Fréttatíminn - 04.03.2016, Blaðsíða 26

Sólgleraugu með styrkleika
Kringlunni, 2. hæð - 103 Reykjavík | S: 568 9111 | www.augad.is
Tangarhöfða 2 • 110 Reykjavík • Sími 533 1020 • aman@aman.is
Við erum fluttir í nýtt og glæsilegt húsnæði
að Tangarhöfða 2, 110 Reykjavík.
Hlökkum til að sjá þig.
Áman – víngerðarverslunin þín!
www.aman.is
Áman flytur!
Heimilin eru öll á landsbyggð-
inni, Háholt er í Skagafirði, Lauga-
land í Eyjafjarðarsveit og Lækjar-
bakki er á Rangárvöllum. Auk þess
er vistheimilið Hamarskoti í Flóa-
hreppi fyrir unglinga eldri en sextán
ára, sem hafa lokið meðferðum
Barnaverndarstofu og eiga ekki aft-
urkvæmt á heimili sín. Að auki reka
sveitarfélögin Vinakot og vistheimili
barna að Laugarásvegi. Auk þess
eru sveitarfélögin með samninga
við einkaheimili um að taka á móti
börnum til vistunar í bráðatilvikum.
Barnaverndarstofa og velferðar-
ráðuneytið hafa eftirlit með þessum
úrræðum.
Langflestum börnum, sem ekki
geta af einhverjum ástæðum búið
heima hjá foreldrum sínum, er kom-
ið fyrir á fósturheimilum hjá venju-
legum fjölskyldum. Nýjustu tölur,
sem veita heildræna sýn yfir ráðstöf-
un barna í barnaverndarkerfinu, eru
frá árinu 2014. Það ár var 403 börn-
um ráðstafað utan heimilis síns með
samþykki fjölskyldna eða úrskurði
frá ýmist barnaverndarnefndum eða
dómstólum. Þó gæti verið að sama
barni hafi verið ráðstafað í fleira en
eitt úrræði sama ár og því gæti fjöldi
barnanna verið ögn lægri. Í þess-
ari tölu, 403, er meðtalinn sá fjöldi
barna sem vistaður var tímabundið
á lokaðri neyðardeild Stuðla. Sú dvöl
er að öllu jöfnu 4-6 dagar.
Í tölunum hér til hliðar eru ekki
talin með börn sem send voru í
fóstur, eða í tímabundna vistun hjá
ættingjum eða öðrum.
Hvar er eftirlitsstofnunin?
Í rúm tíu ár hefur Jón Björnsson
sálfræðingur verið eini maðurinn
sem sinnt hefur óháðu eftirliti með
meðferðar- og vistheimilum fyrir
unglinga í landinu. Upphaflega
var hann ráðinn af Barnaverndar-
stofu til að fara í eftirlitsferðir á
hvert heimili en undanfarin þrjú
ár hefur hann sinnt starfinu í um-
boði velferðarráðuneytisins. Hann
hefur nú látið af störfum og kallar
eftir óháðri eftirlitsstofnun.
Fyrir rúmum tíu árum ákvað
Barnaverndarstofa að leita til ut-
anaðkomandi aðila sem gæti haft
eftirlit með vist- og meðferðar-
heimilum. Lögum samkvæmt var
það hlutverk Barnaverndarstofu
að bæði reka meðferðar- og vist-
heimili fyrir börn og unglinga – og
hafa eftirlit með þeim. Það fyrir-
komulag var þónokkuð gagnrýnt
og þótti mörgum sérfræðingum
ekki fara saman að stofnunin hefði
eftirlit með sjálfri sér.
Barnaverndarstofa réði því Jón,
sem var reyndur sálfræðingur, til
að fara í eina til tvær eftirlitsferðir
á hvert heimili á ári og meta gæði
þjónustunnar og líðan barnanna.
Auk þess komu stundum upp
sérstök atvik þar sem hann var
kallaður til.
