Skólavarðan - 01.10.2008, Qupperneq 6

6
SKÓLAVARÐAN 6.TBL. 8. ÁRG. 2008
Það er mikilvægt að draga úr skynáreitum í
kringum þau og skipuleggja daglegar venjur
á þann hátt að þær verði fyrirsjáanlegri. Sem
fullorðið fólk er hægt að þekkja þau á því
að tilvera þeirra er einföld og fyrirsjáanleg.
Þetta er fólkið sem kýs rólegheit og velur
að versla utan annatíma, elskar allt sem
skipulagt er og stýrir þannig hjá óvæntum
uppákomum.
Winnie Dunn kom að hönnun á matstækinu
„Sensory Profile“ en það eru listar þar sem
lagt er mat á hegðun og viðbrögð barna og
fullorðinna við ýmsum áreitum í dagsins önn
með það fyrir augum að laga umhverfi og
kröfur að þeirra þörfum. Niðurstöður listanna
má einnig nýta sem lið í greiningu á þroska-
og hegðunarröskun á borð við einhverfu,
athyglisbrest með/án ofvirkni (ADHD) og
Asperger-heilkenni. Hópur iðjuþjálfa hefur
notað listana til reynslu hér á landi og er nú
unnið að þýðingu á nýjustu gerðinni, „School
Companion“, sem kennarar fylla út.
Rannsóknir sem hafa verið gerðar á nota-
gildi íslenskra þýðinga matslistanna (Alís
Freygarðsdóttir og María Þórðardóttir, 2003,
Hólmdís Freyja Methúsalemsdóttir og Petrea
Guðný Sigurðardóttir, 2004, Hrefna Brynja
Gísladóttir, Jóhanna Brynhildur Bjarnadóttir
og Ragna Valdís Elísdóttir, 2004, Sigríður
Kr. Gísladóttir, 2005) benda til þess að svör
íslenskra foreldra, ungmenna og fullorðinna
séu að flestu leyti áþekk svörum þátt-
takenda í bandarískum stöðlunarúrtökum.
Þó að einhver munur hafi greinst er ekkert
sem bendir til annars en að hann skýrist
af mannlegum breytileika fremur en að um
menningarbundinn mun sé að ræða.
Í erlendum rannsóknum á börnum sem
glíma við athyglisbrest og ofvirkni kom fram
að hluti ADHD-hópsins sýndi væg tauga-
fræðileg frávik í til dæmis vöðvaspennu,
jafnvægi, samhæfingu og skynúrvinnslu
miðað við börn almennt. Þannig virðist
hluti nemanda með ADHD glíma við ýmsan
skynúrvinnsluvanda sem er umfram það
sem almennt er talið til lykileinkenna ADHD
(Reeves og Werry, 1987, Hern og Hynd,
1992, Yochman, Parush og Ornoy, 2004).
Skoðum nú aðeins hvað virðist ein-
kenna skynúrvinnslu barna sem búa yfir
eiginleikum ADHD og hvaða leiðir gætu
reynst vænlegar til að þau sérkenni nýtist
sem hvatar í stað þess að verða börnunum
fjötur um fót. Í því sambandi er mikilvægast
að skoða hvernig haga má umhverfinu
heima og í skólanum þannig að daglegar
athafnir feli í sér hæfilegan skammt áreita.
Börn sem glíma við eiginleika á borð við
ADHD eru áskorun fyrir kennara og aðra
þá sem starfa í skólaumhverfinu. Það er
mikilvægt að hafa hugfast að einkennin
eru af taugalífræðilegum toga og börnin
gera sér oft ekki grein fyrir að þau sýni
óæskilegt atferli. Kennarar þeirra þurfa því
að vera ofurþolinmóðir og skilningsríkir,
hugmyndaríkir og ráðsnjallir.
Nú skulum við staldra aðeins við Drífu,
en hún er í hópi þeirra fjölmörgu skólabarna
sem glíma við athyglisbrest. Hún dettur í
dagdrauma, virðist hlusta illa og ekki með-
taka fyrirmæli. Hún er sein að ná í bækur
sem á þarf að halda og gleymir jafnvel á
leiðinni hvaða bækur það voru. Hún virðist
ráðvillt og oft vera útundan í félagahópnum.
Heima reynist erfitt að halda henni við
heimanámið, hún týnir fötum og hlutum og
kvartar undan vinaleysinu.
Bjargráð í brennidepli:
• Brjóta upp kennslustundir og skapa
þannig jákvæð hreyfihlé. Láta hana fá
hlutverk svo að hún geti staðið upp og
hreyft sig um.

• Magna upp áreiti og auka þannig vöku
hennar til að hún nái að fylgjast með
og lesa í það sem fram fer. Virkja öll
skynfæri við kennsluna: Hlusta, horfa,
handfjatla, hreyfa sig um.
