Dagblaðið Vísir - DV - 31.05.2013, Blaðsíða 38

30 Viðtal 31. maí–2. júní 2013 Helgarblað
S
tundum sef ég ekki á næt-
urnar,“ segir Kristín Vala
Ragnarsdóttir, prófessor í
jarðvísindum og fyrrverandi
forseti verkfræði- og nátt-
úruvísindasviðs í Háskóla Íslands,
sem segir vistspor Íslendinga þau
þyngstu í heimi en það þýðir að ef
allir myndu lifa eins og við þá þyrfti
maðurinn tíu jarðir til að komast af.
Hún hefur starfað í Bandaríkjunum,
Frakklandi og Bretlandi en kom aft-
ur til landsins í miðju hruni til þess
að miðla sjálfbærnihugsuninni til
Íslendinga en það hefur reynst erf-
iðara en hún hélt. Hún var nýkom-
in til landsins þegar hún þurfti að
sitja undir því í matarboði að þess-
ir umhverfisverndarsinnar væru nú
meiri fíflin og nemendur hennar
spyrja stundum hvernig hún nenni
eiginlega að standa í þessu. Svarið
er hins vegar skýrt: „Ég vil geta sagt
við barnabörnin mín að ég hafi alla-
vega reynt að breyta heiminum.
Þegar þetta verður yfirþyrmandi og
mig langar að leggjast í þunglyndi
þá reyni ég að halda í vonina og
vera sú bjartsýnismanneskja sem ég
er. Ég gæti ekki lifað með sjálfri mér
annars. Ég hef í rauninni alltaf synt
á móti straumnum og verið svolítið
öðruvísi en hinir. Mér líður bara
mjög vel þar.“
Féllust hendur
Það var árið 2000 sem áhugi hennar
á sjálfbærni kviknaði þegar hún hitti
Richard St. George frá Schumacher
Society í Bretlandi en innan vé-
banda þess eru frumkvöðlar í sjálf-
bærnimálum. Hún hafði þá starf-
að sem fræðimaður og prófessor
við háskólann í Bristol í Bretlandi
frá árinu 1989 og rannsakað hvern-
ig mengun hegðaði sér í vatni og
áhrif umhverfis á heilsu. „Af því að
allar mínar rannsóknir höfðu snúist
um það sagði ég við Richard að
ég starfaði við umhverfismál eins
og hann. Þegar við fórum að tala
saman komst ég hins vegar að því
að ég skoðaði hlutina á atómskala
en hann var að vinna með stóru
myndina sem ég hafði misst sjónar
á. Þegar ég áttaði mig á þessu varð
ég fyrir hálfgerðu áfalli og í heilt
sumar sat ég og starði á tölvuna
mína og vissi ekkert hvað ég ætti að
gera. Mér fannst allt sem ég hafði
gert fram að því sem vísindamaður
algjörlega tilgangslaust.“
Í kjölfarið íhugaði Kristín Vala að
hætta sem háskólaprófessor og fara
að vinna fyrir félagasamtök sem
voru mun lengra komin en akadem-
ían á sjálfbærnivettvanginum. „Ef
ég reyndi að tala um þessi mál
við kollega mína þá héldu þeir að
ég hefði dottið á hausinn og einn
sagði við mig að það væri ekki í
starfssamningi hans að bjarga
heiminum. Ég kunni ekkert ann-
að en að vera háskólaprófessor og
hugsaði ég með mér að það kæmu
allavega alltaf nokkrir tugir nem-
enda í gegnum námið hjá mér á
hverju ári þannig að ég gæti kennt
þeim sjálfbærnihugsun og haft áhrif
þannig.“
Það vakti þó litla lukku til að
byrja með, nemendur höfðu lítinn
áhuga á sjálfbærnikenningum og
kvörtuðu undan þessari vitleysu
sem Kristín Vala var að kenna þeim.
