Læknablaðið - 15.05.2009, Qupperneq 32

FRÆÐIGREINAR______
LÆKNINGAR OG SAGA
sem sinnepsgas hefur mengað hús, húsbúnað,
tæki eða tól, ber að reyna að dreifa klórkalki með
eða án magnesíumoxíðs.
Ef menn hafa orðið fyrir sinnepsgasi er eina
róttæka aðgerðin sem völ er á að fjarlægja af þeim
föt og þvo þeim með sápu og skola með klóramíni
(er klórgjafi) í vatnslausn svo fljótt og kostur er. Að
öðrum kosti verður að skola með ríkulegu vatni.
Best er ef útsettir menn geta gert þetta sjálfir og
helst innan fárra mínútna eftir að áverkunin varð.
Annars má búast við að TTS hafi náð að frásogast
gegnum húðina.3 Gildi slíkra hreinsiaðgerða kom
berlega í ljós við slysið mikla í höfninni í Bari 1943.
Allir sem náðu að komast úr fötum og hreinsa sig
sjálfir, lifðu af.5
Andefni (antidote) gegn verkunum TTS eru
ekki til. Einkenni frá líffærum verður því að
meðhöndla svo sem tilefni er til hverju sinni.
Áverkar í húð eru meðhöndlaðir eins og annars
stigs bruni og áverkar í augum líkt og við bólgur
í augum. Mjög mikilvægt er að skola augun sem
allra fyrst. Við áverka í öndunarvegi er reynt að
tryggja nægjanlegt súrefnisflæði og koma í veg
fyrir sýkingar.
Umræða
Bandaríkjamenn sem kallaðir voru í Sementsverk-
smiðjuna á Akranesi kunnu svo vel til verka að
þeir dreifðu að sögn 200 kg af klórkalki á gólf
verksmiðjunnar og víðar innan húss. Mikil mildi
er hins vegar að ekki skyldi verða slys þegar
sprengjusérfræðingur lögreglunnar í Reykjavík
sprengdi sinnepsgassprengju á víðavangi við
Elínarhöfða. Sem betur fer stóð vindur af landi og
bar sinnepsgasmökkinn því beint á haf út.
Við höfum ekki kannað sjúkraskýrslur
fjórmenninganna sem urðu fyrir vökvanum
úr sinnepsgassprengjunni í mulningsvélinni í
Sementsverksmiðjunni. Við höfum hins vegar
munnlegar heimildir fyrir því að áverkar
mannanna hafi sem betur fer verið vægir eða
fremur vægir. Við sinnepsgaseitranir ber þess
að minnast að öfugt við lífræn fosfórsambönd
(tabún og fleiri) og arsensambönd, sem einnig
hafa verið notuð í hernaði og til skemmdarverka,
er ekki til andefni (antidote) gegn verkunum TTS.
Því verður ekki lögð of rík áhersla á að svipta
menn klæðum, þvo og hreinsa, er orðið hafa fyrir
sinnepsgaseitrun. Því fyrr sem þetta er gert því
betri eru að jafnaði horfur manna á að sleppa
vel frá sinnepsgaseitrun. Jafnframt þurfa menn,
læknar eða aðrir, sem að koma að gæta þess að
menga ekki sjálfa sig eða nánasta umhverfi.
Okkur er ekki kunnugt um að sinnepsgas-
sprengjur hafi oftar fundist í íslenskri landhelgi,
né heldur komið í veiðarfæri íslenskra skipa
eins og alloft hefur borið við hjá dönskum
fiskimönnum í Eystrasalti.13- 14 Er vonandi að
svo haldist. Hinu ber samt ekki að gleyma að
þrátt fyrir ákvæði Convention on the prohibition of
the development, production, stockpiling and use of
chemical weapons and on their destruction frá 1993,
sem íslendingar og fjöldi annarra þjóða (alls
184) hafa gengist undir, má með rökum ætla að
sinnepsgas leynist enn í vopnabúri sumra þjóða.
Hér við bætist að TTS er auðvelt að framleiða og
ekkert af undirstöðuefnunum til framleiðslunnar
er sérstökum hömlum háð. Þá eru greinilegar
vísbendingar um að skemmdarverkamenn hafi
sýnt tilburði í þá átt að útvega sér sinnepsgas (og
fleiri efnavopn) vel vitandi að sinnepsgas getur
valdið gríðarlegum usla á fjölförnum leiðum og
í mannþröng. Þetta leiðir allt hugann að því að
sinnepsgaseitrana kunni áfram að verða vart og
réttlætir, fremur en hitt, að um efnið sé fjallað.
Að lokum. Gamalt máltæki segir: Ekkert er svo
illt, að ekki boði nokkuð gott. Þetta á vel við TTS
eða sinnepsgas sem varð þess valdandi að tekið
var að nota krabbameinslyf á 5. áratug síðustu
aldar.
Viðauki
Þegar samning þessarar greinar var á lokastigi
barst öðrum okkar (ÞJ) bréf frá Friðþóri Eydal,
áður upplýsingafulltrúa varnarliðsins og nú
Keflavíkurflugvallar, en hann er manna fróðastur
um hernaðarumsvif Breta og Bandaríkjamanna
hér á landi á stríðsárunum og síðar. Þar kemur
meðal annars fram að: „Bretar og Bandaríkjamenn
höfðu báðir sinnepsgaskúlur í fallbyssur sínar hér
á landi og Bandaríkjaher var m.a. með liðssveit,
sem annaðist geymslu og áfyllingar á slíkar kúlur,
nærri Selvatni norðan Lækjarbotna". Bretar höfðu
ekki neinar byssur af hlaupvídd 75 mm (mynd 3),
en Bandaríkjaher átti fjölda slíkra byssna, uns stærri
byssur leystu þær af hólmi þegar á styrjöldina leið.
í bréfinu segir einnig: „Þessar byssur voru af þeirri
gerð sem nefnist howizer, hlaupstuttar og til þess
gerðar að skjóta kúlum í háum boga yfir hindranir
á vígvelli" (mynd fylgdi bréfinu af slíkri byssu við
skotæfingar Bandaríkjahers á Sandskeiði). Friðþór
vill sömuleiðis að fram komi að Landhelgisgæslan
hafi staðfest að sprengjurnar væru bandarískar að
uppruna og Bandaríkjaher hefði að stríði loknu
leigt íslenska báta til þess að farga skotfærum í sjó
í Faxaflóa og við Reykjanes. Var það að minnsta
kosti í sumum tilvikum gert í fylgd íslenskra
lögreglumanna.
364 LÆKNAblaðið 2009/95