Morgunblaðið - 07.11.2016, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ekki þarf aðkoma áóvart að
Recep Tayyip Er-
dogan og stjórn
hans hafi gripið
til aðgerða gegn
valdaráns-
mönnum síðastliðið sumar.
Þeim var ekki aðeins rétt
heldur einnig skylt að grípa
til varna fyrir lýðræðið í
landinu, lög og rétt. Þetta
hefðu öll lýðræðislega kjörin
stjórnvöld gert.
En annars konar stjórn-
völd hefðu raunar gert hið
sama, og eftir því sem tíminn
líður og tyrknesk stjórnvöld
herða tökin vakna óhjá-
kvæmilega spurningar um
hvers eðlis stjórnarfarið er
þar í landi um þessar mund-
ir. Eru stjórnvöld í Tyrk-
landi lýðræðisleg og ein-
ungis að reyna að verja
lýðræði og réttarríki í land-
inu, eins og þau sjálf halda
fram, eða hafa þau leiðst út á
braut ofríkis og hafa meðal
annars tekið réttarríkið úr
sambandi?
Augljóst virðist að stjórn-
völd í Tyrklandi ætli ekki að-
eins að refsa þeim sem stóðu
að valdaránstilrauninni í
sumar, heldur nota tækifær-
ið og ryðja úr vegi fjölda
annarra sem grunaðir eru
um samúð með sjónarmiðum
þeirra sem andsnúnir eru
Erdogan og hans mönnum.
Þar eru Kúrdar og allir sem
þá styðja, til að mynda þing-
menn og fjölmiðlar, ofarlega
á blaði, og eru sakaðir um
stuðning við hryðjuverka-
starfsemi.
Aðrir sem fengið hafa að
kenna á hreinsunum stjórn-
valda eru dómarar og sak-
sóknarar í landinu, en mikl-
um fjölda þeirra, líklega um
fimmtungi, hefur verið vikið
frá störfum. Þetta getur ver-
ið hentugt þegar stjórnvöld
vilja stuðning dómstóla við
að loka fjölmiðlum eða fang-
elsa þingmenn, en um leið
verða þær aðgerðir afar
ótrúverðugar, svo ekki sé
meira sagt, og engin ástæða
til að ætla að þær fylgi lög-
málum réttarríkisins.
Dómarafélag Íslands hef-
ur lýst miklum áhyggjum af
stöðu dómsmála í Tyrklandi
og hefur formaður félagsins,
Skúli Magnússon, bent á að
það „getur ekkert eiginlegt
lýðræði þrifist án þess að þar
sé sjálfstætt dómsvald sem
hægt er að bera traust til“.
Hann fundaði
með Lilju Al-
freðsdóttur utan-
ríkisráðherra fyr-
ir helgi og hvatti
til þess að íslensk
stjórnvöld beittu
sér vegna
hreinsananna í tyrkneska
dómskerfinu. Utanríkis-
ráðherra hyggst koma þeim
skilaboðum á framfæri við
tyrknesk stjórnvöld að
stjórnvöld hér á landi líti
þessi mál alvarlegum
augum. Það er jákvætt skref
og verður vonandi til að góðs
þó að það muni vissulega
ekki skipta sköpum í Ankara
hvað íslenskum stjórnvöld-
um finnst um ástandið.
Meiri athygli mun senni-
lega vekja þegar Evrópu-
sambandið birtir á miðviku-
dag árlega skýrslu sína
vegna aðlögunarviðræðna
Tyrklands og ESB. Þýska
blaðið Frankfurter Allge-
meine greindi frá því í gær
að þar yrðu verulegar að-
finnslur vegna ástandsins í
Tyrklandi og gagnrýnt að
þar hefði orðið bakslag, sem
kemur ekki á óvart.
Augljóst er, og hefur frá
upphafi verið, að Tyrkland
er ekki á leið inn í Evrópu-
sambandið, hvað sem
skrykkjóttu aðlögunarferl-
inu líður. Jafn augljóst er að
tyrknesk stjórnvöld meta
ekki mikils ráðleggingar
Evrópusambandsins.
Morgunverður sendiherra
ESB með tyrkneskum ráð-
herra, sem áformaður er í
dag, eða fyrrnefnd skýrsla
breyta sennilega ekki miklu
þar um. Ein skýring þess að
tyrknesk stjórnvöld hlusta
ekki mikið á ríki Evrópu-
sambandsins er viðbrögð
þeirra við valdaránstilraun-
inni í sumar. Skortur á
stuðningi við lýðræðislega
kjörin stjórnvöld þá hafa
leitt af sér tortryggni og
gera aðfinnslur nú ótrú-
verðugri.
