Hagskýrslur um iðnað - 01.01.1963, Blaðsíða 16

14
Iðnaðarskýrslur 1960
Stór fyrirtæki vcga tiltölulega meira í úrtakinu en lítil fyrirtæki, eins og sést
af því, að úrtakið nær til 18,94% fyrirtækjanna, en til 47,47% af tryggðum vinnu-
vikum (sbr. töflu II). Gera verður ráð fyrir, að hærri verðmætistölur á rekstrar-
og efnahagsreikningi séu á bak við hverja vinnuviku hjá stórum fyrirtækjum en
litlum, og eftir því mætti ætla, að verðmætistölur í töflunum séu of háar. Þar á
móti kemur hins vegar, að lítil fyrirtæki með ekkert slysatryggt vinnuafl í þjón-
ustu sinni koma ekki fram í töflunum (sjá síðar). Enn fremur munu verðmætistölur
vafalaust vera vantaldar hjá einhverjum fyrirtækjum af framtalsástæðum. Loks
má geta þess, að í litlu fyrirtækjunum (einstaklingsfyrirtækjunum) er oft ótryggður
eigandi, svo að vinnuvikurnar eru raunverulega fleiri en þær tryggðu.
Fjöldi slysatryggðra vinnuvikna samkvæmt framtölum fyrir árið 1960 til skatt-
yfirvalda liggur ekki fyrir. Hlutdeild úrtaksins í heildartölum er því byggð á tölum
ársins 1959, eins og áður segir. Þessi hlutdeild getur reynzt önnur, þegar fjöldi
slysatryggðra vinnuvikna árið 1960 liggur fyrir, en það á ekki að geta munað miklu.
Fyrirtœki og slysatryggðar vinnuvikur (sjá töflu I—IV).
Með fyrirtæki er í þessum skýrslum átt við verkstæði, verksmiðju eða aðra
tegund vinnustaðar, þar sem framlciðsla er stunduð eða þjónusta innt af hendi
(þ. e. „establishment“ samkvæmt ISIC).1) Málið er einfalt, þegar um er að ræða
fyrirtæki staðsett út af fyrir sig og undir sjálfstæðri stjórn og með framleiðslu, sem
öll tilheyrir sömu iðnaðargrein. En ýmis vandamál koma til sögunnar, þegar um
er að ræða dreifð verkstæði í sömu grein undir sömu stjórn, eða mörg verkstæði
í ólíkum greinum á sama stað og undir sömu stjórn. Þegar þannig stendur á, er
hvert verkstæði (eða hver deild) talið sjálfstætt fyrirtæki, svo framarlega sem rekstur
þess er að verulegu leyti sjálfstæður og hægt að gefa sérstakar skýrslur um einstaka
þætti hans. Þannig eru útibú og sjálfstæðar deildir talin sérstök fyrirtæki, þegar
því verður komið við. Hugtakið fyrirtæki, sem þýðing á orðinu „establishment“,
táknar því, eins og áður segir, verkstæði eða verksmiðju, sem er sjálfstæð fram-
leiðsluheild2) og að verulegu leyti með sérstakt reikningshald. Þegar iðnaðarfyrir-
tæki eru flokkuð eftir greinum, þá er hvert fyrirtæki talið í þeirri grein, sem fram-
leiðslan er mest í, ef um er að ræða fjölþætta starfsemi, sem fellur undir mismun-
andi greinar. Ef starfsemi fyrirtækisins tekur yfir mörg framleiðslustig, sem taka
hvert við af öðru og eru í nánum tengslum hvert við annað, þá er fyrirtækið flokkað
eftir lokastiginu.
Hagstofa Sameinuðu þjóðanna mælir með notkun hugtaksins „establishment“,
þegar gerð er rannsókn á fyrirtækjagrundvelli eins og sú, sem þessar iðnaðarskýrslur
eru byggðar á. Nágrannaþjóðir okkar styðjast við þetta liugtak í grundvallaratrið-
um í iðnaðarskýrslum sínum.
Hugtakið fyrirtæki er oft notað í annarri merkingu en sem sjálfstæð fram-
leiðslulieild. Stundum á betur við að leggja til grundvallar fjármálalega eða lög-
formlega heild („enterprise“, sbr. ISIC), sem gæti vitaskuld verið eigandi margra
aðgreindra verkstæða í ólíkum iðnaðargreinum. Ef slíkur skilningur væri lagður í
hugtakið fyrirtæki, mundi verða erfiðara að fá nákvæma skiptingu milli liinna mis-
1) Hagstofnn hefur nú gcngiú frá atvinnuvegaflokkun sinni í heild, sem nær bæði til iðnaðar og annarra atvinnu-
vega, og er sú flokkun, með litlum frávikum vegna islenzkra aðstæðna, byggð á ISIC. í atvinnuvegaflokkuninni er tekið
upp orðið rekstrareind, sem þýðing á orðinu „establishmcnt” en orðið fyrirtœki látið tákna hina lögformlegu rekstrar-
hcild, þ. c. „enterprise“. Þar sem ekki var fullgengið frá atvinnuvegaflokkun Hagstofu íslands, þegar handrit þessara
skýrslna var búið til prentunar, er orðið fyrirtæki ennþá notað í stað rekstrareindar, eins og verið hefur í fyrri iðnaðar-
skýrslum (sjá nánar skýringar í þessum kafla).
2) Hjálparvcrkstæði í þágu uðalframleiðslunnar (t. d. viðgerðarverkstæði sfldarvcrksmiðju eða bifrciðaverkstæði
steypustöðvar) eru því yfirleitt ilokkuð með aðalframlciðslunni og ekki talin sérstök fyrirtæki. í örfáum tilvikum hafa
þó stór hjálparvcrkstæði vcrið talin sjálfstæð fyrirtœki, eins og t. d. bifreiðaverkstæði Strœtisvagna Reykjavíkur.