaðarvörn.
Efniviður og aðferðir
Sett var upp námsverkefni (MLH, ABA) þar sem
ópersónugreinanlegir spurningalistar voru lagðir
fyrir lyfjafræðinga sem starfa í lyfjabúðum á
höfuðborgarsvæðinu haustið 2007 (þægindaúrtak
sem tók til allra apóteka fyrirtækjanna Lyfju, Lyfja
og heilsu og Lyfjavals). Alls voru 46 lyfjafræðingar
beðnir um að svara spurningalistanum og 39
féllust á það (svarhlutfall 84,8%). Sérstök önnur
leyfi þurfti ekki. Spumingarnar voru gerðar
með hliðsjón af upplýsingum í SPC-skjali lyfsins
Postinor®.
Niðurstöður
Af svarendum voru 44% karlar og 56% konur,
þar af 15% 30 ára og yngri, 31% voru 31-40 ára,
23% 41-50 ára og 31% 51 árs og eldri. Spurningar
og svör við þeim eru birtar í töflu 1. Allir
svarendur afgreiddu Postinor®, en sumir voru
ekki meðvitaðir um að NorLevo® væri á lyfjaskrá.
Rúmlega 80% eyddu minna en 5 mínútum í að
ræða við einstaklinginn um neyðargetnaðarvörn,
tæplega 20% notuðu 5-10 mínútur, en enginn
sagðist ræða við einstaklinginn í 10 mínútur eða
meira.
Flestir sögðust athuga hversu langur tími væri
liðinn frá samförum. Einn af hverjum fimm spurði
um fyrri segarek eða hjarta- og æðakerfisvanda-
mál í heilsufari konunnar. Nokkrir lyfjafræðingar
bentu þó á að margar stúlknanna sem báðu um
neyðargetnaðarvörn voru svo ungar að litlar líkur
væru á slíku. Nær enginn spurði um utanlegsfóstur
eða áhættuþætti fyrir eggjaleiðarabólgu. Flestir
spurðu ekki um yfirstandandi brjóstagjöf, en
nokkrir sem svöruðu spurningunni neitandi tóku
fram að þegar rætt væri við konuna kæmi oft í ljós
hvort hún væri með barn á brjósti. Spumingu um
einstök tilgreind lyf svöruðu flestir þannig að spurt
væri um almenna lyfjanotkun og síðan flett upp
hvort það lyf hefði milliverkun við levónorgestrel.
Fáir spurðu um notkun náttúrulyfja.
344 LÆKNAblaðið 2009/95