„Barnaverndarstofa átti sjálf
frumkvæði að þessu og réði mig
sem verktaka til að sinna óháðu
eftirliti. Ég fékk svigrúm til að
skoða heimilin eins og ég vildi,
skilaði skýrslu til Barnaverndar-
stofu og fékk greitt frá Barna-
verndarstofu, þannig að formlega
séð var ég kannski ekki algjörlega
óháður. Stofnunin hlutaðist ekki til
um það sem ég gerði en ég starfaði
í hennar umboði. Þó það hafi verið
ákveðinn formgalli á þessu fyrir-
komulagi var frumkvæði Barna-
verndarstofu gott.“
Jón segir að eftirlitinu hafi verið
þannig háttað að hann heimsótti
heimilin, tók viðtöl við börnin sem
þar dvöldu, foreldra þeirra og for-
stöðumenn heimilanna. Þannig
heyrði hann þrjár hliðar á hverju
máli. „En það er ekki bara nóg að
hafa eftirlit, það þurfti líka að búa
til staðla um hvað má og má ekki
gera við börn sem búa á slíkum
heimilum. Lögin segja lítið um
það. Vinnan mín fólst ekki síst í því
að búa til staðla um verkferla um
hvernig megi bregðast við í hinum
ýmsu aðstæðum. Staðlarnir voru
síðar endurskoðaðir og uppfærðir
og það mætti gera aftur.“
Fyrir þremur árum var fyrir-
komulaginu breytt og Jóni var falið
að sinna eftirliti með heimilunum
í umboði velferðarráðuneytisins í
stað Barnaverndarstofu. Við það
breyttist starfið ekki að öðru leyti
en hann fékk greitt frá ráðuneyt-
inu og skilað þeim skýrslum og
niðurstöðum. „Nú hef ég skilað
minni síðustu skýrslu og hef ver-
ið að bíða eftir því hver taki við af
mér. Fróðlega spurningin er um
hin gríðarlegu miklu áform um
einhverskonar eftirlitsstofnun
sem ekkert bólar á. Af hverju er
hún ekki komin af stað? Stofnun
sem hefur eftirlit með opinberum
stofnunum, ekki bara vistheim-
ilum. Eftirlitsmál á Íslandi eru í
miklum lamasessi.“
Jón Björnsson sálfræðingur er eini
maðurinn sem sinnt hefur óháðu
eftirliti með vist- og meðferðar-
heimilum landsins í áratug.
Fjöldi barna í sólar-
hringsvistunum á
ábyrgð sveitarfélaga
árið 2014:
90 á vistheimilum
7 á sambýlum / fjölskyldu-
heimilum
30 á einkaheimilum sem starf-
rækt eru allt árið
Fjöldi barna í sólar-
hringsvistun á ábyrgð
ríkisins árið 2014:
81 á lokaðri deild Stuðla
26 á greiningar- og meðferðar-
deild Stuðla
19 á meðferðarheimilum
Vill hertara eftirlit
Þórhildur Líndal, fyrrverandi um-
boðsmaður barna, vill að eftirlit
með meðferðar- og vistheimilum
verði eflt.
„Allt bendir til þess að sjálfstætt
eftirlit skipti máli fyrir hagsmuni
barna. Ég hef lengi kallað eftir því.
Það er ekki hægt að vera dómari í
eigin sök.“
Þórhildur telur að breyting á
barnaverndarlögum árið 2011 sé
spor í rétta átt en leggur áherslu á
að í framkvæmd þurfi það bæði að
vera markvisst og öflugt. Hún er
þeirrar skoðunar að fleiri en einn
sérfræðingur þurfi að koma að eft-
irlitinu svo það verði trúverðugt.
„Við höfum á liðnum árum
horft upp á opinbert eftirlit sem
hefur brugðist hlutverki sínu, jafnt
barnaverndareftirlit sem banka-
eftirlit.
Aðalatriðið er að ákveðnum
opinberum reglum sé framfylgt
með markvissum og reglubundn-
um hætti. Börnin sem dvelja á
meðferðar- og vistheimilum eiga
að fá að segja sína skoðun og á
þau skal hlustað af eftirlitsaðilum.
Ábyrgðin liggur hjá þeim.“
Þórhildur Líndal, fyrrver-
andi umboðsmaður barna.
26 | fréttatíminn | Helgin 4. mars–6. mars 2016