Öldrun - 01.05.2005, Blaðsíða 11

11ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005 www.oldrun.net
Algengur legutími er fimm til sjö dagar. Ef um aðra sjúk-
dóma er að ræða eða aldur eða styrkur sjúklings krefst
lengri sjúkrahúsdvalar, er það góður undirbúningur að
tryggja fólki vist á endurhæfingardeild fyrir aldraða
áður en til aðgerðar kemur. Læknir og sjúkraþjálfari
ákveða hverju sinni hvernig endurhæfingu skuli háttað,
en bataferlið tekur þrjá til sex mánuði.
Hugleiðingar frá eigin brjósti
Mér hefur þótt ánægjulegt að vinna með sjúklingum
sem fara í gerviliðsaðgerðir. Sjúklingar eru oftast
nokkuð tilbúnir að taka þetta stóra skref til að bæta
líðan sína. Aðgerðir ganga yfirleitt vel og margt hjálpast
að við að gera aðgerðina sífellt áhættuminni. Þegar svo
sjúklingur uppgötvar að aðgerð lokinni, jafnvel við
fyrsta ástig, að líðan í liðnum hefur breyst til batnaðar
þá upphefst tímabil væntinga um betra líf.
Við útskrift er oft komin talsverð reynsla þessu til
staðfestingar, svo sjúklingur kveður okkur fullur bjart-
sýni. Þetta er því þakklátt starf og hægt að gleðjast með
sjúklingi yfir góðum árangri og von um betra líf.
2. Hjúkrun sjúklinga sem gangast
undir mjaðmaraðgerðir vegna
beinbrota
Hættan á að fá brot á mjaðmarsvæði eykst verulega
með hækkuðum aldri. Um 95% allra mjaðmarbrota
verða hjá einstaklingum 50 ára og eldri. Áhættuþættir
varðandi mjaðmarbrot eru, auk aldurs, beinþynning,
heilabilun, það að vera hvít kona og að dvelja á öldrun-
arstofnun. Karlar eru þó alls ekki undanskildir hættu á
mjaðmarbroti sem hefur aukist með hækkuðum lífaldri.
Ástæða beinbrotsins er oftast fall, sem getur orsakast af
svima eða skerðingu á hreyfifærni. Lélegt næringar-
ástand, hreyfingarleysi, heilabilun og ýmsir undirliggj-
andi sjúkdómar eru oft orsök þess að fólk dettur og
beinbrotnar. Þess vegna koma þessir sjúklingar til
aðgerðar á allt öðrum forsendum og með allt annan
undirbúning en þeir sjúklingar sem hafa valið í samráði
við lækni sinn að gangast undir aðgerð (Black, o.fl.,
2001).
Þegar að aðgerð kemur gilda þó sömu viðmið og
áður hafa verið nefnd, nema hvað aðstæður sjúklinga og
aðstandenda þeirra eru miklu verri þar sem enginn er í
raun undirbúinn. Þegar tekin er heilsufarssaga skiptir
almennt ástand og aðrir sjúkdómar miklu, en það
skiptir einnig miklu að meta styrkleikaþætti og veik-
leikaþætti einstaklingsins og aðstandenda hans.
Undirbúningur fyrir aðgerð
Undirbúningur fyrir aðgerð er oftast minni en við
gerviliðsaðgerðir vegna þess að sjúklingur fer svo fljótt
sem hægt er í aðgerð. Huga þarf að næringarástandi og
húðhreinsun, viðhafa legusáravarnir, setja upp þvag-
legg og gefa blóðþynningarlyf, sýklalyf og verkjalyf og
fylgjast vel með verkun þeirra (Black, o.fl., 2001).
Hjúkrun eftir aðgerð
Hjúkrun eftir aðgerð er á fyrstu dögum sambærileg
við hjúkrun eftir mjaðmaraðgerðir. Hún fer þó nokkuð
eftir aðgerðartegund, sem er mismunandi eftir legu
brotsins. Í öllum tegundum aðgerða, nema einni, er
umtalsvert blóðtap og aðgerð tekur talsverðan tíma.
Þegar hægt er að gera aðgerð með neglingu í
röntgenskyggningu án teljandi inngrips er blóðtap
hverfandi og aðgerð reynir lítið á sjúkling, sem gerir
endurbata og endurhæfingu auðveldari en ella.
Aðrar aðgerðartegundir eru annaðhvort negling
eða að settur er hálfur liður eða nagli með haus sem
gengur inn í mjaðmarskálina. Við allar þessar aðgerðir
þarf að sinna sjúklingi á sama hátt og við mjaðmarað-
gerðir.
Hættan á liðhlaupi er þó ekki fyrir hendi við negl-
ingar, en eftir sem áður þarf að hagræða sjúklingi vel og
gæta vel að hreyfingum (Black, o.fl., 2001).
Undirbúningur fyrir útskrift
Batahorfur sjúklinga sem hafa hlotið mjaðmarbrot
eru mjög mismunandi og endurbatinn tekur mislangan
tíma. Þar skiptir miklu almennt ástand, aðrir sjúkdómar,
aldur, aðstæður og lífskraftur einstaklingsins. Einnig
skiptir miklu hvort tekst að forða fylgikvillum eftir
aðgerð og/eða fylgikvillum vegna brotsins.
Við mat á getu sjúklings skiptir samstarf fagstétta
miklu og reynist vel að vinna að framvindu mála sjúk-
lings í teymisvinnu. Er þá um skipulagt samstarf að
ræða, bæði innan deildar þar sem sjúklingur dvelst og
einnig í samvinnu við önnur útskriftarteymi. Á LSH er
starfandi útskriftarteymi sem vinnur í samráði við
starfsfólk deildar að útskriftarmálum. Einnig er sam-
vinna og upplýsingagjöf til aðstandenda mikilvæg.
Stundum getur sjúklingur útskrifast í fyrri aðstæður
með þeirri hjálp sem býðst á heimili. Oft þarf þó sjúk-
lingur lengri tíma til að ná bata og er þá æskilegt að
hann komist á endurhæfingarstofnun fyrir aldraða
(Black, o.fl., 2001).
Hugleiðingar frá eigin brjósti
Það er alltaf erfitt og krefjandi verkefni að hjúkra
sjúklingi sem hefur beinbrotnað. Beinbrot kemur öllum
í opna skjöldu, jafnt ungum sem gömlum. Að hjúkra
öldruðum sem hafa hlotið mjaðmarbrot krefst nær-
færni, góðs eftirlits og nákvæmni þegar kemur að því að
meta heilsufar, andlega líðan og varnir gegn fylgi-
kvillum aðgerðar og legu.
Vitað er að mjaðmarbrot á efri árum dregur úr lífs-
gæðum fólks og eykur líkur á stofnanavistun. Þess
vegna er mikilvægast að fyrirbyggja slík brot eftir
megni. Vitað er um margt sem getur aukið öryggi fólks
á efri árum s.s. gott heilsufarseftirlit og eftirfylgd, næg
heimahjúkrun og önnur aðstoð á heimili, en einnig þarf
að veita fjármagni í aðgerðir sem vitað er að eru fyrir-