Fréttablaðið - 30.11.2015, Qupperneq 12

Í kjölfar styttingar framhaldsskól-ans í þrjú ár hefur mennta- og menningarmálaráðuneytið lagt
til róttækar breytingar á umfangi
námsgreina í nýrri aðalnámskrá
framhaldsskóla. Gert er ráð fyrir að
umfang flestra námsgreina muni
minnka um 15 til 20 prósent í kjölfar
styttingar námstímans.
Frá þessu er þó sú undantekning að
umfang námsgreinarinnar „Íþróttir,
líkams- og heilsurækt“ minnkar um
65%. Framhaldsskólaeiningar í náms-
greininni „Íþróttir, líkams- og heilsu-
rækt“ voru átta í gamla kerfinu og
síðar þrettán einingar þegar annað
einingakerfi var tekið í notkun árið
2008. Í þessum tillögum er lagt til
að einingar í „Íþróttir, líkams- og
heilsurækt“ verði að lágmarki fjórar
og hámarki sex.
Í fjögurra ára framhaldsskóla-
kerfinu fengu nemendur að jafnaði
tvær kennslustundir á viku í náms-
greininni „Íþróttir, líkams- og heilsu-
rækt“. Í nýjum tillögum ráðuneytisins
er lagt til að framhaldsskólarnir geti
skipulagt þessar sex einingar í náms-
greininni þannig að nemendur fái
eina kennslustund á viku í sex annir.
Kennslustundum fækkar enn frekar
í námsgreininni ef skólastjórnendur
velja að hafa fjórar námseiningar
í „Íþróttir, líkams- og heilsurækt“.
Framhaldsskólarnir geta sem sagt
með þessu fyrirkomulagi haft alla
kennslu í „Íþróttir, líkams- og heilsu-
rækt“ á þremur eða fjórum önnum.
Í þessu samhengi er forvitnilegt að
skoða hvernig þessum hlutum er háttað
í nágrannalöndum okkar. Í Noregi hefur
framhaldsskólanám í marga áratugi
verið þriggja ára nám og í aðalnámskrá
framhaldsskóla þar kemur skýrt fram
að lögbundið sé að nemendur fái tvær
kennslustundir í námsgreininni á viku
öll þrjú árin í framhaldsskóla. Mennta-
og heilbrigðisyfirvöld í Noregi hafa einn-
ig lýst því yfir að þau vilji fjölga kennslu-
stundum í námsgreininni „Íþróttir,
líkams- og heilsurækt“ á komandi árum.
Þessi afstaða er mjög skiljanleg þar
sem tveir tímar í heilsurækt á viku fyrir
þennan aldurshóp verður að teljast
algjört lágmark út frá lýðheilsusjónar-
miðum, en í ráðleggingum Embættis
landlæknis er lagt til að framhalds-
skólanemar hreyfi sig að minnsta kosti
í 60 mínútur daglega.
Óráðlegt og óskiljanlegt
Það verður að teljast mjög óráðlegt og í
raun óskiljanlegt að mennta- og menn-
ingarálaráðuneytið leggi til að fækka
kenndum stundum í þessari náms-
grein umfram aðrar greinar í kjölfar
styttingar náms á framhaldsskólastigi.
Sérstaklega í ljósi þess að umræddar
breytingar eru í hrópandi andstöðu
við þá þróun sem boðuð hefur verið í
menntamálum undanfarin ár þar sem
heilbrigði og velferð eru mikilvægar
stoðir. Í þessu samhengi er skólakerfið
mikilvægur vettvangur til að fylgja
eftir þessum markmiðum og stuðla að
jákvæðari þróun.
Þessar tillögur eru einnig mjög á
skjön við niðurstöður rannsókna
á heilsu, hreyfihegðun og velferð
íslenskra framhaldsskólanema. Í
nýlegri íslenskri rannsókn sem fram-
kvæmd var 2011 af vísindamönnum og
framhaldsnemum á Menntavísinda-
sviði HÍ var þróun og breytingar á
hreyfivirkni íslenskra ungmenna
skoðuð á átta ára tímabili. Í rann-
sókninni var hreyfing níu ára barna
og fimmtán ára unglinga fyrst skoðuð
2003 og sömu einstaklingar voru svo
mældir aftur þegar yngri hópurinn
var 17 ára og sá eldri 23 ára. Á þessu
átta ára tímabili minnkaði hreyfing
beggja aldurshópa um 60%.
