Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2012, Page 2

2 Fréttir 30. janúar 2012 Mánudagur
Sex þúsund tonn af sælgæti:
Tann-
skemmdir
of algengar
Íslendingar láta ofan í sig sex þús-
und tonn af sælgæti á hverju ári. Á
sunnudag hófst tannverndarvik-
an 2012 sem Landlæknisembætt-
ið stendur fyrir en í ár er sjónum
beint að sælgætisneyslu og ógn
hennar við tannheilsu lands-
manna. „Sælgætisneysla lands-
manna er almennt mikil borin
saman við önnur Norðurlönd,
eða að meðaltali um 400 grömm
á hvern íbúa á viku. Ljóst er að
stór hluti þjóðarinnar borðar mun
meira sælgæti þar sem þetta er
meðaltalsmagn og ungbörn eða
og eldra fólk borðar minna sæl-
gæti en aðrir aldursflokkar,“ segir
í tilkynningu sem embætti land-
læknis sendi frá sér fyrir helgi.
„Sú venja hefur skapast hjá
mörgum að fá sér sælgæti til að
gera sér dagamun. Í flestum mat-
vöruverslunum er sælgætið selt
eftir vigt í sjálfsafgreiðslu. Boðið er
upp á pokastærðir sem geta tekið
mikið magn og um helgar er víða
veittur helmingsafsláttur. Þessir
þættir geta haft mikil áhrif á það
magn sem borðað er. Heildar-
framboð sælgætis á ári hverju hér
á landi er um 6000 tonn,“ segir í
tilkynningunni. Þá segir enn frem-
ur að tannskemdir séu algengari
hjá börnum og unglingum hér-
lendis en á öðrum Norðurlönd-
um. Tólf ára börn séu að meðal-
tali með rúmlega tvær skemmdir
eða viðgerðar fullorðinstennur
og fimmtán ára unglingar með
rúmlega fjórar að meðaltali. Segir
í tilkynningunni að þessar niður-
stöður gefi tilefni til að efla vitund
landsmanna um tannheilbrigði og
góðar neysluvenjur.
Þá er einnig komið inn á
ábyrgð foreldra. Þannig verði for-
eldrar að gera sér grein fyrir því að
nýuppkomnar tennur séu sérlega
viðkvæmar fyrir sætindum og
slæmri tannhirðu. „Mikilvægt er
að foreldrar hugleiði aðrar leiðir til
að gera börnum sínum glaðan dag
en að borða sælgæti.“
Tryggvi Þór
á Beinni línu
Tryggvi Þór Herbertsson, þingmað-
ur Sjálfstæðisflokksins, verður á
Beinni línu á DV.is í dag, mánudag,
klukkan 13. Þar mun Tryggvi Þór
svara spurningum lesenda um það
sem á þeim brennur.
Það eina sem lesendur þurfa að
gera til að spyrja spurninga er að
skrá sig inn á Facebook. Allir lesend-
ur geta hins vegar fylgst með þeim
spurningum og svörum sem settar
verða inn. Slóðin inn á beinu línuna
er www.dv.is/beinlina. DV hvetur
lesendur til að sýna kurteisi í orða-
vali og spyrja hnitmiðaðra spurn-
inga.
Þ
að eru um það bil fimm-
tán einstaklingar sem hafa
komið inn á borð til okkar
sem hugsanleg fórnarlömb
mansals, en þeir hafa í raun
og veru spannað allan skalann,“ segir
Hildur Jónsdóttir, sérfræðingur í jafn-
réttismálum í forsætisráðuneytinu
og formaður Sérfræði- og samhæf-
ingarteymis gegn mansali. Í teyminu
sitja sjö aðrir frá velferðarráðuneyti,
utanríkisráðuneyti, innanríkisráðu-
neyti, Útlendingastofnun, lögreglu,
Stígamótum og Kvennaathvarfinu.
