Lögmannablaðið - 01.06.2002, Side 22

22 2 / 2 0 0 2
gr. stjórnarskrárinnar, er það verkefni dómstól-
anna að beita refsiákvæðinu í einstökum tilvikum.
Spurningin er þá sú hvort dómstólum sé heimilt
eða jafnvel skylt að taka tillit til umræðunnar á
hverjum tíma í þjóðfélaginu við mat á því hvaða
refsingu skuli beita í tilteknu máli. Svar mitt við
þeirri spurningu er eins og áður segir neitandi. Ég
legg á það áherslu að með þessu er ekki verið að
halda því fram að þjóðfélagsumræðan hafi í raun
engin áhrif á dómendur. Ég er viss um að svo sé,
sjá hér t.d. nýlegan dóm Hæstaréttar frá 2. maí
2002 í máli nr. 28/2002. Mín skoðun er hins vegar
sú að þegar refsiákvæði hefur verið birt með lög-
formlegum hætti í A-deild Stjórnartíðinda beri
dómendum ekki að taka tillit í refsiákvörðunum
sínum til hinnar tilfinningaþrungnu og oft á tíðum
samhengislausu raddar samfélagsins. Réttarvitund
almennings er of óáþreifanlegt og óákveðið við-
mið til þess að það sé nothæft við það harla erfiða
verkefni að ákvarða mönnum refsingu. Hér koma
auk þess til fleiri rök sem ekki er tóm til þess að
reifa hér sérstaklega, s.s. réttarfarsleg sjónarmið
um stöðu ákærða í þessu samhengi og um sönnun-
arbyrði fyrir tilvist tiltekinna viðhorfa í samfélag-
inu.
III.
Misræmi í refsiákvörðunum
Dómstólar eins og aðrir handhafar ríkisvalds
eru bundnir af jafnræðisreglum. Á þetta ekki síst
við þegar dómstólar ákvarða mönnum refsingu.
Þegar dómstólar eru gagnrýndir fyrir að sýna ekki
samkvæmni í úrlausnum sínum í refsimálum er í
raun verið að styðjast við slík jafnræðisviðhorf.
Hafa verður hins vegar í huga að það eru eðlislæg
takmörk fyrir því að hvaða marki mögulegt er að
bera saman refsingar í mismunandi brotaflokkum.
Raunar tel ég að þegar þeir flokkar afbrota sem
bornir eru saman eru eðlisólíkir, eins og þegar um
er að ræða fíkniefnabrot annars vegar og kynferð-
isbrot hins vegar, sé slíkur samanburður ekki
tækur. Það eru þannig ekki sannfærandi rök að
halda því fram að þar sem dómstólar kunna að
dæma menn í óskilorðsbundið fangelsi sem nálg-
ast hámarksrefsingu 173. gr. a almennra hegning-
arlaga, nr. 19/1940, verði dómstólar til að sýna
samkvæmni og gera hið sama í málum þar sem
sakfellt hefur verið fyrir brot á 194. gr. hgl. eða
a.m.k. að hækka refsingar í slíkum málum frá því
sem nú er. Tiltölulega háar refsingar fyrir inn-
flutning fikniefna veita ekki kröfum um hækkun
refsinga í kynferðisbrotamálum haldbæran stuðn-
ing enda eru þessir brotaflokkar eðlisólíkir. Hafa
verður á hinn bóginn í huga að þegar refsiákvarð-
anir vegna kynferðisbrota eru skoðaðar í sam-
hengi við slíkar ákvarðanir í öðrum áþekkum
brotaflokkum, s.s. ofbeldisbrotum og brotum er
tengjast trúnaðarskyldum geranda gagnvart brota-
þola, má halda því fram að dómstólar gæti að
meginstefnu til innbyrðis samræmis.
Að lokum legg ég á það áherslu að það er allt
annar handleggur hvort og þá með hvaða hætti
refsiákvarðanir í kynferðisbrotamálum eða fíkni-
efnamálum, metnum sjálfstætt og ef til vill í sam-
hengi við eðlislík afbrot, feli í sér eðlilegt refsimat
miðað við þann refsiramma sem viðkomandi
refsiákvæði hefur að geyma. Sýnist sitt hverjum í
því efni. Dómstólar eiga hins vegar ekki að breyta
réttarframkvæmd sinni um það atriði á stuttum
tíma nema óánægjuraddirnar hafi fengið hljóm-
grunn hjá löggjafanum með setningu nýs refsiá-
kvæðis sem hefur að geyma ákall til dómstóla um
að herða skuli tökin.