Öldrun - 01.05.2005, Blaðsíða 5

5ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005 www.oldrun.net
Markmið aðgerða
Markmið gerviliðsaðgerðar á mjöðm er að verkir í
mjöðm hverfi eða minnki. Að liðurinn sé stöðugur og
beri sjúklinginn vel og síðast en ekki síst að hann sé
hreyfanlegur. Algengur dvalartími á sjúkrahúsi er einn
dagur fyrir aðgerð og fimm til sex dagar eftir aðgerð.
Gerviliðurinn
Gerviliðurinn kemur í staðinn fyrir hinn eiginlega
lið, en þó aðeins brjóskið í liðnum. Gerviliðurinn er úr
tveimur hlutum, í augnkarlinn í mjaðmargrindinni er
settur bolli úr plasti sem er festur með beinsementi. Í
lærlegginn er settur sjálfur gerviliðurinn sem er stöng
úr málmblöndu með kúlu á endanum sem kemur í stað
hinnar eiginlegu mjaðmarkúlu (sjá mynd). Með þessu
er slitni liðurinn endurskapaður. En betra er heilt en vel
gróið og þrátt fyrir að árangur þessara aðgerða sé góður
og flestir sjúklingar séu ánægðir með árangurinn þá eru
fylgikvillar aðgerðanna nokkrir.
Fylgikvillar
Í um 3% tilfella kemur það fyrir að liðurinn hleypur
úr lið og þarf þá oft að svæfa viðkomandi stutta stund og
setja í liðinn. Liðhlaup verða helst ef sjúklingar fara
óvarlega, sitja í djúpum stólum eða snúa fætinum inn á
við of mikið. Stundum þarf þetta ekki til og liðhlaupið
verður vegna þess að afstaða hluta gerviliðarins er ekki
rétt. Það kemur fyrir að það þarf að gera aðra aðgerð til
að laga þetta. Sýkingar eru sjaldgæfar (innan við 1%
aðgerða) en illar viðureignar. Aðrir fylgikvillar eru sjald-
gæfari (sjá síðar).
Hver er árangur gerviliðsaðgerða á FSA
1982-2002
Árangur aðgerðarinnar er yfirleitt góður. Sjúklingar
verða flestir verkjalausir eða verkjalitlir, hreyfifærni
batnar og þeir eru komnir til síns heima um það bil viku
eftir aðgerð.
Frá upphafi hafa allar aðgerðir við bæklunardeild
FSA verið skráðar og síðan árið 1992 hefur sú skráning
falið í sér gæðaeftirlit með mörgum þáttum. Greiningar
fyrir aðgerðir voru staðfestar, fylgikvillar skráðir svo og
ástæður enduraðgerða. Enduraðgerð er skilgreind sem
skipti á gervilið eða hluta hans. Kannað var hvort sjúk-
lingar okkar hefðu leitað til annarra sjúkrahúsa vegna
fylgikvilla í framhaldi af aðgerð eða hvort enduraðgerð
hafi verið gerð á öðrum sjúkrahúsum vegna þeirra.
Niðurstöður
Frá nóvember árið 1982 til 1. janúar árið 2000 voru
744 Exeter-gerviliðsaðgerðir framkvæmdar á bæklun-
ardeild FSA. Sem fyrsta aðgerð voru 654 aðgerðir
gerðar, en 90 enduraðgerðir fóru fram. Mest voru það
gerviliðir frá öðrum sjúkrahúsum sem skipt var um.
Flestar aðgerðirnar voru gerðar vegna slitgigtar eða
571 þ.e. 87%, þá vegna liðagigtar 17 eða 3%, vegna brota
á lærleggshálsi eða afleiðinga þeirra voru gerðar 42
aðgerðir eða 6% og 24 aðgerðir vegna annarra sjúk-
dóma. Meðalaldur karla við aðgerð var 68,4 ár og
kvenna 68,8 ár. Meðallegutími sjúklings hefur styst frá
árinu 1982 úr 22 dögum í 11 daga árið 1999 og styttist
enn.
Enduraðgerðir
Við lok rannsóknartímabilsins hafði þurft að gera
enduraðgerð á 37 mjöðmum af þeim 654 aðgerðum sem
gerðar voru á tímabilinu. Þrjár af þessum 37 endurað-
gerðum voru framkvæmdar á öðrum sjúkrahúsum.
Orsakir enduraðgerða voru þessar: 28 (4,3%) voru
gerðar vegna þess að los komst á gervilið, vegna endur-
tekinna liðhlaupa voru gerðar 7 aðgerðir (1,1%) og
vegna djúpra sýkinga 2 (0,3%) (vinsamlega sjá töflu 1).
Hlutfall enduraðgerða fyrir allt tímabilið vegna þess
að los komst á gerviliði var 6% eftir 10 ár og 10% eftir 16
ár. Árangur aðgerða eftir 1990 batnar og er hlutfall end-
uraðgerða þá innan við 5%, en eftir árið 1990 var
aðgerðatækni breytt að því talið er til hins betra.
Exeter-gerviliður. Plastbolli í
mjaðmargrind og gerviliður úr
málmblöndu í legg.
Til hliðar er röntgenmynd af slit-
inni mjöðm.