Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.2013, Síða 28

28 Fólk 13.–15. september 2013 Helgarblað
„Í mörg ár átti ég erfitt með að gráta,
ég grét ekki þegar pabbi dó eða
þegar afi, sem var verndari minn,
dó og ég grét ekki þegar Kristjón var
tekinn frá mér. Hérna gat ég fyrst
grátið yfir því og þá endurtók ég
hvað eftir annað, „ég var svo ung og
hann var svo lítill“.
Þegar ég hugsa til baka sé ég
að ég var bara ung stelpa sem var
að reyna að hugsa um litla strák­
inn sinn á sama tíma og hún var að
glíma við geðveiki og alkóhólisma.
Lengi fannst mér það dauðadómur
að vera með alkóhólisma en það er
bara sjúkdómur. Það tók mig langan
tíma að fyrirgefa sjálfri mér, mér
fannst ég svo sek og mér fannst all­
ir svo sekir og ég var svo reið. Fjöl­
skyldan mín reyndi að hjálpa mér
en ég var ekki tilbúin til þess að
horfast í augu við aðstæðurnar og
þiggja hjálpina.
Eftir á að hyggja er engin leið
að vita hvort það hafi verið rétt
ákvörðun að svipta mig sjálfræði
eða taka af mér barnið, en það gerð­
ist og ég þarf að takast á við það.
Það er fyrst núna sem ég er að losna
við allar þessar rosalega sterku tilf­
inningar. Hvað með það þótt pabbi
hafi dáið? Hann var illa farinn alkó­
hólisti sem var búinn að syngja sinn
svanasöng.“
Gat ekki verið til staðar
Í sjúkraskýrslum frá Kleppi stend­
ur að þessi sjúklingur, Elísabet, sé
sjúk í viðurkenningu frá karlmönn­
um. Enda var hún með bæði pabba
sinn og kærastann á heilanum. „Það
er auðvelt að segja að pabbi hafi
hafnað mér og ég orðið geðveik. Ég
get líka hugsað þetta öðruvísi. Ég
var 21 árs og kannski var ég ekki til­
búin til þess að taka þetta skref inn
í fullorðinsárin. Ég vildi ekki verða
fullorðin og fékk enga hjálp til að
takast á við það. Ég vann einu sinni
á Kleppi og fékk að lesa sjúkra­
skýrslurnar. Þá sá ég að þeir sem þar
voru urðu allir geðveikir um tvítugt
og út af tilfinningum.
Seinna fór ég í maníu af því að
ég var búin að vera skotin í manni í
tíu ár án þess að segja honum það
og varð síðan amma. Það var annað
skref sem ég kunni ekki að takast á
við. Þannig að kannski varð ég bara
geðveik af því að ég varð amma og
enginn gat sagt mér hvernig ég ætti
að takast á við það.
Síðan rankaði ég við mér, þegar
ég hafði dansað allsnakin í blóma­
kjól á Austurvelli og farið til tengda­
dóttur minnar á eftir. Hún var þá
örþreytt með mánaðargamla tví­
bura og sonur minn var að vinna.
Í smá stund var eins og það rynni
af mér geðveikin og ég áttaði mig
á því að þarna var minn staður. Ég
var amman og átti að vera þarna og
hjálpa til en ég var veik og algjörlega
ófær um það.
Það eru svona aðstæður sem geta
orðið svo yfirþyrmandi,“ segir hún
og bætir því við að tíminn líði svo
hratt.
Þegar hún varð fimmtug fyrir
fimm árum fékk hún þráhyggju fyrir
því að hún væri að deyja. „Síðan hef
ég verið í þunglyndi að berjast við
það. Mér fannst bara eins og lífið
væri á enda eftir sextugt og því fylgdi
líkamleg þjáning.“
Glíman við rómantíkina
Geðveikinni fylgdi líka ótti. Fyrir
tvítuga stúlku voru það hræðileg
örlög að vera lokuð inni á Kleppi í
blóma lífsins. Þetta var líka á þeim
tíma sem umræðan var engin og
fordómarnir miklir. Tveimur árum
seinna fékk hún vinnu sem blaða­
maður á Tímanum en var rekin eftir
þriðja mánuðinn, þrátt fyrir að hafa
staðið sig vel. „Þá var ég sannfærð
um að ritstjórinn hefði frétt að ég
hefði verið á Kleppi og ekki viljað
hafa geðveikan blaðamann á sínum
snærum.
Skömmin var svo mikil – skömm­
in og óttinn. Þegar það bráði af mér
þá var ég alltaf að glíma við það að
ég hafði einu sinni verið geðveik og
óttinn við að verða það aftur helltist
yfir mig í tíma og ótíma. Ég var alltaf
að glíma við þetta.
