Tímarit Máls og menningar - 01.03.1939, Qupperneq 15

juá af því orðalagi ráða, að hún sé að minnsta kosti á góðum
vegi með að deyja út. En því nmn fara all-fjarri. Flestum líf-
fræðingum nú á dögum mun að minnsta kosti koma saman
um það, að lífið hefji sig upp yfir vélgengið („organism trans-
cends mechanism“).
Hinn æðsti eiginleiki lífsins er andinn, og hvað sem að öðru
leyti liður þeirri setningu, að megind geti breytzt í eigind, þá er
það vist, að hún getur ekki skýrt andann sem afsprengi efnis-
ins. Gátan um samband efnis og anda er með öllu óráðin. Sum-
ir vilja höggva á þann hnút, með þvi að hugsa sér, að þessi
tvö tilveruform séu með einhverjum hætti tvær ásýndir þess
sama. En þá væri efnisheimurinn að vissu leyti sálrænn að eðli,
■enda þótt hin lífræna náttúra gæti táknað alveg sérstakt stig.
Um eðli mannsins hefur höf. þessa klausu: „Maðurinn, hinn
liugsandi, vitandi og viljandi, verður hann skilinn og skýrður
•án skapandi dularvalda, er blésu honum lífsanda i nasir? —
Einmitt þetta hefur tekizt fyrir tilstilli náttúruvísinda nútímans
og félagsvísinda."
Þetta kalia ég furðulega nægjusemi. Sleppum öllum skapandi
„dúlarvöldum“. En verður maðurinn þegar skilinn og skýrður?
Þetta minnir mig á klausu Ágústs H. Bjarnasonar í Skírni 1910,
er ég vissi til að lineykslaði ýmsa: „Eri það er sýnilegt, að vís-
indiri stefna nú, hvað sem hver segir, liraðfara að uppsprettum
allra hluta og eru þegar komin vel á veg að grafa fyrir ræt-
ur alls.“
Maðurinn skilinn og skýrður, og vísindin komin vel á veg
með að grafa fyrir rætur alls! Ég geri nú ráð fyrir, að hér sé
fremur um óheppilegt orðalag að ræða hjá báðum þessum höf-
undum, en að þeir meini þetta fyllilega. Hvað eiga vísindin að
gera allar þær milljónir ára (ef ekki billjónir), sem mannkynið
kann að geta lifað enn á jörðinni?
Ætli það sé ekki óhætt enn að minnast orða Newtons, er hann
sagðist aðeins safna skeljum á ströndinni, en hið mikla haf sann-
leikans lægi ókannað framundan?
Heimsmynd sú, sem náttúruvisindi vorra daga geta enn sem
konrið er brugðið upp, er vissulega talsvert ósamræm, ef að er
gáð. Efnisheimurinn er tröllauknari að stærð en svo, að menn
geti í rauninni gert sé nokkra hugmynd um það. Tökum líkingu
frá Jeans (Cosmical Physics, í The March of Science, 1937): Ger-
um tvær milljónir ljósára að einum þumlung. Ummál stjörnu-
geimsins væri þá svo sem hálf nrila. Hin fjarlægasta vetrarbraut,
13