Öldrun - 01.05.2005, Blaðsíða 10

10 www.oldrun.net ÖLDRUN – 23. árg. 1. tbl. 2005
að framkvæma þær á þriggja til fjögurra klst. fresti
fyrstu dagana eftir aðgerð.
Á sama hátt er mikilvægt að kenna fólki djúpöndun
og hvetja það til æfinga daginn fyrir aðgerð.
Úthreinsun fer fram síðdegis daginn fyrir aðgerð og
er algengast að sjúklingur noti hægðalosandi Toilax-
túbu í endaþarm. Þetta er gert til að sjúklingur sleppi
við hægðalosun fyrstu daga eftir aðgerð.
Sjúklingur sefur stundum á aðgerðardeild nóttina
fyrir aðgerð og fær þar með aðstoð við undirbúning.
Annars lýkur hann undirbúningi á deild, sefur heima og
fer í sturtu þar.
Fasta. Sjúklingur þarf að fasta frá miðnætti kvöldið
fyrir aðgerð eða alls 6-8 klst. ef aðgerð fer fram á öðrum
tíma. Að fasta þýðir að hann megi hvorki borða né
drekka þennan tíma. Einnig er hann hvattur til að reykja
ekki né heldur nota tyggigúmmí.
Lyfjaforgjöf, sem oftast er tafla undir tungu, er gefin
ca. 1 klst. fyrir aðgerð. Eftir það á sjúklingur að halda
kyrru fyrir í rúminu.
Hjúkrun eftir aðgerð
Eftir aðgerð dvelur sjúklingurinn á vöknun í 6-8 klst.
þar sem grannt er fylgst með lífsmörkum og ástandi
hans. Aðgerð er oftast gerð í mænudeyfingu sem hefur
marga kosti fyrir sjúkling umfram svæfingu. Stundum
er einnig lagður utanbastsleggur (epidural) til að auð-
velda verkjastillingu. Hann er þá hafður áfram í 1/2–1
sólarhring, en oftast ekki lengur við liðskiptaaðgerð á
mjöðm.
Verkjameðferð. Á aðgerðardegi og fyrsta degi eftir
aðgerð fær sjúklingur sterk verkjalyf í sprautuformi.
Eftir það eru notuð hefðbundin verkjalyf eða gigtarlyf
sem töflur eða endaþarmsstílar. Sjúklingar eru hvattir
til að þiggja verkjalyf á föstum tímum til að tryggja sig
gegn verkjum, en einnig til að auðvelda hreyfingu sem
er mjög mikilvæg.
Mikilvægt er að hagræða sjúklingi og tryggja rétta
og þægilega legu í rúminu.
Sýklalyfjagjöf. Sjúklingur fær sýklalyfjagjöf í æð
skömmu áður en aðgerð hefst og síðan í einn sólar-
hring. Þetta er gert í fyrirbyggjandi tilgangi til að forð-
ast sýkingar á skurðstað.
Þvagleggur. Vegna mænudeyfingarinnar er lagður
þvagleggur sem sjúklingur þarf að hafa í sólarhring
eftir aðgerð. Æskilegast er að hægt sé að fjarlægja hann
á fyrsta eða öðrum degi eftir aðgerð, því vitað er að
sýkingarhætta í blöðru eykst umtalsvert ef hann liggur
inni lengur.
Blóðgjöf, eftirlit með blóðmagni. Við aðgerðina tapar
sjúklingur talsverðu blóðmagni. Þess vegna þurfa flestir
að fá blóðgjöf meðan á aðgerð stendur. Síðan þarf að
mæla blóðhag tvisvar til þrisvar sinnum eftir aðgerð til
eftirlits og stundum þarf að gefa meira blóð.