Núna veit ég að ég verð að taka
ábyrgð á batanum, sofa, borða og
forðast einangrun. Ef ég hætti því
þá er ég komin á geðveikibraut­
ina en ég er alltaf að berjast gegn
róman tíkinni. Sumir vilja stund­
um mála upp einhverja rómantíska
mynd af því að verða geðveikur
eða vera alkóhólisti. Rómantískar
hugmyndir eru hættulegar því
þannig tekst þér að telja þér trú um
að það sé ást í sársaukafullum of­
beldissamböndum.“
Skelfingin skein úr augunum
Manían er ástand sem Elísabetu
hryllir við. „Sumar vinkonur mínar
sem eru með geðhvörf finnst man­
ían svo æðislegt ástand. Mér finnst
það hins vegar hryllilegt, tilgerðar­
legt og ömurlegt stjórnleysi. Í raun
er það besta sem hefur komið fyrir
mig að ná þeim botni að finnast
þetta ekki í lagi.“
Það gerðist eftir að hún hafði
verið að lesa upp í BSRB þar sem
Ögmundur Jónasson var ásamt um
300 manns og Elísabet gerði alls
kyns gloríur með bjölluhatt á hausn­
um. „Öllum fannst þetta voða fyndið
eða létu allavega þannig.
Þaðan fór ég upp í Hagaskóla þar
sem ég gekk stofu úr stofu að reikna
út heimsendi á allar töflur og tala við
bekkina. Kennararnir sátu og hlust­
uðu og ég hef oft velt því fyrir mér af
hverju ég fékk að vera þarna. Af því
að ég var Elísabet Jökulsdóttir, eitt­
hvert nafn? Allavega, krökkunum
fannst þetta æðislegt og ég var eins
poppstjarna. Ég fór fram á gang og
þar skall á mér flóðbylgja af krökk­
um sem allir vildu fá mig til sín og ég
hélt áfram að reikna út heimsendi í
flöskugrænum kjól með klauf upp á
læri.
Þegar þetta var loksins búið þá
mætti ég tvíburunum mínum. Þeir
höfðu heyrt af þessu og horfðu
þannig á mig að ég hugsaði með mér
að mig langaði aldrei að sjá þetta
augnaráð aftur. Það var eins og þeir
hefðu misst mömmu sína, skelfingin,
óvissan og hræðslan skein í gegn.
Glorían er einskis virði þegar
þeir sem elska mig eru hræddir um
að missa mig. Það er það sem gerist
þegar ég verð geðveik. Þá er eins og
ég týni sjálfri mér og deyi á einhvern
hátt. Ég á ekki að gera börnin mín
ábyrg fyrir batanum mínum, enda er
ég ekki að því, en það hefur hjálpað
mér mjög mikið að eiga þessa stráka,
alla þrjá og tengjast þeim svona
sterkt.“
Ætlaði að lækna sig sjálf
Augnaráð tvíburanna sat lengi í
henni og varð til þess að hún gafst
loks upp fyrir sjúkdómnum og
ákvað að taka lyfin sem henni voru
ávísuð. Þetta var árið 1998, ári eftir
að hún var greind með geðhvarfa­
sýki. Greiningunni fylgdi viss létt­
ir því loksins vissi hún hvað var að
hrjá hana, af hverju hún var skyndi­
lega komin niður á torg í kjólnum
einum klæða eða búin að leggja á
borð fyrir föður sinn sáluga. „Ég var
kannski ekki í maníu en á mörkun­
um.
En eins frábært og það var að
fá greininguna vildi ég ekki þiggja
hjálpina. Ég brást við eins og
týpískur geðsjúklingur og vildi frekar
lækna mig sjálf en að taka lyf. Síðan
hafði ég háar hugmyndir um að
skrifa metsölubók um það hvernig
mér hefði tekist að lækna sjálfa mig
af geðveiki og hún átti að seljast um
allan heim.
En síðan sá ég að ég yrði að gef­
ast upp fyrir þessu og hef verið á
jafnvægislyfjum síðan. Að vísu þekki
ég ekki þunglyndi nema sem stöð­
ugar efasemdir um sjálfa mig, útlit
mitt, hæfileika mína og ákvarðanir.
Talandi um þögnina og þetta fang­
elsi – það er erfitt að segja frá þessu
en ég læsti sjálfa mig inni í innra
fangelsi í mörg ár og efaðist um allt
sem ég gerði og sagði.“
Fyrir ekki svo löngu fór Elísabet
í nudd. Nuddarinn tók á henni og
sagði að það væri greinilega búið að
vera erfitt hjá henni síðustu þrjátíu
ár. Elísabet kom af fjöllum, hún sem
var búin að vera edrú í öll þessi ár og
ala upp sín börn, skrifa bækur og átti
bæði hús og dásamlegan heim. „Síð­
an áttaði ég mig á því að inni í mér
var ég enn á Kleppi, lokuð inni í her­
berginu sem ég var sett í árið 1979 og
fullkomlega ómeðvituð um það.“
Hjálpin
Kolbrá, litla systir hennar, hafði þó
bent henni á að hún væri að grafa
sig lifandi inni í húsinu sínu og
hvatt hana til þess að stíga út fyrir
þægindarammann og taka þátt í líf­
inu. „Ég átti mjög erfitt með að fara
út,“ segir Elísabet sem fór út í búð
og í bankann en aldrei út til þess að
skemmta sér eða finna gleðina.
