Skólavarðan - 01.10.2008, Qupperneq 5

5
GESTASKRIF: SIGRíÐUR K. GíSLAdóTTIR
Lj
ós
m
yn
d
f
rá
h
öf
un
d
i
SKÓLAVARÐAN 6.TBL. 8. ÁRG. 2008
Finnurðu gæsahúðina breiðast um þig þegar
einhver dregur nöglina eftir krítartöflu? Er
uppþotsástand á heimilinu þegar maðurinn
er að ryksuga með tónlistina á fullu um
leið og þú einbeitir þér við undirbúning
mikilvægs fyrirlesturs? Ertu að sleppa þér
á hverjum morgni þegar konan þín svífur
fram úr, stillir útvarpið þannig að það heyrist
um allt hverfið og skellir tannburstaglasinu
vægðarlaust á marmaraborðplötuna?

Daglegt líf er barmafullt af margslungnum
skynhrifum sem snerta okkur öll á einn eða
annan máta, en enga tvo alveg eins. Enginn
sleppur undan áreitaregninu og því er ráð að
læra að njóta þess. Spennandi getur verið
að skoða áhrif mismunandi skynúrvinnslu á
hegðun og samspil fólks. Við eigum að nýta
þekkingu á skynúrvinnslu, það er hvernig
fólk túlkar og vinnur úr áreitum í daglegu lífi,
til að upplýsa jafnt unga sem aldna. Fræðsla
um áhrif skynúrvinnslu er mikilvæg þar sem
líklegt er að umburðarlyndi og skilningur
á mannlegum breytileika vaxi við að börn
og fullorðnir viti hvers vegna sumum líkar
til dæmis að vera í hávaðasömu umhverfi
en aðrir þjást í slíkum aðstæðum (Dunn,
1999, Dunn, 2001). Þegar kennari skilur
að nemandi með háan áreitaþröskuld þarf
að fá að sækja sér viðbótar áreiti til þess
að halda einbeitingu sinni, aukast líkur á að
honum lánist að stuðla að virkri þátttöku og
vellíðan nemandans.
Einn af forkólfum í hugmyndasmíði
á grunni skynúrvinnslu nú um stundir er
bandaríski iðjuþjálfinn Winnie Dunn, en
hún hefur meðal annars sett fram líkan um
að úrvinnslu fólks megi skipa í fjórðunga.
Um er að ræða myndræna framsetningu
á því hvernig við bregðumst við áreitum,
allt eftir því hvort við erum með háan eða
lágan áreitaþröskuld, og þeim leiðum sem
við nýtum okkur til að gera lífið bærilegt.
Skynþröskuldur stýrir magni áreita sem
þarf til að fá fram viðbrögð frá taugakerfi.
Hár þröskuldur þýðir að mikil áreiti þarf til
að fá fram viðbrögð frá taugakerfinu og að
sama skapi þýðir lágur þröskuldur að lítið
magn áreita þarf til að framkalla svörun.
Hugmyndalíkan Dunn samanstendur af
tveim ásum, þröskuldur fyrir skynjun er
á þeim lóðrétta og atferli á þeim lárétta,
sjá mynd 1. Á öðrum enda lárétta ássins
er atferli í samræmi við skynþröskuld og
áreitin fá að dynja á viðkomandi í því skerta
eða ýkta magni sem þau berast. Á hinum
enda ássins er hegðun í mótvægi við skyn-
þröskuld, þ.e. viðkomandi bregst við til að
reyna að auka magn áreita eða draga úr
þeim (lágur þröskuldur).
Í fyrsta fjórðungi (efst til vinstri) höfum við
litla grúskarann sem ekkert virðist trufla.
Hér er draumlyndi drollarinn sem er ekkert
að flýta sér. Í öðrum fjórðungi (efst til
hægri) finnum við fjörkálfa á borð við Emil
í Kattholti og Línu langsokk. Hugmyndirnar
flæða um kollinn á þeim og þau eru búin að
framkvæma áður en skynsemin hefur náð að
bremsa þau af. Í þriðja fjórðungi (neðst til
vinstri) er að finna viðkvæmu listatýpurnar
sem gefa gaum að ýmsum smáatriðum sem
öðrum yfirsést en eru jafnframt kvartsárar
og pirrast auðveldlega. Í lokafjórðungnum
(neðst til hægri) er að finna þá sem eru
viðkvæmir og kjósa að stýra tilverunni
þannig að óvæntar uppákomur séu í algjöru
lágmarki. Þarna finnum við þá sem elska röð
og reglu og eru duglegir að skipuleggja sig
og umhverfið. Slíkir nemendur eru oft með
hlutverk „aðstoðarkennara“, hafa reglur á
hreinu og sjá til þess að þeim sé fylgt út í
ystu æsar.
Samkvæmt líkaninu eru þeir sem sækja í
áreiti með háan skynþröskuld og leitast við
að auka áreitin og halda þannig vöku sinni.
Þessi börn hafa til dæmis mikinn áhuga á að
klifra, róla og hoppa. Sum þeirra gefa frá sér
hljóð þegar þau einbeita sér, eru á iði þegar
þau sitja, fikta í hlutum sem eru á borðinu
hjá þeim, naga þá eða nudda þeim við
húðina. Til að auðvelda slíkum nemendum
að sinna verkefnum sínum þarf að auka
styrk skynáreita við dagleg viðfangsefni.
Hegðun barnanna getur gefið vísbendingar
um hvers konar áreita börnin þarfnast. Sé
þetta yfirfært á hegðun fullorðinna þá er
þarna á ferðinni fólk sem kemur hugmyndum
í framkvæmd og nýtur lystisemda lífsins.
Það elskar að vera í fjölmenni, nýtur sín vel
á íþróttaleikjum og velur oft áhættusport.
Tökum einnig dæmi af þeim sem hafa
lágan þröskuld og bregðast við til mótvægis.
Þarna er að finna nemendur sem verða
tafarlaust varir við skynáreiti og skynupplifun
þeirra er meiri en annarra í daglegu lífi.
Börnin finna til dæmis fyrir óþægindum
af merkimiðum í peysu og taka eftir því ef
kennarinn er ný klipptur. Þessi börn truflast
auðveldlega og geta verið snögg upp á
lagið. Þau hafa oft góða yfirsýn yfir hverjir
eru mættir, hverjir eru lasnir og hverjir gera
ekki það sem þeir eiga að vera að gera.
Hættu, þetta er ótrúlega pirrandi!
- Áhrif skynúrvinnslu á daglegt líf
Fræðsla um áhrif skynúrvinnslu er mikilvæg þar sem
líklegt er að umburðarlyndi og skilningur á mannlegum
breytileika vaxi við að börn og fullorðnir viti hvers vegna
sumum líkar til dæmis að vera í hávaðasömu umhverfi en
aðrir þjást í slíkum aðstæðum.
Sigríður K. Gísladóttir