Fréttablaðið - 11.04.2015, Blaðsíða 30

11. apríl 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Guðmundur segir megin-áherslu íslenska heil-brigðiskerfisins vera að bregðast við þeim skaða sem þegar er orðinn í stað þess að
koma í veg fyrir hann. 139 millj-
arðar voru lagðir í íslenska heil-
brigðiskerfið árið 2013 en eingöngu
2,6 prósent af þeirri fjárhæð fóru
í forvarnir. Hann bendir á að með
auknum forvörnum væri hægt að
spara gríðarlega fjármuni.
„Það má segja að við höfum náð
eins langt og núverandi tækni og
peningar leyfa í meðhöndlun sjúk-
dóma enda er lífaldur Íslendinga
hár. Við erum mjög dugleg að halda
fólki á lífi en eigum erfiðara með
að koma í veg fyrir að langvinnir
sjúkdómar vindi upp á sig og dæmi
fólk úr leik.“
Viðbragðsdrifna heilbrigðis-
kerfið fær fertugfalt fjármagn á
við forvarnadrifna kerfið. „Þetta
er að mörgu leyti óeðlilegt þar sem
stór hluti langvinnra sjúkdóma
tengist lífsstíl sterkum böndum
og hægt væri að koma í veg fyrir
þá með markvissum forvörnum.
Við gætum notað peninginn betur.
Tökum sem dæmi sameigin legt
tryggingarfyrirtæki okkar allra,
Sjúkratryggingar Íslands, sem
borgar allan sjúkrakostnað. Stofn-
unin hefur engar heimildir til að
fjárfesta í forvörnum til að tak-
marka sínar eigin útgreiðslur
eins og öll önnur tryggingarfélög
í heiminum gera.“
Guðmundur segir mikilvægt
að líta á heilsufarsskaða á víðari
grunni en aðeins dauðsföll og ban-
væna sjúkdóma því að í raun sé
jafn stórum hluta æviára varið við
skerðingu og örorku á Íslandi.
„Við komumst ekki lengur upp
með viðhorfið að heilbrigðiskerfið
sé verkstæði sem geri við brotna
og bilaða líkama og huga. Hag-
fræðin lítur á mannauð sem lang-
tímafjárfestingu og við verðum að
sinna viðhaldi til að halda fólkinu
okkar heilbrigðu – að ekki sé nú
talað um þá mannlegu þjáningu
sem liggur að baki sjúkdómum og
dauða.“
Erla Björg
Gunnarsdóttir
erlabjorg@frettabladid.is
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin notar mælikvarð-
ann „glötuð góð æviár“ sem er samtala þeirra
æviára sem glatast vegna ótímabærs dauða og
örorku til skemmri eða lengri tíma.
Æviárin eru glötuð því fólk getur ekki tekið
eðlilegan þátt í daglegu lífi eða á vinnumark-
aði. Meðalævi á Íslandi er 86 ár. Ef manneskja
fær sjúkdóm fertug og fer á örorku hefur hún
glatað 46 góðum æviárum.
Heilsufarsskaðinn sem veldur glötuðum ævi-
árum er yfirleitt tengdur langvinnum og lífs-
stílstengdum sjúkdómum sem eru þess eðlis
að hægt væri að koma í veg fyrir þá, sporna
gegn þeim eða að minnsta kosti lágmarka
afleiðingar þeirra með forvörnum og fræðslu.
Ef glötuð æviár eru margfölduð með vergri
landsframleiðslu á mann (5,7 milljónir árið
2013) er hægt að bregða upp þjóðhagslegum
mælikvarða á heilsufarsskaðann og sjá af hve
miklum hagvexti samfélagið verður.
Glötuð góð æviár Íslendinga á einu ári
ÍSLENSKA ÞJÓÐIN
Koma í veg fyrir sjúkdóma
Fræða frá upphafi um heilbrigðan
lífsstíl.
Dæmi: Skólabörnum er kennt að
sneiða hjá sykri. Þau borða þ.a.l.
minni sykur en kynslóð foreldranna.
Hjartaáföllum, krabbameinum,
sykursýki og offitutengdum
stoðkerfissjúkdómum fækkar.
Stemma stigu við sjúkdómum
Grípa í taumana við upphaf
sjúkdóms. Hafa eftirlitið betra og
sjúklinga upplýsta.
Dæmi: Stoppa sykursýki áður en
hún veldur frekari skaða eða hætta
að reykja.
Endurhæfing
Grípa strax inn í eftir áfall með
góðri endurhæfingu og koma fólki
út í lífið aftur.
Dæmi: Hjartaendurhæfing á
Reykjalundi eða meðferð við
ofþyngd sem valdið hefur skertri
starfsgetu.
Þrjú stig forvarna
Kerfið þarf að koma í veg fyrir skaðann
Guðmundur Löve, framkvæmdastjóri SÍBS, vill efla forvarnir og efla þannig heilbrigði en ekki bara bregðast við þegar skaðinn er skeður.
