Fréttatíminn - 04.03.2016, Blaðsíða 38

Það þarf ekki að eyða meira
en fimm mínútum í gúggl
um mögulega forsetafram-
bjóðendur til að velta því
fyrir sér hver þoli slíka
umræðu. Kannanir sýna að
traust til forsetaembættisins
fer minnkandi og fræðingar
segja embættið þurfa endur-
skilgreiningu á meðan aðrir
velta því fyrir sér hvort við
þurfum almennt á forseta
að halda. En á meðan orð
eins og landráðamella,
aumingi og fitubolla birtast
á internetinu, eins og ekk-
ert sé, er auðvelt að velta
því fyrir sér hver leggi í
þennan frumskóg fúkyrða
sem virkir í athugasemdum
láta falla líkt og enginn sé
morgundagurinn.
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
„Þegar þú verður opinber persóna
verður þú að reikna með því að all-
ir hafi skoðun á þér og sjálfsagt var
slúður á þeim tíma. Maður heyrði
einhverjar sögur, bæði sannar
og lognar, en það var ekki neitt
miðað við hvernig þetta er í dag,“
segir Styrmir Guðlaugsson, sonur
Guðlaugs Þorvaldssonar sem
bauð sig fram fyrir forsetakosn-
ingarnar árið 1980, ásamt Alberti
Guðmundssyni, Pétri Thorsteins-
son og Vigdísi Finnbogadóttur.
Styrmir var sextán ára og vann í
Mjólkurstöðinni sumarið sem faðir
hans var í framboði. „Þar sátum
við einn daginn í hádegismat og
umræðuefnið voru frambjóðend-
urnir. Talið barst að pabba og einn
mjólkurfræðingurinn, sem vissi
greinilega ekki að ég var sonur
hans, segir að honum finnist Guð-
laugur vera svo mikill spjátrungur.
Þetta var eiginlega það óþægileg-
asta sem ég lenti í meðan á þessu
framboði stóð.“
Kona að ybba gogg
Anna Lilja Sigurðardóttir tekur
undir með Styrmi. Anna Lilja er
elsta dóttir Sigrúnar Þorsteins-
dóttur sem bauð sig fram á móti
Vigdísi Finnbogadóttur árið 1988.
Framboði Sigrúnar gegn Vigdísi
var stillt upp sem töluvert djörfu
af fjölmiðlum þess tíma en Anna
Lilja segir fjölskylduna ekki hafa
fundið fyrir óvild fólks gagnvart
móður sinni sem persónu. Aðeins
einu sinni hafi hún heyrt fólk út
í bæ tala um móður sína í sinni
viðurvist. „Ég var að koma heim úr
skiptinámi frá Bandaríkjunum og
á leiðinni frá flugvellinum heyri ég
dreng tala um þessa konu úr Vest-
mannaeyjum sem væri eitthvað að
ybba gogg. Þetta var rætt fram og
til baka þar til ég sneri mér við og
sagði að þetta væri mamma mín og
þá var þetta ekki rætt frekar,“ segir
Anna Lilja. „Við höfum alltaf hugs-
að til þessa tíma þegar mamma var
í framboði sem góðs tíma, þetta
er alls ekki eitthvað sem fólk vill
gleyma eða ekki ræða. Dætrum
mínum finnst mjög flott að amma
þeirra hafi haft þor til að bjóða sig
fram til forseta.“
Raunveruleikaþættir hafa áhrif
Ekki eru til gögn langt aftur í tím-
ann sem meta traust almennings
til forsetaembættisins en hlutfall
þeirra sem treysta embættinu mjög
vel eða frekar vel féll úr 59% árið
2013 niður í 43% árið 2015, sem
hlýtur að teljast ansi hraustlegt fall
á stuttum tíma. Í fyrra var traust
forsetaembættisins því jafn mikið
og traust til dómskerfisins. Hulda
Þórisdóttir, stjórnmálasálfræðing-
ur og lektor við stjórnmálafræði-
deild HÍ, telur þverrandi virðingu
almennings gagnvart stjórnmála-
mönnum spila stórt hlutverk í ræt-
inni umræðu um frambjóðendur.
Einnig spili inn í að fólk upplifi sig
ekki lengur sem svo að það þurfi
að tengjast flokkspólitískri elítu til
að eiga möguleika á forsetastóln-
um. „Það er svo sterkt í menningu
okkar, menningu samfélagsmiðla
og raunveruleikaþátta að hver sem
er geti „meikað það“, orðið frægur.
Á sama tíma erum við mun opnari
fyrir því en áður að deila óhreinu
nærfötunum með ókunnugum,
það sem áður var tabú ræðir fólk
nú óhikað og þarf ekki að pukr-
ast með af skömm. Karlar segjast
betri menn eftir framhjáhald sem
upp komst eða konur sterkari eftir
gjaldþrot. En það er athyglisvert
að þrátt fyrir að flestir séu sjálfsagt
sammála um að umræðan sé
óvægin og að skítug nærföt fram-
bjóðenda verði tekin og viðruð
fyrir framan alþjóð, virðist enginn
hörgull á fólki sem hefur lýst yfir
framboði eða segist hafa áhuga.“
Tjáning þarf að vera íhuguð
„Ég veit ekki hvort þetta hafi eitt-
hvað með virðingu fyrir forseta-
embættinu að gera,“ segir Guðrún
Pétursdóttir. Guðrún bauð sig fram
árið 1996 en dró framboð sitt til
baka þegar ljóst þótti að stuðning-
urinn væri ekki nægur. „Ég held
að þetta snúi frekar að því hvernig
fólk tjáir sig við annað fólk nú til
dags. Menn bara láta vaða og það
eru engar hömlur en hér áður fyrr
þá birtist ekkert nema fara í gegn-
um ritstjórn. Hér áður fyrr þurfti
fólk að hrópa á torgum eða hengja
miða á ljósastaura vildi það vera
með óhróður. Þessi greiði og óhefti
aðgangur að heiminum er nýlunda
í mannkynssögunni og við erum
bara ekki búin að læra á þetta.
