Iðnaðarmál - 01.01.1955, Blaðsíða 9

Stjórnun og skipulagning iðnaðarstarfsemi
Eftír BRAGA ÓLAFSSON
Meðalstærð fslenzkxa iðnfyrir-
tækja hefur vaxið mjög á sfðasta ára-
tug. Mörg hinna stærstu eru þegar
orðin svo umfangsmikil og fjölþætt,
að þau eru ekki lengur "eins manns
meðfæri", og þegar munu hafa gert
vart við sig f mörgum þeirra veru-
legir erfiðleikar í stjórnun ogskipu-
lagningu. Svo sem sýnt mun verða
framá, eru slfkir vaxtarverkir óhjá-
kvæmilegt fyrirbrigði á þróunarferli
allrar iðnaðarstarfsemi. Iðnrekandi,
sem óskar að stækka og þenja út
starfsemi sína, svo sem aðstæður
leyfa, verður jafnframt að hafa hug-
fast, að á hverju þróunarstigi starf-
seminnarumsigverðurhann— nauð-
ugur viljugur — að breyta um starfs-
aðferðir og skipulagshætti. Skortur
ávfðsýni fþessum efnum getur alger-
lega staðið eðlilegum vexti og við-
gangi fyrirtækis fyrir þrifum. Nefna
mætti mörg dæmi, sem sýna, að
skortur á stjórnun og skipulagi hefur
beinlínis valdið lömun og jafnvel
algerri upplausn starfsemi, sem
annars hafði öll skilyrði til að vaxa
og blómgast.
Algengt er, að fyrirtæki vaxi og
dafni undir handleiðslu eins manns.
Ef þessi eini maður æt'.ar sífellt að
ráða fram úr öllum vandamálum,
jafnt stórum sem smáum, og getur
aldrei hugsað sér að deila skyldum
FYRSTA GREIN
sfnum með hæfum aðstoðarmönnum
né framselja hluta af valdi sfnu f
hendur þeirra, kemur að þvf, að hann
verður ofhlaðinn störfum og getur fáu
eða engu sinnt á viðunandi hátt. Með
þessum hætti hlýturvöxtur fyrirtæk-
isins að staðna á ákveðnu stigi, sem
er bundið við getu og heilsu þessa
einamanns áhverjum tfma. Mörgum
kann að virðast sem of djúptsé tekið
í árinni, en ég er þeirrar skoðunar,
að gaumgæfileg íhugun leiði hið gagn-
stæða í ljós.
Iðnaðarstarfsemi, hverju nafni,
sem hún nefnist, verður stöðugt
flóknari og margþættari eftir þvf,
sem tækni og iðnaðarþróun fleygir
fram. Hún verður sffellt háðari
vfsindalegri og sérfræðilegri kunn-
áttu, og verksvið hvers sérfræðings
verður þrengra og nákvæmar af-
markað. Þessi þróun einkennir allan
stóriðnað og fjöldaframleiðslu. Sér-
hæfing er skilyrði fyrir fjöldafram-
leiðslu, og fjöldaframleiðsla er
skilyrði fyrir lágu vöruverði og
gnótt vörunnar. Sá tfmi, að einn
og sami handiðnaðarmaður smfði
stól eða borð eða klukku eða farar-
tæki að öllu leyti, fjarlægist óðum,
enda væri með þeirri vinnuaðferð
algerlega ókleift að framleiða hið
gífurlega magn vöru, sem nútfma-
þjóðfélag krefst. Verksvið handiðn-
aðarmannsins verður smfði verkfæra
til fjöldaframleiðslu, viðgerðir og
þjónusta, sem verður ekki með góðu
móti framkvæmd á grundvelli fjölda-
framleiðslu.
Þótt vér fslendingar séum enn
skammt á vegkomnir f iðnaðarþróun
og séum bæði fáir og smáir, getum
vér enguaðsfður notfærtoss aðferðir
oglögmál vfsindalegrar stjórnunar og
skipulags fiðnaðarstarfsemi. Sátfmi
nálgast óðum, að vér óskum ekki
aðeins, heldur verðum að nýta
auðlindir landsins og koma áfótstór-
iðnaði, ef vér eigum f framtfðinni að
geta lifað menningarlífi f landi voru.