Þessar rannsóknarniðurstöður eru
mjög sambærilegar við aðrar alþjóða-
rannsóknir sem sýna að hreyfivirkni
ungmenna minnkar um u.þ.b. 7% á
hverju aldursári. Samfara þessu eykst
kyrrseta ungmenna mikið. Í þessu
sambandi má nefna að samkvæmt
nýlegri yfirlitsgrein kemur fram að
eingöngu fimmta hvert ungmenni í
Evrópu á framhaldsskólaaldri upp-
fyllir ráðleggingar um daglega hreyf-
ingu. Niðurstöður rannsókna gefa
tilefni til þess að auka, frekar en að
draga úr, tækifæri framhaldsskóla-
nema til hreyfingar og heilsuræktar.
Að lokum skora ég á menntamála-
ráðherra og samstarfsfólk hans að
endurskoða þessar tillögur og setja
fram nýjar sem byggja á þeim veru-
leika sem ungt fólk lifir við í nútíma
þjóðfélagi. Sennilega er enn mikil-
vægara nú en áður að standa vörð
um heilsu og velferð íslenskra ung-
menna.
Aðför mennta- og menningar-
málaráðuneytis að heilsu og
velferð íslenskra ungmenna
Nú líður að Parísarfundi þar sem lokatilraun verður gerð til að komast að sam-
komulagi um að sporna við lofts-
lagsbreytingum á Jörðinni. Hér er
um alheimsverkefni að ræða sem
hefur áhrif á okkur öll og er jafn-
framt á ábyrgð okkar allra.
Samfélagið okkar hér á Akureyri
og nágrenni, sem telur um 20.000
manns, er lítið á heimsvísu en
samt sem áður má finna hér flest
sem einkennir milljónasamfélög,
svo sem sjúkrahús, framhalds-
skóla, háskóla, orkuframleiðslu,
iðnað, matvælavinnslu, ferða-
þjónustu sem og ýmsar stofnanir.
Ef hægt er að taka metnaðarfull
skref í útblástursmálum á Akur-
eyri, þá er engin afsökun að gera
það ekki annars staðar.
Í hugmyndafræðinni um kol-
efnis hlutlaust samfélag eru heim-
ilin notuð sem miðpunktur. Ef
ekkert gerist á heimilum er lítil
von um árangur á öðrum sviðum.
Til einföldunar má segja að á
Vestur löndum séu fjögur risakol-
efnisspor í rekstri heimila:
A) vegna raforkunotkunar tækja,
B) vegna upphitunar húsnæðis,
C) vegna urðunar á lífrænu sorpi,
D) vegna samgangna.
Kolefnisspor A tengist raforku-
notkun en þar njótum við þess,
sem og aðrir landsmenn, að raf-
magn á Íslandi kemur ekki úr
ósjálfbærum kolefnislindum held-
ur úr vatnsafli og jarðvarma. Akur-
eyringar fóru í mjög metnaðarfull
orkuskipti á áttunda áratugnum
þegar dýr hitaveita var lögð um
bæinn eftir ítrekaðar og erfiðar
boranir. Þetta voru kostnaðarsöm
og erfið orkuskipti, enda jarðhita-
leitin talsvert flóknari en víða á
Suðurlandi. Í dag njóta Eyfirðingar
afraksturs þessarar djörfungar og
búa við hræódýra og kolefnisfría
upphitun og þurfa ekki að hafa
áhyggjur af kolefnisspori B.
Hvað kolefnisspor C varðar þá er
ekki sama hvernig lífrænn úrgang-
ur er meðhöndlaður því að ef hann
er einfaldlega urðaður þá myndi
hvert kíló af slíkum úrgangi mynda
1,6 kg af gróðurhúsalofttegundum
við rotnun á urðunarstað. Í Eyja-
fjarðarsveit er hins vegar starfrækt
verksmiðja sem tekur við lífrænum
úrgangi og framleiðir jarðvegsbæti
með miklum umhverfisávinningi.
Fyrirtækið heitir Molta og er líklega
ein vanmetnasta umhverfishetja
landsins í baráttunni við útblástur
gróðurhúsalofttegunda. Með
stýrðu niðurbroti minnkar moltu-
gerðin útblásturinn niður í 0,3 kg
fyrir hvert kíló af úrgangi eða einn
fimmta af því sem losnar við urðun.