Mansalsmál erfið í rannsókn
„Í einhverjum tilvikum höfum við
komist að þeirri niðurstöðu að ekki
væri um fórnarlamb mansals að
ræða. Í sumum tilvikum hafa þetta
verið einstaklingar sem við höfum
fengið upplýsingar um, en viðkom-
andi hefur verið farinn úr landi áður
en við komumst í samband við hann,
þannig að við höfum átt erfitt með að
sannreyna þær upplýsingar eða við-
komandi hefur ekki þegið aðstoð. En
nokkrir einstaklingar á okkar vegum
hafa fengið viðamikla og langvarandi
aðstoð sem hefur verið mjög fjöl-
þætt,“ segir Hildur.
Hún segir teymið fá ábending-
ar, meðal annars frá lögreglunni,
Kvennaathvarfinu, heilbrigðiskerf-
inu og Útlendingastofnun, en einn-
ig hafi fólk sem búið hafi yfir upp-
lýsingum haft samband beint við
teymið. Teymið hefur sjálfstætt um-
boð til þess að álykta hvort það séu
meiri líkur eða minni á að einhver sé
fórnarlamb mansals.
„Við þurfum hvorki að bíða eft-
ir lögreglurannsókn né niðurstöðu
dómstóla til að komast að þeirri
niðurstöðu og veita aðstoð. Þetta er
mjög mikilvægt vegna þess að það
þýðir að við getum gripið strax til
úrræða og erum líka óháð því hvort
lögreglurannsókn fer fram og hvern-
ig hún gengur. Það er almennt viður-
kennt að þessi mál eru hrikalega erf-
ið í rannsókn og í raun og veru mjög
torsótt að koma lögum yfir gerendur.“
Leynileg búsetuúrræði
Hún segir fjölmargar ástæður geta
verið fyrir því að illa gangi að rann-
saka mál og sækja til saka. Það geti
til dæmis verið ótti mögulegs fórn-
arlambs og vitna við að segja sögu
sína og vera í samvinnu við lögreglu.
Gerendur hafi oftast ógnarvald yfir
þolendunum, enda séu þeir þraut-
reyndir glæpamenn.
Þegar mál einstaklings kemur til
kasta teymisins er alltaf byrjað á því
að meta hvort öryggi viðkomandi
sé ógnað og hvort þörf sé á bráða-
heilbrigðisþjónustu. „Sé spurningin
um öryggi getur viðkomandi þurft á
einhvers konar verndarúrræðum að
halda. Oftast þarf að tryggja örugga
búsetu. Við höfum komið upp tíma-
bundnum búsetuúrræðum með
leynilegum athvörfum vegna ein-
stakra mála sem við síðan lokum
þegar ekki er þörf á þeim lengur.
Þegar öryggi einstaklingsins er
tryggt reynum við að fá sögu við-
komandi sem allra fyrst, því á henni
byggjum við okkar mat á því hvort
viðkomandi sé líklega fórnarlamb
mansals. Síðan þarf að meta þörf á
frekari úrræðum. Þar hefur mikil og
góð samvinna okkar við velferðar-
þjónustu Reykjavíkurborgar skipt
sköpum, þar sem félagsráðgjafar
taka í raun við stjórninni frá degi til
dags.
Þetta getur verið heilmikill dans
því það tekur viðkomandi yfirleitt
tíma að treysta einhverjum fyrir sinni
sögu og okkur í teyminu. Sagan getur
því verið að koma í bútum yfir langan
tíma. En því betur sem við komum á
móts við viðkomandi með tilboðum
um aðstoð, því fyrr skapast traust.“
Ekki beinn og breiður vegur
Eins og gefur að skilja geta aðstæð-
ur einstaklinga sem eru fórnarlömb
mansals verið mjög viðkvæmar og
erfiðar. Einstaklingar sem hafa upp-
lifað misnotkun, ógnanir og ofbeldi
geta talið sig vera upp á gerendurna
komna og ekki gert sér grein fyrir
stöðu sinni sem fórnarlömb. „Á ein-
hverjum tímapunkti þarf viðkom-
andi að gera það upp við sig hvort
hún eða hann vilji slíta tengslin við
gerendur og það umhverfi sem man-
salið hefur farið fram í og síðan fá
hjálp til að byggja sig upp í framhald-
inu. Þetta getur verið mjög viðkvæm
staða og við höfum vissulega lent í
því að viðkomandi hefur ekki tekist
að losa sig alveg og jafnvel farið til
baka.