FJÁRFESTA Í FORVÖRNUM Guðmundur Löve segir að líta þurfi á heilsufarsskaða á
víðari grunni en aðeins út frá dauðsföllum. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Lífsstíllinn að drepa okkur
Langvinnir og lífsstílstengdir sjúkdómar kosta heilbrigðiskerfið hundrað milljarða á ári og 60 þúsund góð æviár Íslendinga
fara til spillis. Ótímabær dauði og örorka taka burt verðmæta þegna sem halda samfélaginu gangandi og skapa hagvöxt.
➜ Guðmundur bendir á dæmi um forvarnir
Krabbamein
T.d. lungnakrabbamein, ristil-
krabbamein og brjóstakrabbamein
Geðraskanir
T.d. fíkni- og
geðsjúkdómar
Hjarta- og æðasjúkdómar
T.d. kransæðastífla, heilablóð-
þurrð, heilablóðfall
Taugasjúkdómar
T.d. Alzheimer, mígreni,
flogaveiki og Parkinsons
Öndunarfærasjúkdómar
T.d. langvinn lungnateppa og astmi
Blóð- og innkirtla-
sjúkdómar
T.d. sykursýki og nýrna-
sjúkdómar
13.100
GLÖTUÐ ÆVIÁR
4.200
GLÖTUÐ
ÆVIÁR
2.300
GLÖTUÐ
ÆVIÁR
10.700
GLÖTUÐ ÆVIÁR
10.300
GLÖTUÐ ÆVIÁR74,7
MILLJARÐAR
KRÓNA
24
MILLJARÐAR
KRÓNA
13,2
MILLJARÐAR
KRÓNA
61
MILLJARÐAR
KRÓNA
58,7
MILLJARÐAR
KRÓNA
Aðrir ósmitnæmir sjúkdómar
T.d. húð- og
meltingarfærasjúkdómar
Stoðkerfis sjúkdómar
T.d. mjóbaks- og hálsverkir,
slit- og liðagigt
*Áverkar, smitsjúkdómar, meðfædd skerðing og næringar- og meðgöngutengdir sjúkdómar eru ekki
með í þessum útreikningi. Í þeim flokki eru að auki 10.400 glötuð mannár á ári, þar af 7.700 vegna
áverka og slysa. Heimildir: World Health Organization (2015), Global Burden of Disease, WHO. (Æviár
reiknuð út frá upplýsingum frá árinu 2013. Sjá: http://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/)
Lifað við örorku eða sjúkdóm Dauði
Lífsstílstengdir áhættuþættir ● Mataræði
● Ofþyngd ● Reykingar ● Háþrýstingur ●
Starfstengd áhætta ● Hreyfingarleysi ● Há
blóðfita ● Hár blóðsykur ● Áfengisneysla
69%
þjóðarinnar eru á
vinnu færum aldri.
47%
eru í raun við vinnu
hverju sinni.
Setja samræmda forvarnastefnu
sem hittir fyrir alla hópa þjóð-
félagsins og á sem flestum
stöðum sem þeir koma við á í
lífinu.
Löggjafarvaldið Sykurgjald sam-
hliða aukinni fræðslu.
Ríkisstofnanir Eftirfylgni með
innihaldsefnum matvara og
fæðubótarefna. Markaðssetning
skráargatsmerkisins.
Sjúkratryggingar Íslands Veita fé
til forvarna.
Skipulagsyfirvöld Gera einfaldara
og öruggara að ganga og hjóla.
Frjáls félagasamtök Fræðslustarf,
forvarnastarf og vitundarvakning
meðal almennings.
Fjölmiðlar Öflug miðlun ábyrgra
upplýsinga og vönduð stefna við
kynningu á heilsutengdum vörum
og þjónustu.
Heilsugæslan Reglubundnar skim-
anir vegna blóðþrýstings, blóðfitu
og blóðsykurs.
Mæðravernd Aukin áhersla á
unga foreldra í áhættuhópum.
Skólakerfið Hollur matur í
mötuneytum og aukin áhersla á
hreyfingu– heilsueflandi skóli.
Viðskiptalífið Umbuna starfsfólki
fyrir að hjóla eða ganga til vinnu.
Íþróttahreyfingin Smurt brauð
og vatn eða mjólk á íþróttamótum
barnanna. Fjarlægja gos- og sæl-
gætissjálfsalana. Siðareglur varðandi
kostanir, t.d. „Pepsideildin“.
Við komumst ekki
lengur upp með viðhorfið
að heilbrigðiskerfið
sé verkstæði sem geri
við brotna og bilaða líkama
og huga.
17.000 Íslendingar eru á örorku líf-
eyri og hefur fj ölgað þrefalt hraðar en nemur
almennri fólksfj ölgun síðastliðin 15 ár.
42,2
MILLJARÐAR
KRÓNA
7.400
GLÖTUÐ
ÆVIÁR
6.200
GLÖTUÐ
ÆVIÁR
35,3
MILLJARÐAR
KRÓNA
5.900
GLÖTUÐ
ÆVIÁR
33,6
MILLJARÐAR
KRÓNA
Ótímabær dauði og æviár lifuð við örorku eða sjúkdóm á einu ári á Íslandi
60.100 mannár | 342,6 milljarðar króna
1
5
-0
9
-2
0
1
5

1
0
:2
4
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
4
0
-B
D
E
C
1
6
4
0
-B
C
B
0
1
6
4
0
-B
B
7
4
1
6
4
0
-B
A
3
8
2
8
0
X
4
0
0
4
A

F
B
1
1
2
s
_
1
0
_
4
_
2
0
1
5
C
M
Y
K