Morgunblaðið - 31.12.2014, Blaðsíða 36

36 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2014
U
ndir lok ársins 2014 er rík sú tilfinning að margt
hafi þróast með talsvert öðrum hætti en gert
var ráð fyrir. Sérstakt ánægjuefni er að í svo
mörgu höfum við áorkað umfram væntingar og
ýmis ytri skilyrði verið okkur hagfelld, en við
höfum einnig mætt ýmiss konar áskorunum og þurft að sýna
þolgæði, hugrekki og æðruleysi til að fást við ógnir sem að
okkur steðja. Órói á viðskiptamörkuðum hefur valdið óvissu,
en einnig hafa eldgos og aðrar viðlíka vár minnt okkur á hve
mjög heill þjóðarinnar er háð duttlungum náttúrunnar.
Segja má að árið 2014 marki þáttaskil í efnahagslegu tilliti.
Þau tímamót urðu á árinu að landsframleiðslan fór í fyrsta
skipti fram úr því sem hún var mest fyrir árið 2009.
Atvinnuleysi, eins og það mælist undir lok árs, hefur ekki
verið minna síðan í október 2008 og kaupmáttur launþega
hefur aukist verulega. Verðbólgan er um þessar mundir tals-
vert lægri en spár gerðu ráð fyrir og með því lægsta sem við
höfum séð í áratugi.
Á árinu var sköttum létt af heimilunum og aðgerðum gegn
skuldavandanum hrundið í framkvæmd. Allt eru þetta skýr
merki um að við höfum snúið vörn í sókn.
Árið er fyrsta hallalausa fjárlagaárið eftir sex ára sam-
felldan hallarekstur á ríkissjóði. Á þeim árum safnaði ríkis-
sjóður skuldum sem samanlagt voru meiri en allar eldri
skuldir ríkisins. Nú í desembermánuði voru fjárlög næsta árs
samþykkt með afgangi á rekstri ríkissjóðs. Ljóst er að for-
senda raunverulegrar viðspyrnu í fjármálum ríksins er að
stöðva skuldasöfnunina.
  
Það er umhugsunarvert að nú, þegar kaupmáttur eykst og
öll skilyrði eru til að vaxa jafnt og stöðugt næstu árin, eru
talsverðar væringar á vinnumarkaði.
Varnaðarorðin koma víða að. Í heimsókn Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins hingað til lands í desembermánuði kom fram að óró-
leiki á vinnumarkaði og óvissa um kjarasamninga væru meðal
helstu veikleika í efnahagsspám næsta árs.
En við þurfum ekki að leita langt yfir skammt í leit að góð-
um ráðum eða fordæmum til að fylgja. Nærtækt er að horfa
til sögunnar hér heima fyrir og ekki þarf að leita lengi til að
sjá að sagan geymir of mörg dæmi þess að skammtímasjón-
armið hafi ráðið för. Þannig var á vinnumarkaði allalgengt
undanfarna áratugi að samið væri um launahækkanir umfram
það sem framleiðslan stóð undir, sem síðan brunnu upp í
verðbólgu.
Standi raunverulegur vilji til þess að feta slóð framfara
verðum við að læra af mistökum fyrri tíma. Það felur í sér að
leita svara við þeirri spurningu hvernig við getum unnið þjóð-
inni best. Hvað muni leiða til mestrar hagsældar til langs
tíma, fyrir alla, fyrir efnahagslífið allt, en ekki hvernig megi
færa einstökum stéttum sem mestan skammtímaávinning. Því
skiptir okkur öll miklu að samstaða takist um raunhæfar
kjarabætur. Ef vel er að verki staðið má heita að þær verði
ávísun á frekari kaupmáttarvöxt og aukinn stöðugleika.
  
Stærsta áskorun okkar í efnahagslegu tilliti á nýju ári
verður tvímælalaust afnám gjaldeyrishafta. Það er yfirlýst
markmið stjórnvalda að leggja þjóðarhagsmuni til grundvall-
ar við afnám gjaldeyrishafta, en jafnframt skal tryggt að al-
þjóðlegar skuldbindingar og lög verði virt. Innan þess ramma
eru fleiri en ein leið fær til afnáms en það er ljóst að engin
þeirra getur leitt til þess að íslenskt samfélag taki á sig ann-
að högg.
Íslenskur almenningur og fyrirtæki hafa þegar axlað
gríðarlegan kostnað vegna falls fjármálafyrirtækjanna með
ýmsum hætti. Stór hluti þess vaxtakostnaðar sem ríkissjóður
þarf að greiða árlega er tilkominn vegna endurreisnar banka-
kerfisins, sem hefur kostað hundruð milljarða króna. Þá er
ótalinn sá beini og óbeini kostnaður sem hlotist hefur af
gjaldeyrishöftunum, atvinnuleysinu, verðbólgu, lántökum
vegna gjaldeyrisvaraforða, afskriftum eigna, rannsóknum og
saksókn svo fátt eitt sé nefnt. Allt hefur þetta gengið yfir á
sama tíma og það skýrist betur með hverju árinu hvernig fall
bankanna mátti rekja til óviðunandi viðskiptahátta þeirra.
Það á jafnt við hér á landi og annars staðar. Meðal annars í
því ljósi var orðið meira en tímabært að afnema undanþágur
fyrir slitabú fallinna banka frá greiðslu bankaskatts, eins og
gert var á árinu.
Þungi haftanna hvílir ekki einungis á títtræddum slitabúum
föllnu bankanna heldur á efnahagslífinu öllu. Þrátt fyrir að
jafnræðissjónarmið verði í hávegum höfð við afnám haftanna
koma þau ekki í veg fyrir að unnt verði að meðhöndla
stærstu tilvikin með öðrum hætti en þau smærri, þannig að
eðlilegir fjármagnsflutningar geti átt sér stað án hindrana í
þorra daglegra viðskipta landsmanna.
Öllu skiptir að vel takist til og að sú leið sem farin verður
viðhaldi efnahagslegum stöðugleika og uppfylli sanngjarnar
samfélagslegar væntingar.
Þetta er langt frá því að vera einfalt verkefni en um þessar
mundir eru að skapast hagfelldar aðstæður í hagkerfinu sem
getur létt róðurinn.
  
