Skólavarðan - 01.01.2001, Blaðsíða 7

þátturinn. „Tímastjórnun er bil-
uð í þessum börnum,“ segir
Tannock. „Á einfaldan hátt má
útskýra það svo að merkjasend-
ingar fara villur vega. Jafnvægið í
taugaboðsendingum er ekki fyrir
hendi. Fyrir vikið raskast tíma-
skynjun og -stjórnun barnanna.
Þetta ferli, þar sem dópamín
spilar til dæmis stórt hlutverk,
fellur eins og flís við rass að því
hvernig hegðun barnanna er en
það gera „statísku“ líkönin ekki,
þessi líkön sem ganga út frá
vandamálum í tengslum við
framheila og eru hvað mest til
umræðu núorðið. Röskun á
boðsendingum í tíma skýrir
meðal annars hvers vegna barnið
getur stundum og stundum ekki.
Það er algengt, svo að dæmi sé
tekið, að barn geti margfaldað í
stærðfræði að morgni en ekki
síðdegis eða nái að bregðast vel
við áreiti í dag en illa við sams
konar áreiti á morgun. Það er
ekki líffræðileg vöntun (defici-
ency) sem veldur heldur vangeta
(inefficiency). ADHD er þannig
„dýnamísk“ röskun og þess
vegna eiga svo margir, jafnt for-
eldrar sem kennarar, erfitt með
að skilja hana.“
Kennarar geta ekki leyst
vandann einir
„Það er ekki hægt að gera þá
kröfu til kennara að þeir leysi
vandann einir og óstuddir,“
segir Tannock. „Annars vegar
er uppi sú krafa að unnið sé
með barninu sjálfu því til hags-
bóta og hins vegar að aðrir í
bekknum líði ekki fyrir þennan
eina, og þetta er flókið mál. Því
er nauðsynlegt að foreldrar,
skólasálfræðingar, sérkennari
og aðrir sem hafa eitthvað með
barnið að gera hjálpist að. Þeg-
ar búið er að greina styrkleika
og veikleika barnsins er hins
vegar ýmislegt sem kennarinn
getur gert og því fremur sem
forvinnan hefur verið unnin vel,
því að þótt kennarinn hafi ein-
ungis fimm mínútur til umráða
fyrir barnið koma þær oft að
verulegu gagni ef þær eru vel
nýttar. Akkurinn fyrir bekkinn í
heild er að hegðun barnsins
tekur oft stakkaskiptum til hins
betra um leið og því fer að líða
betur.
Hugmyndafræðin er að haga
kennslu eftir veikleikanum, ekki
fara í kringum hann. Þetta er
unnt að gera á þrennan hátt.
Þegar færni barnsins er þekkt er
í fyrsta lagi hægt að laga kennsl-
una að barninu þannig að því
mistakist ekki í sífellu. Þetta
krefst engra breytinga á náms-
efni. Stundum er þetta ekki nóg
og þá þarf að gera lítilsháttar
breytingar. Dæmi um þetta er
æfingablað í stærðfræði þar sem
er að finna tuttugu dæmi. Fyrir
barn með ADHD eða önnur
vandamál getur þetta verið yfir-
þyrmandi. Þá er blaðið klippt
niður þannig að barnið fær bara
þrjú dæmi í einu og jafnframt
gerðar minni kröfur um afköst,
til dæmis að það reikni bara tólf
dæmi af tuttugu. Ef til vill getur
barnið ekki skrifað upp eftir
töflu, þá er hægt að virkja
bekkjarfélaga til þess að skrifa
fyrir það. Þessum börnum
reynist líka oft vel að nota
tölvu. Í þriðja lagi þurfa þessir
krakkar oft mjög margar endur-
tekningar til að ná grunni að
einhverri færni. Kennarinn
fylgist þá með hvort grunnur-
inn er kominn, til dæmis í
lestri, og sér til þess að æft sé
daglega, þrisvar í viku er ekki
nóg. Í þessu geta foreldrarnir
komið sterkt inn í myndina.
Annars eiga foreldrar fyrst og
fremst að vera foreldrar,“ segir
Tannock, „ekki kennarar, en
kennarinn getur stungið upp á
að foreldrarnir æfi til dæmis til-
tekið hljóð með barninu og sýnt
þeim hvernig þeir eigi að fara
að því. Samskiptabók verkar oft
vel, þar er hægt að setja inn æf-
ingar og það gildir ekkert síður
heima en í skólastofunni að vel
nýttar fimm mínútur skila
margfalt meiru en vannýtt
klukkustund.“
Tannock nefnir að lokum að
frímínútur séu oft erfiður tími
og kennarar geti til dæmis min-
nt barnið á einfaldar hegðunar-
reglur áður en það fer út og
sagt því hvað það eigi að gera ef
einhver pirrar það. Þetta eru þá
jafnframt reglur sem búið er að
kenna rækilega, bæði almennar
skólareglur og einnig lausna-
reglur fyrir barnið. Hún ítrekar
að í langflestum tilvikum sé or-
sök óláta og truflandi hegðunar
vanlíðan barnsins og togstreita,
oft óttinn við að mistakast. Hún
nefnir í lokin að félagslega sam-
hengið sé iðulega ekki til að
bæta hlutina: „Mikið er um nið-
urskurð og nauðsynlegt að berj-
ast gegn honum, enda hefur
hann stigmagnandi áhrif á allt
skólastarf. Það verður líka sífellt
flóknara að hjálpa börnum. Nú-
orðið er borin von að ein mann-
eskja geti lagað vanlíðan barns,“
segir Tannock að lokum.
Gífurlegar
breytingar á
örfáum árum
Í viðtalinu við Rosemary
Tannock gætir bjartsýni og
þeirrar ánægjulegu fullvissu
að unnt sé að leysa öll vanda-
mál ef fólk vinnur saman. En í
daglegu amstri lítur málið oft
öðruvísi út og skortur á úrræð-
um reynist áþreifanlegur fjötur
um fót.
Inga Mjöll Harðardóttir og
Ingi Viðar Árnason eru kennar-
ar í Hagaskóla í Reykjavík.
Inga Mjöll er búin að kenna frá
1982 en Ingi Viðar frá 1963.
Blaðamanni lék forvitni á að
vita hvað hefði breyst á þess-
um árum með tilliti til fram-
komu í skólastofu og almennr-
ar líðanar nemenda.
„Það er minna um bein
prakkarastrik núorðið,“ segir
Ingi Viðar, „en breytingar á
þjóðfélagsgerðinni hafa greini-
leg áhrif á krakkana, fjölmiðl-
arnir, agaleysi á heimilum og
fleira. Á sumum heimilum ráða
unglingarnir ferðinni og uppeldi
og hlutverkaskipan er ekki leng-
ur innan þess ramma sem var.“
Inga Mjöll tekur undir að
agaleysið í samfélaginu endur-
speglist í skólastofunni: „Krakk-
Skólavarðan janúar 2001
Óróle ik i í skó lastofunni
8
Mörg börn, til dæmis börn með ADHD, eiga erfitt með að vinna úr
upplýsingum sem kemur meðal annars til af því að þau höndla ekki
tímastjórnun, að mati Rosemary Tannock