Lögmannablaðið - 01.06.2002, Blaðsíða 12

12 2 / 2 0 0 2
MEÐ lögum nr. 36/1999 varlögum nr. 19/1991, um með-
ferð opinberra mála, breytt og m.a.
var settur inn nýr kafli, VII kafli, er
fjallar um réttarstöðu brotaþola og
hlutverk réttargæslumanna. Ég mun
ekki fjalla náið um þær breytingar er
fólust í ofangreindum lagabreyt-
ingum þar sem ég geri ráð fyrir að
allir lögmenn viti út á hvað þær
gengu. Hins vegar langar mig að
fjalla örlítið um það hvernig laga-
ákvæðin virka í framkvæmd nú þegar
þau hafa verið við lýði í tvö ár en
undirrituð hefur komið að slíkum
málum bæði sem verjandi og réttargæslumaður.
Megintilgangur lagabreytinganna var að
styrkja réttarstöðu brotaþola við rannsókn opin-
bers máls og meðferð þess fyrir dómi – og var
ekki vanþörf á. Áður var farið með brotaþola eins
og önnur vitni þrátt fyrir að þeir hefðu sérstakra
hagsmuna að gæta umfram aðra. Eina réttarfars-
hagræðið var að þeir gátu sett fram bótakröfur.
Upplýsingagjöf til þeirra var af mjög skornum
skammti svo ekki sé meira sagt. Lögin styrkja
þannig réttarstöðu brotaþola í öllu verulegu og er
það vel. Hins vegar eru töluverðir vankantar á að
mínu mati sem komið hafa í ljós við framkvæmd
laganna. Á það einkum við í kynferðisbrotamálum
vegna 18 ára og yngri.
Þar má fyrst nefna að einungis örlítið brot af
kærðum málum koma til kasta dómstólanna og
verða að „málum“ (innan við 10%) því reyndin er
sú að stundum eru engin „mál“ – og hafa aldrei
verið. Þar sem ráðgert er í lögunum að einungis
ein skýrslutaka fari fram fyrir dómi þá mega lög-
reglumenn ekki spyrja nema mjög svo takmark-
aðra spurninga, helst engra, heldur kalla til dóm-
ara. Frumskýrsla lögreglu verður því mjög tak-
mörkuð og jafnvel kemur fyrir að sá sem er
kærður veit ekki fyrir hvað hann er kærður! Í einu
máli þar sem ég var skipuð verjandi var umbj.
minn kærður fyrir kynferðislegt og líkamlegt of-
beldi gagnvart börnum, en ekki lá fyrir
hvenær, hvernig eða gegn hverjum. Það
hlyti að koma í ljós við skýrslutökur
yfir meintum brotaþolum að hann hefði
brotið eitthvað af sér eins og lá í
kærunni. Ekki þarf að fjölyrða um að
rannsókn þessa máls var hætt en mann-
orðsmissir umbj. míns var staðreynd
sem ekki verður litið fram hjá. Það
verður því að gera þá kröfu að
kæruskýrsla sé nákvæm þannig að
kærður hafi einhverja hugmynd um af
hverju hann er kærður og geti tekið af-
stöðu til kæruefnisins. Hins vegar
verður að líta til þess að ef skýrsla yrði
einungis tekin af kærða eftir skýrslutöku af
meintum brotaþola þá er ekkert sem kemur í veg
fyrir að hann notfæri sér þá skýrslu í sínum fram-
burði.
Gert er ráð fyrir að skýrslutaka skuli að jafnaði
fara fram annars staðar en í dómssal sbr. 4. gr. rgj.
um tilhögun skýrslutöku fyrir dómi af brotaþola
yngri en 18 ára. Á landsbyggðinni er engin að-
staða með tilheyrandi tæknibúnaði nema á Akur-
eyri og ef ekki er hægt að nýta þá aðstöðu þá þurfa
málsaðilar og aðrir þeim tengdir að fara til
Reykjavíkur, þ.e. brotaþoli, réttargæslumaður,
foreldrar, barnaverndarnefndarfulltrúi, dómari,
lögregla, verjandi og hugsanlega sakborningur.
Þetta getur verið meiriháttar ferðalag með tilheyr-
andi kostnaði og þess heldur verður að gera þá
kröfu að frumrannsókn leiði í ljós að um „mál“ sé
að ræða. Ég velti því æ meir fyrir mér af hverju í
ósköpunum sé ekki hægt að haga skýrslutökum af
brotaþolum á sama hátt og áður, eða hjá lögreglu.
Það hefði verið hægt að breyta forminu þannig að
hlutaðeigandi væri gert kleift að vera viðstaddur
skýrslutöku en ég get því miður ekki sett sama-
semmerki á milli þess að vera dómari og þar af
leiðandi góður fyrirspyrjandi í skýrslutökum yfir
börnum? Hvað gerir dómari betur en lögreglu-
maðurinn í því tilliti? Í Danmörku eru það sér-
fróðir lögreglumenn sem taka skýrslur af börnum
Staða brotaþola
og hlutverk réttargæslumanna
í ljósi reynslunnar
Berglind
Svavarsdóttir
hdl.