Engu að síður er ástæða til
að halda í þá von að tyrknesk
stjórnvöld sjái að sér og
reyni að byggja aftur upp
grunnstoðir lýðræðis í land-
inu. Fyrir Evrópu, Mið--
Austurlönd og heimsbyggð-
ina alla er afar
þýðingarmikið að Tyrkland
standi með lýðræðisríkj-
unum en falli ekki ofan í
svartnætti ofríkis og innan-
landsófriðar. Meira en nóg
er af slíku á þessum slóðum.
ESB reynir að þrýsta
á Erdogan en hætt
er við að tortryggni
eftir valdaránstil-
raunina spilli fyrir}
Mikilvægt að halda
Tyrklandi réttu megin
F
átt er sennilega eins mikilvægt
fyrir gott og farsælt samstarf og
traust. Jafnvel þótt skiptar skoð-
anir kunni að vera fyrir hendi á
einstökum málum. Ef traust er til
staðar er mögulegt að yfirstíga ýmislegt og
finna lausnir á því sem leysa þarf. Takmarkað
gagn er á hinn bóginn af því þótt tiltölulega
stutt kunni að vera á milli skoðanalega ef litlu
eða engu trausti er fyrir að fara.
Persónulegt traust á milli Ólafs Thors, for-
manns Sjálfstæðisflokksins, og Einars Olgeirs-
sonar, formanns Sósíalistaflokksins, hug-
myndafræðilegs forvera Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs, gerði
nýsköpunarstjórnina 1944-1947 mögulega.
Sérstakar aðstæður voru fyrir hendi. Ut-
anþingsstjórn hafði verið skipuð 1942 þar sem
stjórnmálaflokkarnir höfðu ekki getað komið sér saman
um myndun ríkisstjórnar. Taka þurfti enn fremur mik-
ilvægar ákvarðanir fyrir framtíðina. Ekki sízt að ráðstafa
með ábyrgum hætti miklum erlendum innistæðum sem
safnast höfðu upp á árum síðari heimsstyrjaldarinnar og
síðan voru nýttar til þess að nútímavæða íslenzkt atvinnu-
líf.
Við þessar aðstæður þótti nauðsynlegt að koma á lagg-
irnar starfshæfri ríkisstjórn. Til þess þurfti að hugsa út
fyrir kassann. Sjálfstæðisflokkurinn og róttækir vinstri-
menn hafa ekki starfað saman í ríkisstjórn síðan. Sér-
stakar aðstæður kölluðu á breiða pólitíska samstöðu við
stjórnarmyndun árið 1944 og að skoðaðir væri
möguleikar sem annars teldust ófærir. Það
sama er uppi á teningnum núna og verkefnin
sem takast þarf á við eru sömuleiðis af hlið-
stæðum toga.
Vera kann að eitthvað styttra sé til að
mynda á milli VG og Pírata málefnalega séð en
þar verður hins vegar ekki séð að fyrir sé að
fara því trausti sem nauðsynlegt er í ríkis-
stjórnarsamstarfi. Með einum eða öðrum
hætti. Sama á við um Sjálfstæðisflokkinn og
Viðreisn. Þar er alvarlegur skortur á trausti
vegna forsögunnar. Bæði Píratar og Viðreisn
hafa engu að síður stefnumál sem erfitt gæti
reynzt að koma til móts við. Í tilfelli Viðreisnar
vegur þyngst vilji flokksins til að koma Íslandi
inn í Evrópusambandið. Þar getur Sjálfstæð-
isflokkurinn engan afslátt gefið stefnu sinnar
og kjósenda vegna. Þar með talið varðandi þjóðaratkvæði
um nýja umsókn um inngöngu í sambandið, sem í eðli sínu
væri skref í þá átt. VG vill vafalaust vera laus við það líka.
Forsenda þess að frekari skref verði tekin í átt að Evr-
ópusambandinu er ríkisstjórn sem getur framfylgt þeirri
stefnu með þingmeirihluta á Alþingi og þjóðina á bak við
sig. Það er lærdómurinn af umsókninni sem send var
2009. Þær aðstæður eru ekki fyrir hendi nú. Þær að-
stæður sem eru hins vegar fyrir hendi kalla á það að þeir
tveir stjórnmálaflokkar sem fengu mest fylgi í síðustu
þingkosningum taki höndum saman í þágu lands og þjóð-
ar. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Fyrir land og þjóð
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Viðar Guðjónsson
vidar@mbl.is
Forsetakosningarnar íBandaríkjunum fara framá morgun. Áhugi um-heimsins er enn meiri nú
en oft áður, þar sem ólíkindatólið Do-
nald Trump á raunhæfan möguleika
á sigri fyrir hönd repúblikana sam-
kvæmt skoðanakönnunum. Hins
vegar er demókratinn Hillary Clin-
ton þó enn talin líklegri til sigurs.
