Iðnaðarmál - 01.05.1955, Page 8

Kári GuSmundsson, mjólkureftirlitsmaðui ríkisins, lauk gagnfræðaprófi
árið 1940. Hann gerðist matvælaeftirlitsfulltrúi héraðslæknisins í Reykja-
vík 1. febr. 1947, og árið 1949 fór hann á vegum British Council og ís-
lenzku heilbrigðisstjórnarinnar til Englands til frekara náms. Árið 1950
gerðist hann eftirlitsmaður með matvælum hjá borgarlækninum í
Reykjavík, en 1. nóv. 1951 var hann settur mjólkureftirlitsmað'ur ríkisins
og skipaður í það starf 24. júlí 1953.
Stefna ber að þuí, að öll neyzlumjólk i landínu uerðí gerílsneydd.
EftirKÁRA GUÐMUNDSSON
Nokkur þekking á mjólk er ómiss-
andi öllum þeim, er mjólk framleiða
eða með hana fara á einn eða annan
hátt. Einkum er undirstöðuþekking í
meðferð mjólkur nauðsynleg mjólk-
urframleiðendum og starfsfólki
þeirra, svo og starfsfólki í mjólkurbú-
um og mjólkurbúðum.
Mjólk er vökvi sá, sem mjólkur-
kirtlar spendýra gefa frá sér. I dag-
legu tali og viðskiptum táknar mjólk
þó oftast aðeins kúamjólk. En til
manneldis er einnig notuð — auk
móðurmjólkurinnar — geita-, sauða-,
kapla-, hreindýra- og úlfaldamjólk.
Mjólk er hin fullkomnasta fæða
handa tnannlegum verum, enda eru í
henni helztu næringarefni, sem vax-
andi líkami þarfnast.
Framleiðsla kúamjólkur fer nær
eingöngu fram í hinum tempruðu
beltum jarðarinnar og þó meira á
norðurhvelinu. Með alls konar kyn-
bótum og bættri meðferð kúnna hef-
ur nythæðin aukizt stórum, og er kúa-
mjólk nú orðin einn allra stærsti þátt-
urinn í fæðu flestra menningarþjóða.
Ekki er vitað með vissu, hvenær
maðurinn byrjaði að leggja sér til
munns aðra mjólk en móðurmjólkina,
en talið er, að það hafi verið all-
snemma. Sagnir herma, að 3000 ár-
um fyrir fæðingu Krists hafi kúa-
mjólk verið notuð til manneldis í
Egyptalandi og Mesópótamíu.
Framleiðsla kúamjólkur hefur alla
tíð verið einn höfuðþáttur íslenzks
landbúnaðar. Nautgriparækt hér á
landi stóð í miklum blóma á söguöld,
og hefur mönnum reiknazt til, að
mjólkurkýr hafi þá verið talsvert
fleiri en nú á dögum. í árslok 1954
reyndust mjólkurkýr vera um 32 þús-
undir.
Allt fram að síðustu aldamótum
unnu mjólkurframleiðendur ein-
göngu sjálfir úr mjólkinni. Rjóma-
eða injólkurbú voru ekki til, en fram-
leiðendur gerðu smjör, osta og skyr
úr mjólkinni.
FYRRI GREIN
Nýtt tímabil í íslenzkum mjólkur-
iðnaði hefst með stofnun rjómabúa.
Fyrsta rjómabúið var stofnað árið
1900 að Seli í Hrunamannahreppi
fyrir forgöngu Agústs bónda Helga-
sonar. Rjómabúum fjölgaði, og urðu
þau á næstu fimm árum 34. A þeim
tíma var smjör útflutningsvara. Eng-
lendingar voru kaupendur og keyptu
um 100 tonn að meðaltali á ári. í
fyrri heimsstyrjöldinni lögðust
rjómabúin niður hvert á fætur öðru.
Orsakir til þess voru aðallega þær, að
eftirspurn eftir nýmjólk óx í kaup-
stöðum, einkum í höfuðborginni,
Reykjavík. Síðan komu mjólkurbúin
til sögunnar. Fyrsta mjólkurbúið var
sett á stofn í Reykjavík árið 1919. Að-
alhlutverk þess var að hreinsa og ger-
ilsneyða mjólk til neyzlu í bænum.
Nú eru starfrækt í landinu niu mjólk-
urbú:
Mjólkurbú Flóamanna, Selfossi,
Mjólkurstöðin í Reykjavík,
Mjólkurstöð Kaupfél. Suður-Borg-
firðinga, Akranesi,
Mjólkursamlag Borgfirðinga,
Borgarnesi,
Mjólkurstöð Kaupfélags Isfirðinga,
ísafirði,
Mjólkursamlag Húnvetninga,
Blönduósi,
Mjólkursamlag Skagfirðinga,
Sauðárkróki,
Mjólkursamlag Kaupfél. Eyfirð-
inga, Akureyri,
Mjólkursamlag Þingeyinga, Húsa-
vík.
Þótt hér séu 9 mjólkurbú, er langt
í land, að allir landsmenn drekki ger-
ilsneydda mjólk. I sveitum og þorp-
um býr nær helmingur landsmanna.
Þeir neyta ógerilsneyddrar mjólkur
eingöngu. En vonandi verður þess
ekki langt að bíða, að neyzlumjólk
verði gerilsneydd í öllum kaupstöð-
um, kauptúnum og þorpum, annað-
hvort með fullkomnum gerilsneyðing-
artækjum eða með ódýrum rafmagns-
tækjum á þeim stöðum, þar sem íbú-
ar eru það fáir, að fjárhagsástæður
leyfa ekki fullkomin gerilsneyðingar-
tæki.
En þótt unnt sé að gerilsneða
mjólk og gera hana þannig smitfría,
veldur slæm meðferð rýrnun hennar
(gerlagróðri). Mjólk, sem í er veru-
legt magn af gerlum (lifandi eða
dauðum), verður að teljast skemmd
vara, hvað sem allri sýkingarhættu
líður. Þess vegna er nauðsynlegt að
vita, hvað veldur mjólkurskemmdum
72
IÐNAÐARMÁL