Öll heimili þátttakendur
Molta tekur við lífrænum úrgangi
úr öllum Eyjafirði. Það að moltu-
gera lífrænan úrgang í stað þess að
urða dregur úr losun gróðurhúsa-
loftegunda um 10-15 þúsund tonn
á ári. Öll heimili eru þátttakendur í
þessari aðgerð og til að setja þessar
tölur í eitthvert samhengi þá eru
þetta svipuð áhrif og ef 5.000 raf-
bílar væri keyptir á svæðið til að
draga úr mengun. Bílar eru einmitt
uppistaðan í kolefnisspori D og þar
er verk að vinna.
Norðurorka hefur nú reist metan-
stöð, þar sem hægt er að fá norð-
lenskt gas unnið úr lífrænum leifum
gamla Glerárdalshaugsins. Metan er
ekki eina eldsneytið sem unnið er í
heimabyggð því á Akureyri er fyrir-
tækið Orkey sem vinnur lífdísil úr
steikingarolíu og fituafskurði. Stefnt
er á að virkja bæjarbúa til að safna
notaðri matarolíu sem til fellur á
heimilum til að auka framleiðsluna.
Fyrstu hraðhleðslustöðvarnar eru
svo væntanlegar þannig að ekkert
mun vanta upp á innviði til að fara í
orkuskipti í samgöngum. Helst vilj-
um við þó flesta út úr bifreiðunum
á lappir og hjól, enda vegalengdir í
lágmarki innanbæjar á Akureyri.
Í Eyjafirði hefur svo verið plantað
ógrynni af trjám síðustu áratugi sem
hjálpar mikið upp á kolefnisbók-
haldið og ættu þau að hirða síðustu
leifar kolefnis sem munu koma frá
heimilum á næstu árum.
Akureyrarbær og Norðurorka
stofnuðu fyrirtækið Vistorku ehf.
í maí á þessu ári. Tilgangur félags-
ins er meðal annars að vinna að
markmiðinu um kolefnishlutlaust
bæjarfélag. Hvetjum við bæjarbúa
og aðra landsmenn að fylgjast með
framgangi mála á Facebook og vef-
síðu félagsins.
Kolefnishlutlaus
Akureyri
Eina ástæðuna fyrir þeirri hrinu hryðjuverkastarfsemi sem hefur gengið yfir heimsbyggðina
undan farið má rekja til tilvistarkreppu
íslams í nútímanum. Sú lífseiga þula að
voðaverk hryðjuverkamanna hafi ekk-
ert með íslam að gera er röng. Vanda-
málið kristallast þar sem nútíminn og
íslömsk trú og menning, sem byggist
á fornum grunni, mætast. Sá veruleiki
birtist ekki bara í Mið-Austurlöndum
heldur einnig í vestræna heiminum
þar sem múslímum hefur fjölgað ört á
undanförnum áratugum.
Þrátt fyrir að íslamskar fjöldahreyf-
ingar séu með milljónir hófsamra karla
og kvenna innan sinna vébanda er þar
einnig að finna fjölmarga íhaldssama
múslíma sem telja að vestræn áhrif
séu siðspillandi. Þeir eiga erfitt með
að fóta sig í nútímanum, bregðast við
áhrifum hans eða höndla hann, og sjá
þann kost vænstan að hverfa aftur til
fortíðarinnar.
Þessir íslamistar óttast um trúar-
lega sjálfsmynd sína í samfélögum
nútímans og að gagnrýnin umræða
muni ná að sá fræjum efa í hjörtum
manna. Til að vinna gegn áhrifunum
dæma þeir samfélög sín til sjálf-
skipaðrar einangrunar í ákveðnum
hverfum evrópskra borga þar sem þeir
leitast við að framfylgja ævafornum lífs-
háttum og viðhorfum. Þar lifa margir
múslímar lífi sem er nánast algerlega
aðskilið hversdagslífi annarra í sam-
félaginu og neita að aðlagast.
Innan þessara samfélaga vænisýki og
aðskilnaðar eru fjölmargir sem halda
á lofti úreltum hugmyndum um rétt-
indi kvenna, menn sem telja að rétt-
indi samkynhneigðra séu óguðleg,
láta sig tjáningarfrelsi litlu skipta og
ala á skipulögðu gyðingahatri. Í sumum
moskum kynda öfgafullir múslímar
undir hatri á því umhverfi sem þeir
telja ógna sér og boða heilagt stríð og
heimsyfirráð. Í því skyni halda þeir á
lofti herskáum tilvitnunum úr Kóran-
inum á kostnað þeirra friðsamlegu þar
sem stríð og ofbeldi eru vegsömuð og
skipað er fyrir um dráp á vantrúuðum.