„Ef einhver bað mig um að koma
í ferðalag sagði ég nei, það gæti
sprungið dekkið. Ef einhver bað mig
um að koma í leikhús sagði ég nei,
ég lít ekki nógu vel út. Það var alltaf
meiriháttar mál fyrir mig þegar ein­
hver bað mig um að gera eitthvað
með sér.“
Á borðinu liggur pakki af
nikótíntyggjói. Elísabet teygir sig í
pakkann og fær sér tyggjó. Hún seg­
ist finna fyrir skömm þegar hún segir
frá þessu. „Mér finnst eins og ég eigi
að lifa ævintýralegu lífi og óttast að
nú haldi fólk að ég sé bara geðveik
ein í þessu húsi. Hugsanirnar ráð­
ast svona á mig og ég er að reyna að
hætta að beita mig þessu leynilega
ofbeldi sem ég get ekki endilega rak­
ið eða sagt frá. En það hjálpar að taka
lyfin og kynnast öðrum sjúklingum.“
Það er af sem áður var, þegar
Guðrún Gísladóttir, mágkona henn­
ar, hvatti Elísabetu til þess að kynn­
ast hinum sjúklingunum þegar hún
var lögð inn árið 1997. „Ég vissi
ekki hvert ég ætlaði. Mér fannst það
fráleit hugmynd að kynnast hinum
sjúklingunum því þeir voru allir geð­
veikir. Ég var reyndar nýbúin að vera
í símanum að panta kvíguhland í
gjörning austur í sveitum,“ segir hún
hlæjandi.
Með tímanum hafa viðhorf­
in breyst. Í maí í fyrra þurfti hún að
leggjast inn og þegar hún lét fjöl­
skylduna vita svaraði einn sonurinn:
„Frábært mamma. Til hamingju.“
„Þetta er ekki eins og áður þegar
ég hringdi bara í gamlan frænda sem
ég vissi að hafði blætt út í lófunum
á föstudaginn á langa, eins og ger­
ist með margt fólk, og ég var að vona
að ég væri eins og hann, við værum
bæði Jesús Kristur.“
Hefur alltaf barist
Með tímanum hefur hún lært að
leita eftir viðurkenningu frá sjálfri
sér en ekki öðrum. Hún er enn að
vinna í því og skrifar á hverju kvöldi
niður þrjú til átta atriði sem hún
kann að meta í eigin fari. „Ég er
orðin svo þreytt á að svona æðisleg
manneskja eins og ég sé föst í þessu
fari, að vera háð viðurkenningu
annarra. Fyrst pabbi er dáinn þá
pikka ég bara upp næsta mann sem
á að veita mér viðurkenningu og
næsta. Um leið er ég að ganga inn í
fórnarlambshlutverkið.
En ég er hetja, ég hef alltaf
barist á móti þessu, alið upp börn­
in mín, skrifað mínar bækur og far­
ið í alls konar ferðalög um lífið. Nú
langar mig til þess að segja fólki
að myndin getur breyst ef það fer
í gegnum erfiðleikana og tekst að
breyta viðhorfinu. Í dag lít ég á það
sem gjöf að hafa gengið í gegnum
erfiðleika því það gerir mér kleift að
hjálpa öðrum.
Á endanum er það alltaf ég sem
ber ábyrgð á því að vinna úr mínum
málum og halda áfram. Næst þegar
einhver snýr baki í mig þá get ég sagt
honum að hann sé með helvíti síð­
an rass.“
Lífið betra en draumarnir
Í æsku lét hún sig dreyma um
Nóbelsverðlaun og frækinn leikferil.
Draumarnir voru stórir og þeir rifj­
uðust upp fyrir henni fyrir nokkrum
árum síðar þegar hún var á leiðinni
í kvennapartí til vinkonu sinnar. „Þá
fattaði ég að líf mitt hefur verið mikið
stórkostlegra en draumar æskunnar.
Af því að ég hef verið svo heppin
að taka eftir litlu hlutunum og njóta
þeirra, þess að ganga um bjarta
sumarnótt til vinkonu minnar og
sitja á tröppunum og skrifa sögur. Ég
er aldrei eins hamingjusöm og þegar
ég skrifa.
Svo á ég sjö ömmustelpur. Sú
næstyngsta heitir Lillý Elísabet
Jökuls dóttir og hún á afmæli í dag
þannig að ég var að spá í að kaupa
blóm. Þegar ég eignaðist nöfnu
þá fékk ég þá tilfinningu að ég
þyrfti ekki að gera neitt meira í líf­
inu. Jú, mig langar til Palestínu, að
stofna barnaleikhús og fylgjast með
barnabörnunum, en líf mitt hefur
verið svo stórbrotið og ég hef fengið
tækifæri til þess að gera svo margt.
Fyrir það er ég þakklát.“ n
„Mig langaði aldrei að
sjá þetta augnaráð
aftur. Það var eins og þeir
hefðu misst mömmu sína