Lögmannablaðið - 01.10.2006, Blaðsíða 27

LÖGMANNABLAÐIÐ – 3 / 2006 > 27
númer tvö á við er það áhyggjuefni og
vekur spurningar um hvort vinnubrögð
hæstaréttardómaranna séu nægilega
vönduð og jafnframt, hvort að hinn
mikli málshraði á hæstaréttarmálum
komi niður á gæðum úrlausna dóms-
ins. Ef þriðja valkosturinn á við vekur
það sérstaka athygli að dómurinn rök-
styður á engan hátt af hverju fallið sé
frá þeirri samhljóða niðurstöðu dóm-
aranna fimm í málinu nr. 117/2001, af
hverju málsástæða um gildi lagareglu
gagnvart stjórnarskránni komist ekki
að nú þrátt fyrir niðurstöðu Hæstarétt-
stöðu almennrar löggjafar gagnvart
stjórnarskrá...“ og fjalla efnislega um
hana.
Í dómi Hæstaréttar í málinu 511/2005
var málsástæðunni hins vegar hafnað
með svofelldum rökum:
Við munnlegan málflutning fyrir Hæsta-
rétti bar áfrýjandi fram þá málsástæðu,
að 70. gr. laga nr. 81/2003 stæðist ekki
meðalhófsreglu 72. gr. stjórnarskrárinn-
ar og bæri því að víkja henni til hliðar.
Þessari málsástæðu var ekki hreyft í hér-
aði. Er hún því of seint fram komin og
kemur ekki til álita.
Þessi réttarfarslega niðurstaða er sýni-
lega algerlega á skjön við niðurstöðu
þeirra fimm dómara sem dæmdu mál-
ið nr. 117/2001.
III
Þessi niðurstaða í málinu nr. 511/2005
að hafna því að málsástæðan um gildi
lagareglu gagnvart stjórnarskránni
komist að vekur upp ýmsar spurning-
ar um Hæstarétt og vinnulag þar á bæ.
Ekki síst um það fyrirkomulag að dóm-
stóllinn skuli starfa í tveimur deildum.
Hvað hið fyrra varðar þá kemur eitt
af eftirgreindu til greina sem skýr-
ing á þessu misræmi milli málanna; Í
fyrsta lagi að málin nr. 511/2005 og
nr. 117/2001 séu ekki sambærileg. Í
öðru lagi að mistök hafi átt sér stað, að
dómararnir í málinu nr. 511/2005 hafi
hreinlega ekki munað eftir málinu frá
2001 við úrlausn málsins. Í þriðja lagi
að stefnubreyting hafi orðið af hálfu
réttarins. Fyrsta tilgátan á tæpast við
enda vart sjáanlegt annað en málin séu
algerlega sambærileg að því er varðar
tímasetningu og efni málsástæðnanna.
Í báðum tilvikum er málsástæða um
gildi lagareglu gagnvart stjórnarskrá
höfð uppi fyrir Hæstarétti. Ef tilgáta
ar frá 2001. Í málinu nr. 511/2005 vís-
ar Hæstiréttur ekki til dóms sem gengið
hafi í millitíðinni um sömu niðurstöðu
þar sem fram kemur sú stefnubreyting
réttarins að málsástæður um gildi laga-
reglu gagnvart stjórnarskrá skuli sæta
sömu réttarfarslegu takmörkunum og
gilda almennt um málatilbúnað fyrir
dómstólum. Það er e.t.v. ekki einhlýtt
að Hæstiréttur vísi til fyrri dóma en
það eru þó mörg dæmi þess, sér í lagi
í veigameiri málum þar sem stjórn-
arskráin er undir. Í málinu 67/1999
er t.d. vísað um rökstuðning fyrir nið-
urstöðu til annars máls. Þá var í mál-
inu 38/2002 vísað til dóms „… Hæsta-
réttar í dómasafni 1998, bls. 3740…“
Í báðum málunum var deilt um hvort
tilteknar aðgerðir samræmdust stjórn-
arskrá. Taldi Hæstiréttur ástæðu til
þess, að minnsta kosti í þessum tilfell-
um þegar hann rökstuddi ekki tiltekna
niðurstöðu sína í dómi, að vísa til rök-
stuðnings réttarins um niðurstöðuna
til annars máls. Það var hins vegar ekki
gert í málinu nr. 511/2005 og er þar af
leiðandi ekki hægt að ráða af dómnum
hvað olli þessari stefnubreytingu rétt-
arins.
Þetta misræmi á framangreindum
dómum Hæstaréttar vekur m.a. þessar
spurningar: Getur 3ja manna dómur í
svokallaðri B deild Hæstaréttar ýtt til
hliðar niðurstöðu fimm manna dóms í
A deild réttarins? Er A deildin bundin
af þessari úrlausn B deildarinnar? Eða
er von á því að A deildin miði við nið-
urstöðu málsins nr. 117/2001 þegar
sambærilegt álitaefni kemur næst til
kasta A deildarinnar? Mun B deild-
in fylgja eftirleiðis fordæmi máls nr.
511/2005? Í framhaldi þessa má spyrja
hvort að í reynd séu margir dómstól-
ar undir safnheitinu „Hæstiréttur“?
Hæstaréttardómarar eru níu talsins.
Ljóst er að tölfræðilegir möguleikar á
mismunandi samsetningu dómsins í
þriggja og fimm manna deildum eru
fjölmargir. Raunin er enda sú að dóm-
stóllinn er mismunandi skipaður frá
einu máli til annars sem að leiða kann
af sér misræmi milli úrlausna hans.
Niðurstaðan af þessum stuttu vanga-
veltum er sú að ef til vill sé það fyr-
irkomulag að reka Hæstarétt í tveimur
deildum fremur óheppilegt og það sé
í þágu aukins réttaröryggis að ganga
skrefið til fulls og hafa dómstigin þrjú,
breyta B deildinni formlega í millidóm-
stig og hafa Hæstarétt í einni deild.