„Samkennarar mínir voru jafnvel
farnir að kvarta við deildarforsetann
án þess að vita hvað ég kenndi. Ég
sagði að þeir yrðu að koma í tíma og
hlusta á það sem ég væri að kenna
áður en þeir gagnrýndu það. Það
endaði með því að einn kennarinn
var sendur inn og eftir tímann kom
í ljós að honum fannst þetta bara
ákaflega áhugavert. Þá hættu þess-
ar kvartanir.“
Vildi gera það sem karlar gerðu
Umræddur kennari varaði Kristínu
Völu reyndar við því að halda áfram
á þessari sjálfbærnibraut. „Hann
sagði að doktorsleiðbeinandinn
hans hefði farið sömu leið og hann
sæi að ég væri á og honum hefði
alltaf fundist hann sóa sínum ferli
fyrir það. Ég svaraði því til að mér
hefði alltaf fundist hann svo flottur
maður því hann hefði verið langt á
undan öllum öðrum í akademíska
jarðfræðiheiminum til að hugsa um
þessa hluti. Þetta var það sem ég
vildi gera.“
Það var samt ekkert sjálfsagt að
Kristín Vala færi þessa leið. Pabbi
hennar var fyrsti forstjóri álverk-
smiðjunnar Ísal og mamma hennar
var heimavinnandi húsmóðir.
„Mamma skildi ekkert í því af hverju
ég fór í allt þetta nám, af hverju
ég gæti ekki bara gift mig og far-
ið að vinna eftir jarðfræðina hérna
heima. Mamma fór seinna í nám
og lauk viðskiptafræði um sextugt.
Þá horfði ég á mömmu breytast til
muna. Viðhorf hennar urðu allt
önnur, að allar konur ættu að ganga
til mennta til að geta verið sjálf-
stæðar, en fram að því fannst henni
voðalega skrýtið að ég skyldi fara
þessa langskólaleið.“
Kristín Vala ólst upp í Reykjavík
og er stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík. „Pabbi var harður maður
og foreldrar mínir strangir. Þar sem
ég er elsta barnið þurfti ég að berj-
ast fyrir því sem félagar mínir máttu
gera. Ég ákvað snemma að ég vildi
verða eitthvað sem karlar gerðu
vanalega og sýna að ég gæti gert
það. Með mér í bekk í MR voru bara
stelpur og þegar við dimitteruðum
þá bárum við baráttumerki kon-
unnar á bolnum okkar. Svo fórum
við flestar í háskólanám sem tengd-
ist raunvísindum eða læknisfræði.“
Orðin of sjálfselsk
Frá Íslandi lá leiðin til Bandaríkj-
anna þar sem hún lauk doktorsprófi
frá Northwestern University í
Chicago. Doktorsverkefni hennar
var um jarðefnafræði jarðhitakerfa
því hún ætlaði sér að verða sér-
fræðingur hjá Orkustofnun. Þegar
hún var hins vegar búin að gifta sig
Breta í Chicago sem hafði ekki hug
á að flytjast til Íslands gat hún ekki
unnið að rannsóknum um jarðhita
svo hún sneri sér að mengunar-
málum. Þegar þau hjónin héldu til
Bretlands fékk hún rannsóknar-
stöðu við háskólann í Bristol og varð
síðan fyrsta konan til þess að verða
prófessor á sviði raunvísinda í skól-
anum.
Hörð samkeppni ríkir í háskóla-
samfélaginu og þar verður hver að
sjá um sig. „Það var svolítið erfitt
þegar ég var í þessu háskólaum-
hverfi úti í Bretlandi þar sem karl-
arnir börðu sér á brjóst og töldu
Kristín Vala Ragnarsdóttir, prófessor í jarð-
vísindum, segir að láglendi Reykjavíkur fari undir
vatn og Harpa á flot, tími ódýrra flugferða sé senn
á enda og heimurinn muni breytast mjög mikið,
mjög hratt. Íslendingar bera þar ábyrgð, þeir eru svo
miklir neysluseggir að ef allir höguðu lífi sínu eins og
við þyrftum við tíu jarðir segir hún. Hún segir einnig
frá því hvernig það er að vera kona í karlaheimi en
hjónabandið féll saman þegar hún varð prófessor.
„Fólk trúir því ekki
að þetta muni gerast“
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
ingibjorg@dv.is
Viðtal
Kom heim
Kristín Vala
kom heim til
að auka vitund
þjóðarinnar
um sjálfbærni
en segir það
erfiðara verkefni
en hún ætlaði.
mynd sigtryggur ari