Dren, umbúðir, saumataka. Sjúklingur er með sog-
dren inn á aðgerðarsvæði fyrsta sólarhringinn til að
taka við viðbótarblæðingu eftir aðgerð. Það er fjarlægt á
fyrsta degi. Umbúðir eru hafðar óhreyfðar í þrjá daga
eftir aðgerð, eftir það eru settar léttar umbúðir. Sauma-
taka eða heftataka er framkvæmd á fjórtánda degi á
heilsugæslustöð eða af heimahjúkrun.
Hreyfing og öndun. Strax á vöknun er mikilvægt að
hvetja til djúpöndunar. Daginn eftir aðgerð er síðan
hægt að hefja fótaæfingar.
Sjúkraþjálfarar aðstoða sjúkling við að fara fram úr
rúmi á fyrsta degi eftir aðgerð. Þegar á öðrum degi er
mikilvægt að aðstoða sjúkling fram úr minnst þrisvar á
dag og ganga með honum nokkur skref á stofu og
gangi. Há göngugrind er nauðsynlegt hjálpartæki.
Sjúkraþjálfarar kenna síðan sjúklingnum að ganga við
hækjur eða göngugrind og mikilvægt er að allir, bæði
sjúklingurinn sjálfur og starfsfólk, skilji gildi þess að
hann auki hreyfingu dag frá degi og aðstoði hann við
það eftir þörfum.
Blóðþynningarlyf er gefið daglega í fimm til sex
daga.
Næring og vökvi. Fylgst er með vökvajafnvægi eftir
aðgerð og sjúklingur síðan hvattur til að drekka vel og
fylgst með næringarinntekt.
Hættan á liðhlaupi. Eftir liðskipti á mjöðm er tölu-
verð hætta á liðhlaupi í liðnum, nema að vissum varúð-
arreglum sé fylgt. Sjúkraþjálfari kennir fólki þessar var-
úðarreglur og kennir þeim nýjar hreyfingar. Það er mik-
ilvægt að þessum hreyfingum sé beitt í öllum aðgerðum
daglegs lífs næstu þrjá til sex mánuði og sumar hreyf-
ingar þarf að viðhafa ævilangt. Þess vegna þurfa allir að
leggjast á eitt að hjálpa sjúklingi að festa þessar æfingar
í minni og þjálfa sig í að beita þeim.
Hjálpartæki. Eftir aðgerð fær sjúklingur hjálpartæki
sem hann notar með okkar hjálp meðan á sjúkrahús-
dvöl stendur, en fær síðan með sér heim að láni frá
Hjálpartækjamiðstöð Tryggingastofnunar. Þau eru upp-
hækkun á salerni, sessa í stól, sokkaífæra og griptöng
(Black, o.fl., 2001; Gerviliður í mjöðm, 1997).
Undirbúningur fyrir heimferð
Alveg frá því að aðgerð er fyrirhuguð hjá sjúklingi
þarf að byrja að huga að því hvernig málum hans verði
best háttað eftir aðgerð. Sá undirbúningur hefst oft á
læknastofunni, þegar læknir sjúklings spyr hann um
aðstæður á heimili og hvort einhver vandkvæði séu
fyrir hendi varðandi endurbata og endurhæfingarmögu-
leika hans.
Í móttökuviðtali hjúkrunarfræðings er spurt um
aðstæður á heimili og hvort líkur séu á að sjúklingur
fari heim að aðgerð lokinni. Í samræmi við það er
skoðað hvort gera þurfi endurbætur á heimili, hvort
biðja eigi um heimahjúkrun eða aðstoð frá félagsþjón-
ustu eða hvort sjúklingur fari áfram á endurhæfingar-
stofnun eða deild. Upplýsingagjöf og gott samstarf við
aðstandendur er mikilvægt í þessu tilviki og undirbún-
ingur mikilvægur. Sé ekki um aðra sjúkdóma að ræða
og aðstæður góðar, er fólk oftast komið vel á veg með
að ganga á hækjum og vera sjálfbjarga við athafnir dag-
legs lífs við útskrift af sjúkrahúsi, og er því fært um að
fara heim með þeirri aðstoð sem völ er á hverju sinni.