Sjálfskipuð einangrun og firring
Skýringarinnar á uppgangi íslamista og
hatri þeirra á Vesturlöndum er frekar
að leita í þessari sjálfskipuðu einangr-
un, firringu og íhaldssamri kreddu-
hyggju en í yfirdrottnunarstefnu vest-
rænna stórvelda þó að hún sé notuð
sem átylla. Ekki er ósennilegt að þetta
hatur endurspegli viðbrögð ráðandi
afla á meðal múslíma, viðbrögð sem
stafa af ótta við að allar breytingar raski
högum þeirra og hagsmunum. Til að
verja stöðu sína ala þeir á skipulegri
andúð á Vesturlöndum og vestrænum
gildum í sumum moskum sem ungt
fólk er sérstaklega móttækilegt fyrir.
Þessi boðskapur er rótin að hryðju-
verkastarfsemi þar sem ungir múslímar
stíga yfir mörk hins siðlega og grípa til
þess ráðs að drepa. Það er sárgrætilegt
að fólk á Vesturlöndum sem telur sig til-
heyra frjálslyndari armi stjórnmálanna
og jafnvel vestrænir femínistar skuli
slá skjaldborg um þennan hugmynda-
heim kredduhyggju og kvennakúgunar
með því að stimpla alla þá sem vilja
gagnrýna hann sem rasista.
Það eru ekki allir múslímar íslam-
istar. Fjölmargir þeirra vilja lifa með
öðrum hætti en þeir sem eru fastir í
trúarlegu og stöðnuðu feðraveldis-
fyrirkomulagi. Þessir múslímar bíða
mestan skaða af íslamskri öfgahyggju.
Þeir þurfa að fara að líta í eigin barm,
átta sig á hver hinn eiginlegi óvinur
þeirra sé og beina bræði sinni að þeim
sem raunverulega eru að kúga þá í stað
þess að festa sig eingöngu í orðræðu um
glæpi Vesturlanda. Þeir þurfa að snúa
baki við boðberum hatursins og gera
upp við sig hvers konar íslam þeir vilja
lifa við.
Salman Rushdie telur að umbóta-
hreyfingu þurfi til að laga mikilvægustu
trúarsetningar íslams að samfélögum
nútímans, múslímsk siðaskipti til
að berjast gegn þeim hugmynda-
fræðingum sem boða heilagt stríð
(jihad) og hatur. Það þurfi ný fræði í
stað bókstafstrúarlegra kennisetninga
og kredduhyggju sem þjaki hugsun
margra múslíma nú á dögum. Fyrst í
stað sé tímabært að múslímar læri um
opinberunina í trúarbrögðum sínum
sem sögulegan atburð en ekki atburð
sem sé hafinn yfir vísindalega sögu-
skoðun á einhvern yfirskilvitlegan hátt.
Hryðjuverkastarfsemi íslamista
Metan er ekki eina
eldsneytið sem unnið er í
heimabyggð því á Akureyri
er fyrirtækið Orkey sem
vinnur lífdísil úr steikingar-
olíu og fituafskurði.
Niðurstöður rannsókna
gefa tilefni til þess að auka,
frekar en að draga úr, tæki-
færi framhaldsskólanema til
hreyfingar og heilsuræktar.
Það eru ekki allir múslímar
íslamistar. Fjölmargir þeirra
vilja lifa með öðrum hætti en
þeir sem eru fastir í trúarlegu
og stöðnuðu feðraveldisfyrir-
komulagi.
Erlingur
Jóhannsson
prófessor íþrótta-
og heilsufræði
Menntavísinda-
svið,
Háskóla Íslands
Laugarvatni
Guðmundur
Haukur
Sigurðarson
framkvæmdastjóri
Vistorku ehf.
Stefán Karlsson
stjórnmála-
fræðingur og
guðfræðingur
3 0 . n ó v e m b e r 2 0 1 5 m Á n U D A G U r12 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
3
0
-1
1
-2
0
1
5

1
0
:1
2
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
2
D
-1
4
D
0
1
7
2
D
-1
3
9
4
1
7
2
D
-1
2
5
8
1
7
2
D
-1
1
1
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
4
8
s
_
2
9
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K