Magnús Sveinn Helgason, sagn-
fræðingur og stundakennari við Há-
skólann á Bifröst, sem hefur sérhæft
sig í hagsögu og bandarískum stjórn-
málum, segir að sigurvon Trumps sé
lítil þrátt fyrir allt. „Hillary hefur
verið með forskot allan tímann nema
þegar Trump hefur fengið meðbyr á
eftir landsfund repúblikana og í kjöl-
far fréttaflutnings af tölvupóstum
Hillary. Hann hefur hins vegar dott-
ið strax niður aftur. Hillary er enn
með góða stöðu í nokkrum lykil-
ríkjum,“ segir Magnús Sveinn.
Niðurstaðan ræðst í ríkjunum
Nýlegar skoðanakannanir NBC,
Washington Post og LA Times hafa
sýnt Trump með meira fylgi, en aðr-
ar hafa sýnt þau jöfn eða Clinton
einu til fimm prósentustigum á und-
an. „Kannanirnar sýna stöðuna á
landsvísu. Kosningarnar ráðast í
ríkjunum og það er það sem skiptir
enn meira máli þótt að sjálfsögðu sé
fylgni þarna á milli,“ segir Magnús.
Eins og fram hefur komið hefur
dregið saman með frambjóðend-
unum eftir að alríkislögreglan FBI
tilkynnti 28. október að fulltrúar á
vegum hennar hefðu fundið nýjan
skammt tölvupósta sem gætu fallið
undir rannsókn embættisins á með-
höndlun Clinton á trúnaðargögnum.
„Þrátt fyrir það er Trump enn með
mun neikvæðari ímynd. Þetta er
spurning um það hvort hann nái að
vinna í Virginíu, Flórída og Suður-
Karólínu. Þá er hann kominn með
raunverulega von til sigurs. Þetta
eru þau ríki þar sem hann á mögu-
leika á að snúa taflinu sér í hag,“ seg-
ir Magnús en bætir við: „Það eru
ekki nein dæmi um að frambjóðandi
með jafn neikvæða ímynd og hann
hafi unnið. Það þarf eitthvað rosalegt
að gerast. Eins yrði það algjörlega
einstakt ef frambjóðandi sem hefur
verið eins langt undir í könnunum og
hann var myndi vinna. Sagan segir
því að Clinton ætti að vinna,“ segir
Magnús. Að sögn hans virðist sem
Clinton sé að tapa kjósendum fremur
en að Trump sé að bæta við sig fylgj-
endum og telur hann að það gæti
orðið Trump til tekna að kjósendur
Clinton séu orðnir fráhuga því að
mæta á kjörstað. „Almennt er kjós-
endahópar demókrata ólíklegri til að
mæta á kjörstað. Ástæðan er sú að
kjósendahópur repúblikana er eldra
fólk og hvítt fólk, en kjósendur
demókrata eru frekar ungt fólk eða
minnihlutahópar sem alla jafna eru
ólíklegri til að mæta á kjörstað,“ seg-
ir Magnús.
Hvað mun gerast?
Spurður hvað muni gerast eftir því
hvaða frambjóðandi vinnur segir
Magnús líklegt að Trump muni fara
eigin leiðir en nái Clinton kjöri séu
líkur á því að stjórnarfar verði svipað
og það hefur verið.
„Ég held að það segi sína sögu að
öldungar Repúblikanaflokksins hafi
varað við honum. Þeir hafa lýst hon-
um sem yfirvofandi stórslysi fyrir
Bandaríkin og fyrir heimsbyggðina.
Bush-fjölskyldan er meira að segja
jafnvel að fara að kjósa Clinton.
Ástæðan er sú að menn hafa áhyggj-
ur af því hvað hann muni gera. Eitt
er að forseti þarf ekki að vera inni í
öllum málum, en annað er að hann
hefur sýnt að hann hlustar ekki á
ráðgjöf. Hann hefur t.a.m. talað um
að beita kjarnorkuvopnum og draga
Bandaríkin út úr viðskiptasamn-
ingum og virðist nánast óútreiknan-
legur,“ segir Magnús.
Svipað stjórnarfar
ef Clinton nær kjöri
AFP
Hart barist Kjósendur velja nýjan Bandaríkjaforseta á morgun.
,,Eitt sem getur haft áhrif er
að Trump hefur hvatt kjós-
endur sína til þess að mæta á
kjörstað og fylgjast með fram-
kvæmd kosninga í hverfum
minnihlutahópa. Hann hefur
haldið því fram að stórfellt
kosningasvindl muni eiga sér
stað.
Þetta er mikið áhyggjuefni
því KKK-öfgahreyfingin hefur
flykkt sér að baki honum. Ef
hópar vopnaðra manna mæta á
kjörstað er það ekki ávísun á
neitt gott. Þetta getur orðið
hættulegt. Af sömu ástæðum
er áhyggjuefni hvað gerist ef
hann tapar,“ segir Magnús.
Vill manna
kjörstaði
ELDFIMT ÁSTAND
KKK Öfgahreyfingin KKK
styður Donald Trump.