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa á undanförnum misserum
stutt mjög við kaupmáttaraukningu heimilanna í landinu. Það
skiptir máli nú þegar fundað verður um kaup fólks og kjör
snemma á nýju ári. Skattar hafa lækkað, skuldir heimilanna
sömuleiðis og bætur almannatrygginga og barnabætur verið
hækkaðar. Svigrúm hefur einnig skapast til að auka framlög
til mennta- og heilbrigðismála og eru framlög til Landspítal-
ans árið 2015 hærri en nokkru sinni fyrr.
Afnám vörugjalda um þessi áramót verður til mikilla hags-
bóta fyrir bæði heimili og fyrirtæki og breyting á virðis-
aukaskattskerfinu mun ryðja brautina fyrir umbætur og ein-
földun á tekjuskattskerfi einstaklinga með frekari
skattalækkun að markmiði.
Þetta, ásamt jafnvægi í ríkisbúskapnum með hallalausum
fjárlögum, er sterk undirstaða fyrir efnahagslífið. Tilgangur-
inn er að safna getu til að gera betur í öllum þeim málaflokk-
um er snerta daglegt líf okkar allra, – til að stuðla að bættum
lífskjörum og tryggja að við getum sótt fram. Skapað meira
og notið alls þess besta sem Ísland hefur að bjóða.
Sjónir fólks hafa einmitt í auknum mæli beinst að þeirri
óbeisluðu auðlind sem skapandi greinar eru. Íslensk tónlist
og tónlistarmenn njóta sívaxandi vinsælda á alþjóðavettvangi
og þátttaka Sinfóníuhljómsveitar Íslands í bresku Proms-
tónlistarhátíðinni var ánægjuleg. Sömuleiðis sú athygli sem
nýgild íslensk tónlist hefur notið og er orðin raunverulegt og
atvinnuskapandi aðdráttarafl fyrir Ísland. Þannig er leitað
um tuttugu sinnum oftar að íslenskri tónlist í leitarvélum á
netinu, en að Íslandi einu og sér. Ógleymanleg er líka óperan
Ragnheiður, stórvirki Gunnars Þórðarsonar og Friðriks Erl-
ingssonar um Ragnheiði biskupsdóttur, sem frumsýnd var á
árinu og hefur þegar vakið athygli erlendis. Þessi sköpunar-
kraftur er öðrum innblástur og hvetur til frekari afreka.
  
Nú rís elding þess tíma sem fáliðann virðir, orti Einar
Benediktsson, skáld og eitt stórafmælisbarna ársins, í kvæð-
inu Væringjar. Í þessum orðum fólst óbilandi trú á getu ein-
staklingsins til athafna í margbreytilegum og framfarasinn-
uðum heimi tækninýjunga og alþjóðaviðskipta. Þessi
framtíðarsýn Einars átti sannarlega við um fámenna og fá-
tæka þjóð í byrjun tuttugustu aldar og merkilegt er að hún á
enn við í dag. Samfélaginu farnast best þegar einstaklingar
hafa frelsi til orðs og æðis. „Frá mínu sjónarmiði er versl-
unar- og athafnafrelsi frumeind og orkugjafi lífshamingju,“
ritaði Ólafur Thors, fyrrverandi forsætirráðherra í samanlagt
11 ár og formaður Sjálfstæðisflokksins lengur en nokkur ann-
ar, í 27 ár, en í dag er þess einmitt að minnast að 50 ár eru
liðin frá andláti hans.
Með þessi orð Einars Benediktssonar og Ólafs Thors að
leiðarljósi óska ég landsmönnum öllum hamingju og velfarn-
aðar á komandi ári.
Bjarni Benediktsson, fjármálaráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins
Morgunblaðið/Eggert
Við áramót
Tilgangurinn er að safna getu til að gera betur í
öllum þeim málaflokkum er snerta daglegt líf okk-
ar allra, – til að stuðla að bættum lífskjörum og
tryggja að við getum sótt fram. Skapað meira og
notið alls þess besta sem Ísland hefur að bjóða.