Eitt af verkefnum IMSf er að
gangast fyrirog stuðlaað fræðsluum
rekstur fyrirtækja. Fyrsta skrefið f
þessa átt verða nokkrar greinar um
undirstöðuatriði og skýrgreiningar á
helztu hugtökum þessarar fræði-
greinar. Þykir nauðsynlegt að byrja
á þennan hátt, þvf að fram að þessu
hefur lítið verið skrifað um þessa
hluti á íslenzku. Vonum vér, aðsfðar
meir verði tækifæri til þess að efna til
námskeiða f þessum greinum. Mun
IMSf gangast fyrir þeim, strax og
ástæður leyfa.
Iðnaðarstarfsemi.
I ðna ða r s tarf s e mi er margþætt, og
verða þættir hennar að vera samstilltir,
svo að þeir vinni allir sameiginlega að
þvf marki, sem keppt er að. Fjárhagslega
má þvf líta á skipulagningu sem tæki til
þess að setja f vinnuhæft ástand eða koma
á laggirnar einhvers konar starfsemi, sem
felur f sér samvinnu margra manna, sem
vinna allir að sameiginlegu marki.
Nútfmavfsindi leitast stöðugt við að finna upp og
fullkomna vélar og tæki, sem framkvæma hin flóknustu
störf og athafnir. En vélar gagna ekki endalaust án
mannlegrar umönnunar. Þess vegna er talað um menn
f skýrgreiningunni að yfirlögðu ráði.
Iðnaði má skipta f tvo þætti, hinn mannlega og hinn
vélræna. Fyrri þátturinn er fólginn f hóp af mannlegum
verum, sem hugsa og finna til og ráða að miklu leyti
lífsskilyrðum umhverfis sfns. Samstilling er nauðsynleg,
af þvf að manneskjur hugsa og hegða sér ekki allar eins,
og svo getur verið, að einhver ein manneskja hugsi og
hegði sér ekki rökrétt.
Æðsta vald, iðjuhöldurinn.
Sameiginlegt takmark allrar iðnaðarstarfsemi er
að framleiða góða og gilda vöru eða veita góða og gilda
þjónustu viðsem hagstæðustu verði jafnframt þvfað skila
hsefilegum arði.
Hvað sem formi skipulagsins lfður, er ávallt og
ófrávfkjanlega f þvf falið æðsta vald, oger það f
höndum iðjuhöldsins (entre-preneur). Hann er
vinnuveitandinn, og hann er sá, sem tekur á sig hina
fjárhagslegu áhættu, sem fólgin er f þvf að sameina f
eina heild fasteignir, vinnuafl og fjármagn til þess að
framleiða verðmæti. Laun hans felast f arði, ef fyrir-
tækið heppnast. Ef það misheppnast, tapar hann og þeir,
semviðskiptihafa áttviðhann, ogef töpinverða óbærileg,
leiða þau til gjaldþrots.
Af þvf að iðjuhöldurinn ber áhættuna, ákveður hann
og stjórnar stefnu fyrirtækisins, skipuleggur það og
samhæfir athafnir þess og ákvarðar, hvenær, hvar,
hvernig og hvað skuli framleitt. Hann ræður starfsfólk
og greiðir þvf laun, velur landrými og greiðir leigu af
þvf, útvegar nauðsynlegt fjármagnog greiðir vextiaf þvf,
ákveður stærð og fyrirkomulag verksmiðju, lætur reisa
hana og kaupir hráefni til þess að framleiða úr. Allt þetta
verður aðframkvæma, löngu áður en andvirði framleiðsl-
unnar berst honum f hendur.
Laun iðjuhöldsins fyrir áhættuna við að framleiða
verðmæti í von um eftirspurn er ágóði, sem er
mismunur á samanlögðum framleiðslukostnaði og sölu-
verði vörunnar.
IÐNAÐARMAL
3