• Nýta sjónrænar vísbendingar og reglur
til að hjálpa henni við að átta sig á til
hvers er ætlast á hverjum tíma. Fara
reglulega yfir hvaða reglur gilda og
gera ekki ráð fyrir að hún hafi þær á
hreinu. Hafa skýran ramma um hegðun
og vinnubrögð en með hæfilegum
sveigjanleika.
• Skoða skipulag kennslustofu og
annars umhverfis í skólanum. Reyna
mismunandi uppröðun borða, reyna
notkun heyrnarhlífa, eyrnartappa og/
eða ipod.
Þessi vitneskja eflir vonandi fólk í umhverfi
barna í því að hafa raunhæfar væntingar
til færni og þátttöku og eykur skilning á
mikilvægi þess að stilla magn daglegra
áreita að þörfum hvers og eins. Þess
ber að geta að sami einstaklingur getur
fallið undir alla fjórðungana þótt oftast sé
einn meira ríkjandi en annar. Með skyn-
úrvinnslugleraugu á nefinu getur verið
skemmtilegt að skoða sjálfan sig sem sam-
starfsmann, maka og félaga og á þann máta
getur skilningur og umburðarlyndi fyrir
margbreytileika skynjunar gert skemmtilegt
líf enn litskrúðugra.
Sigríður K. Gísladóttir
Höfundur er iðjuþjálfi
Heimildir:
Alís Freygarðsdóttir og María Þórðardóttir (2003).
Rannsókn á matstækinu Sensory Profile fyrir börn á
aldrinum þriggja til tíu ára. Óbirt efni. Háskólinn á
Akureyri
Dunn, W. (2007). Living Sensationally.
Understanding Your Senses. Jessica Kingsley
Publishers
Dunn, W. (1999). The Sensory Profile: User’s
manual. The Psychological Corporation
Hern, K.L. og Hynd, G.W. (1992). Clinical
differentiation of attention deficit disorder
subtypes: Do sensorimotor deficits characterize
with ADD/WO [Rafræn útgáfa] Archives of Clinical
Neuropsychology, 7, 77-83
Hólmdís Freyja Methúsalemsdóttir og Petrea
Guðný Sigurðardóttir (2004). Matstækið Infant/
Toddler Sensory Profile: Frammistaða íslenskra
barna frá fæðingu til þriggja ára aldurs. Óbirt efni.
Háskólinn á Akureyri
Hrefna Brynja Gísladóttir, Jóhanna Brynhildur
Bjarnadóttir og Ragna Valdís Elísdóttir, (2004).
„Hvers vegan hegðar fólk sér eins og það gerir og
kýs ákveðið umhverfi og aðstæður fram yfir aðrar?“
–Rannsókn á matstækinu Sensory Profile fyrir
unglinga og fullorðna. Óbirt efni. Háskólinn á
Akureyri
Mangeot, S.D., Miller, L.J., McIntosh, D.N.,
McGrath-Clack, J., Simon, J., Hagerman, R.J.
og Goldson, E. (2001). Sensory modulation
dysfunction in children with attention deficit
hyperactivity disorder. Developmental Medicine
and Child neurology. 43. 300-406
Reeves, J.C. og Werry, J.S. (1987). Soft signs
in hyperactivity. Í D.E. Tupper (ritstj. ), Soft
neurological signs. Orlando, Grune & Stratton
Sigríður K. Gísladóttir (2005). Occupational
performance and everyday sensations of preschool
children in Iceland. Meistararitgerð. Dalhousie
háskólinn í Kanada
Yochman, A., Parush, S. og Ornoy, A. (2004)
Responses of preschool children with and without
ADHD on sensory events in daily life. American
Journal of Occupational Therapy, 58, 294-302
Hún er sein að ná í bækur sem á þarf að halda og gleymir
jafnvel á leiðinni hvaða bækur það voru. Hún virðist ráðvillt
og oft vera útundan í félagahópnum. Heima reynist erfitt
að halda henni við heimanámið, hún týnir fötum og hlutum
og kvartar undan vinaleysinu.
Í lokafjórðungnum er að finna þá sem eru viðkvæmir og
kjósa að stýra tilverunni þannig að óvæntar uppákomur
séu í algjöru lágmarki. Þarna finnum við þá sem elska röð
og reglu og eru duglegir að skipuleggja sig og umhverfið.
Slíkir nemendur eru oft með hlutverk „aðstoðarkennara“,
hafa reglur á hreinu og sjá til þess að þeim sé fylgt út í
ystu æsar.
GESTASKRIF: SIGRíÐUR K. GíSLAdóTTIR