Þetta er ekki alltaf beinn og breið-
ur vegur, að slíta sig út úr svona að-
stæðum. Við getum alltaf átt von á
bakslagi en það má eiginlega segja
að þegar viðkomandi er farinn að
geta nýtt sér raunveruleg uppbygg-
ingarúrræði, þá séu það manneskjur
sem eru mjög einarðar í því að skapa
sér nýtt líf. Við höfum séð krafta-
verk gerast. Að manneskja hefur haft
sterka þrá til að komast út úr sínum
aðstæðum og lagt mikið á sig til þess
að geta nýtt sér þann stuðning sem
hefur verið í boði.“
Oft löng saga um misnotkun
Sá stuðningur getur meðal annars
verið fólginn í sálrænni meðferð,
menntunarúrræðum og starfsþjálfun
en reynt er að mæta hverjum og ein-
um þar sem hann er staddur og með-
ferðin því sniðin að þörfum hvers og
eins.
„Margir þessara einstaklinga eru
með langa sögu um misnotkun sem
tekur tíma að vinna úr. Þessi misnotk-
un hefur ef til vill farið mestmegnis
fram í öðru landi og við slíkar hrika-
legar aðstæður sem okkar fagfólk er
ekki vant að glíma við, en það hef-
ur þó gengið mjög vel. Það getur líka
verið mikilvægur hluti þess að skapa
sér eðlilegt líf, að koma upp eðlilegri
daglegri rútínu, sem hefur ekki verið
veruleiki þessara fórnarlamba í lang-
an tíma. “
Nýta sér fátækt og fíkn
Allir sem hafa notið aðstoðar og
verndar teymisins hingað til eru af
erlendu bergi brotnir en Hildur segir
engan vafa leika á að íslenskar kon-
ur geti verið fórnarlömb mansals
hér á landi. „Þeir sem hafa komið til
okkar kasta eru útlendingar, en við
höfum séð vísbendingar um að ís-
lenskar konur geti verið fórnarlömb
mansals.
Til þess að um mansal sé að ræða
þurfa þrír þættir að vera til staðar. Það
þarf að vera einhvers konar útvegun
á fórnarlambi, og í því getur falist að
finna það, flytja, afhenda, hýsa og
svo framvegis. Þegar við erum að tala
um mansal sem fjölþjóðlegan glæp
getur þetta þýtt að það er flutningur
yfir landamæri, manneskja útveguð
í einu landi og flutt yfir í annað þar
sem starfsemin á að fara fram. Það
þarf þó ekki að fara yfir landamæri til
að brot flokkist undir mansal.
Í öðru lagi er það spurning um
hvernig einstaklingur er fenginn í
mansal, hvaða aðferðum er beitt. Má
þar nefna fortölur, blekkingar, lygar,
loforð sem standast ekki, til dæmis
um löglega vinnu eða um vændi upp
á tiltekin skipti sem síðan eru svikin.
Það er beitt ýmiss konar nauðung,
allt upp í alvarlegar hótanir, ofbeldi,
frelsissviptingu og svo framveg-
is. Gerendur nýta sér mjög oft bága
stöðu viðkomandi, eins og fátækt og
fíkn, en einnig trúgirni og ranghug-
myndir um líf á Vesturlöndum.
Í þriðja lagi er spurning hver til-
gangurinn er með athæfinu. Oftast er
tilgangurinn að hagnýta sér mann-
eskjuna í kynferðislegum tilgangi og
í ábataskyni, en það getur líka verið
fyrir eigin ávinning á einhvern hátt.“
Haldið einangruðum
Hún segir teymið hafa vísbendingar
um íslenska karlmenn sem koma sér
Hanna Ólafsdóttir
hanna@dv.is
Mansal 2. hluti „Þetta getur ver-
ið mjög viðkvæm
staða og við höfum vissu-
lega lent í því að viðkom-
andi hefur ekki tekist að
losa sig alveg og jafnvel
farið til baka.
Formaður mansalsteymis Hildur Jónsdóttir, sérfræðingur í jafnréttismálum í forsætis-
ráðuneytinu og formaður Sérfræði- og samhæfingarteymis gegn mansali.
15 fórnar-
lömbum
mansals
hjálpað
n Fórnarlömb mansals eiga sér oft langa sögu um misnotkun