Málfregnir - 01.11.1992, Blaðsíða 9

indin myndu á grundvelli aukinnar þekk-
ingar leysa þau vandamál sem tengjast
merkingunni. Með því er í rauninni
verið að segja að orðaforði daglegs máls
breytist í íðorðaforða samfara aukinni
þekkingu - og að sá viti mest um merk-
ingu orðsins sem mest veit um eðli
hlutarins sem það vísar til. Merking
orðsins ást yrði þá fyrst ljós þegar vís-
indin hefðu komið böndum á fyrirbærið.
Petta verður sem betur fer aldrei, því
víst hefur Ijósvaki mdrkingu þótt sýnt
hafi verið fram á að fyrirbærið sé ekki til.
Og það skiptir engu máli fyrir merkingu
orðsins huldufólk hvort slíkt fólk er til
eða ekki.
Mikilvægt er að átta sig á því að íðorða-
forðinn er ekki bundinn þjóðtungu nema
að hálfu leyti, þ.e.a.s. hvað útlitið
varðar. Fagmál eðlisfræðinnar er eðlis-
fræðilegt, ekki enskt, þýskt o.s.frv.
Þegar íðorðaforði er fluttur af einu máli
yfir á annað er reynt eins og kostur er að
skipta eingöngu um útlit en innihald á
helst að vera óbreytt. Stundum er sagt
að íðorðasmíð felist að miklu leyti í
beinum, ef ekki hráum, þýðingum, eink-
um úr ensku. Pessi gagnrýni er út í hött
því þetta á að vera svona að því gefnu að
erlenda heitið sé viðeigandi.
Mál, fagmál og veruleiki
í framhaldi af þessu er gagnlegt að minn-
ast þeirrar hugmyndar að málið formi
veruleikann eins og net sem varpar
skugga sínum á óskiptan flöt (Hjelmslev
1966:52). Málið býr til formgerð þar sem
engin, eða allt önnur, er fyrir - ólík mál
á ólíkan hátt. Enska hefur t.d. aðeins
know þar sem íslenska hefur kunna, vita
og þekkja. Þetta á við um daglegt mál.
íðorðaforðinn er aftur á móti sniðinn
eftir formgerð veruleikans. Hann er því í
rauninni nafnalisti en daglegt mál er það
aðeins að litlu leyti.
Pað kann að koma á óvart að sagt var
að íðorðaforðinn hefði enga merkingar-
lega formgerð. Því er rétt að endurtaka
að daglega málið formar veruleikann
eins og net sem varpar skugga sínum á
óskiptan flöt. Sú formgerð veruleikans
sem málið birtir er löngu ákvörðuð og
við verðum að beygja okkur undir hana
hvað sem tautar og raular. Við vitum
sjaldnast hvernig þessi formgerð kom til.
Það er hulið móðu fortíðarinnar, jafnvel
ákveðið af þeim mönnum sem Snorri
getur í Eddu að ekki hafi verið gefin
andleg spektin, ef ekki forfeðrum þeirra.
Hvað íðorðaforðann varðar hins vegar,
hefur fletinum þegar verið skipt áður en
málið kemur til sögunnar. Netið sem
varpar skugga sínum á óskipta flötinn er
ekki mállegt heldur fræðilegt. Eftir að
það hefur formað flötinn, skipt honum í
reiti, eru reitunum gefin nöfn. Formgerð
íðorðaforðans er því sótt til formgerðar
veruleikans eins og henni er lýst í við-
komandi fræðigrein. Samkvæmt þessu
greina því eftirfarandi atriði að daglegt
mál og fagmál (sbr. Coseriu 1978:28):
1. Greinarmunur í fagmálinu er hlutlæg-
ur, þ.e. í samræmi við þann greinar-
mun sem gerður er á hlutunum sem
eru viðfangsefni þess.
2. Greinarmunur í fagmálinu er útilok-
andi en getur verið umlykjandi í dag-
legu máli. Þess vegna hefur fagmálið
enga merkingarlega formgerð sjálft,
heldur sækir það formgerðina til við-
fangsefnisins.
3. Fagmálin eru alþjóðleg og tilheyra
samfélögum sem eru öðruvísi tilkom-
in en málsamfélög, þ.e. „samfélög-
um“ um starfsgrein eða fræðigrein.
Orð sem íðorð
Fagmálið nýtir sér að vísu stundum
greinarmun sem gerður er í daglegu máli
og sækir orð beint þangað. Táknunum er
þó fengið nýtt innihald - nákvæmlega
skilgreint. Sú var t.d. raunin þegar
frönsku orðin parole, langue, og langage
9