Menn segja óheft tjáningarfrelsi
vera af hinu góða en ég er ekki viss
því tjáning þarf að vera íhuguð.
Menn eru alltaf að lýsa velþóknun
og vanþóknun og það hefur áhrif
á fólk því orð meiða. Einn dropi
getur veig heillar skálar breytt.“
Styrmir Guðlaugsson tekur í
sama streng og Guðrún. „Munur-
inn á samfélaginu núna og þá er
svo stórkostlegur. Þetta var svo ein-
sleitt og lítið samfélag. Við vorum
ekki bara miklu færri heldur var
bara ein sjónvarpsstöð og fólk lifði
í takti, það borðuðu allir kvöld-
mat klukkan sjö og það lásu allir
sömu blöðin. Á tímum samfélags-
miðla eru allir dæmdir um leið
en ég fann mjög lítið fyrir því. Við
vorum fjórir bræðurnir en ári fyrir
kosningarnar dó bróðir minn og út
af því áfalli var alls ekki sjálfgefið
að fara út í svona baráttu. Að ein-
hverju leyti þjappaði framboðið
fjölskyldunni saman en á hinn bóg-
inn frestaði það eðlilegu sorgar-
ferli, sem skall svo á eftir að kosn-
ingunni lauk. Spennufallið var líka
mikið kvöldið fyrir kosningarnar
þegar við heimsóttum heimabæ
pabba, Grindavík. Þá tók bærinn á
móti okkur með fánaborg rétt fyrir
utan bæinn. Þetta voru rosalega
fallegar móttökur sem segja líka
ansi mikið um það hvað tímarnir
hafa breyst.“
Engin nánd á kommentakerfinu
Aðspurð segist Guðrún vera fegin
því að ekki hafi verið kommenta-
kerfi þegar hún bauð sig fram. „Jú,
drottinn minn dýri. Þá var ekki
hægt að verða fyrir svona holskeflu
af nafnlausum óhróðri. Ég held al-
veg tvímælalaust að þetta aftri fólki
í að bjóða sig fram. Ég þekki fjölda
frambærilegra, sérstaklega ungra,
kvenna sem ég hef verið að skora á
að gefa kost á sér í pólitík en þeim
dettur ekki í hug að fara fram því
þær nenna því ekki. Þeim finnst
fórnarkostnaðurinn vera of mikill.
Og þá eru þær ekki að hugsa um sig
heldur um börnin sín.
Guðrún segist ekki hafa fundið
fyrir jafn rætinni umræðu í forseta-
framboðinu 2012, þegar hún tók
þátt í kosningabaráttu Þóru Arnórs-
dóttur. „Ég fann ekki fyrir þessu þá,
kannski því ég legg mig svo lítið eftir
þessu. Hinsvegar er öll skipulagning
kosningabaráttu allt önnur í dag.
Ég fór á sínum tíma um allt land og
fannst dásamlegt að hitta allt þetta
fólk. Það voru skemmtilegir fram-
boðsfundir með fjöri, hlátri og hlýju
en ég veit ekki hvort einhver nennir
á framboðsfundi í dag, fólk er bara
á kommentakerfinu. Hvernig ætlar
þú að velja þér þjóðhöfðingja ef það
er engin nánd. Forsetaaframboðið
fjallar ekki um málefni heldur að
mestu leyti um hverskonar persónu-
leika fólk vill fá í embættið. Í raun-
inni þarftu að hitta fólk og tala við
það til að það fái tilfinningu fyrir því
hver þú ert. Það er hægt að hanna
allskonar ímyndir á netinu en það
er ekki fyrr en þú sérð manneskjuna
sem þú finnur hvort að áran hennar
snertir þig eða ekki.“
Forsetaframboð á
tímum virðingarleysis
Útrásar­
víkinga­
klappstýra
a
Rugludallur
sem mjólkar
ríkissjóðb
Brandari
ársinsc
Karl með
skegg og
bumbud
Landráðamellae
Ummælin eru höfð eftir eftirtöldum: a Einar Steingrímsson, Vísir, 4.12. 2015. b Guðjón Jónsson, Vísir, 15.1. 2016.
c Sveinn Hansson, Vísir, 24.11. 2015. d Sveinbjörn Guðmundsson, Vísir 16.2. 2016. e Eyrún Heiða Skúladóttir, Fréttatíminn 24.2. 2016.
Menn eru alltaf að lýsa velþóknun
og vanþóknun og það hefur áhrif á
fólk því orð meiða.
38 | fréttatíminn | Helgin 4. mars–6. mars 2016