Norðurslóð - 16.12.1981, Qupperneq 11

Tryggvi Jónsson:
Lestrarfélag Svarfdæla
100 ára
Um stofnun þess og fyrstu starfsár
Það var vorhugur í öllum
landslýð árið 1874. Þá var
minnst 1000 ára byggðar ís-
lands. Framtíðin var hulin eins
og ætíð en ýmis teikn voru á lofti
um bjartari framtíð í sambandi
við ýmsar framfarahreyfingar
og varla er það vafamál að á
þessu minningaári voru vonir
kvíða yfirsterkari og fram-
kvæmdaþrá fékk byr undir báða
vængi. Ekki mun það hafa verið
ótítt að menn stigu á stokk og
strengdu þess heit að hrynda
einhverju þarfa máli í fram-
kvæmd sveitinni, sýslunni eða
landinu til gagns. Að vísu varð
minna úr mörgu slíku en til stóð
og þeim sem reyndu að hrinda
einhverju áleiðis til bóta, varð
einatt þyngra fyrir fæti en þeir
höfðu ætlað. Gátu þeir litlu
orkað einir sér, ef fylgi annarra
brást.
Einn þessara manna, sem í
sambandi við þetta ár finnur
hvöt hjá sér til að gangast fyrir
nýju fyrirtæki til menningar-
bóta sinni sveit, er Þorsteinn
Þorkelsson á Syðra-Hvarfi í
Svarfaðardal. A sjálfan nýárs-
dag 1874 ritar hann áskorun til
sveitunga sinna um stofnun
lestarfélags og býðst hann til að
gefa 100 króna virði í bókum til
stofnunar félagsins.
Bréf það, sem Þorsteinn Þor-
kelsson ritaði til sveitunga sinna
1. janúar 1874 er þannig:
„Blindur er bóklaus maður,
seigir einn orðskviður og er hann
sannur. Vér seigjum ekki þar
fyrir að þeir séu allir glöggsýnni í
vísindalegu tilliti, er eiga greiðan
aðgang til bókfræðinnar heldur
en hinir, er ekki eiga það, er það
engan veginn bókunum að kenna
heldur brúkun hinna siðferðislegu
hæfileika mannanna, er hafa þær
undir höndum. Af þessum or-
sökum er það sprottið að menn
munu hafa stofnað félög til að
njóta bókfræðinnar sérstaklega
er menn kalla skóla bæði æðri og
lægri.
En sökum þess að það er
ómögulegt að allir geti notið
þessarar uppfræðingar, er þó
hafa hæfiieika til þess, því veldur
erfiðleiki lífskringumstæðna
þeirra, þá hafa menn aftur
stofnað önnur félög, sem ekki eru
eins vísindaleg og bindandi, en
geta þó haft nokkra vísindalega
þýðingu. Það eru lestrarfélögin.
Það sýnist vera ófært að
einstakir leikmenn og enda ef til
vill lærðir menn hafi átt svo
mikinn ijölda af bókum að þeir
nálega geti léð hverjum manni,
sem hafa vill bækur til aflestrar í
heilu byggðarlagi. Þó er eins og
sumir hafi komist nokkuð á leið
með þessa stefnu, en bæði er það
að þetta er ofætlun fyrir hvern
einstakan mann og svo hitt, sem
reynslan hefur sýnt, að við fráfall
slíkra manna hafa þessi bókasöfn
þeirra farið á sundrungu og oft
komist í óhæfilegustu hendur til
brúkunar og orðið því því að mjög
litlum notum í öllu tilliti.
Því sýnist það langtum hagan-
legra að menn gengju í félag og
keyptu bækurnar í sameiningu,
bæði sér og öðrum út í frá til
nytsemdar og fróðleiks, svo þó að
einhver félagsmanna félli frá gæti
félagið fengið staðist eigi að
síður.
Þetta hefur oft vakað mér í
huga, þó ég aldrei, sökum hinna
sérstöku lífskjara minna hafi
komið þeirri hugmynd fram fyrr
en nú, loks dirfst til að bjóða
mönnum að stofna lestrarfélag.
Eg var útbúinn með óupprætan
legri fróðleikslöngun, en hefi að
öðru leyti haft bágastar kringum-
stæður að njóta hennar að því
einu undanteknu að ég hefi
stundum haft meiri tíma en aðrir
til að lesa bækur og bæði fyrir
eigin viðleitni og góðvild annarra
einstakra manna og kunningja
minna hefi ég komist yfir dálítið
af bókum og þykir mér óþolandi
að þessar dýrkeyptu eigur mínar
þurftu aftur að verða að engu. Vil
ég því gefa mikinn hluta þeirra til
fyrrgreindar stofnunar, er mundi
nema 100 króna bókhlöðuverðs,
og vona ég að góðir menn vilji
hlynna að þessu fyrirtæki á sem
bestan hátt, bæði með bókagjöf-
um og fleira svo að það mætti
hafa framgang.“
Ritað 1. janúar 1874
Þorsteinn Þorkelsson
Þorsteinn Þorkelsson veiktist
af berklum þegar á barnsaldri
og varð krypplingur. Þrátt fyrir
fötlun var hann mikill áhuga-
maður um framfaramál í Svarf-
aðardal. Auk þess að beita sér
fyrir stofnun lestrarfélags var
hann einn af forgöngumönnum
um stofnun Sparisjóðs Svarf-
dæla 1884.
Þegar þess er gætt að gefandi
bókanna var bláfátækur og
stórfatlaður, verður ljóst að hér
er um að ræða hans hjartfólgið
alvörumál. Það er líka auðvitað
að hann hlaut manna best að
Finna þörfina á lestrarfélagi.
Hann var að sögn gæddur
sjaldgæfum fróðleiksþorsta, en
af ástæðum þeim, sem áður er
getið, má nærri geta hversu erfitt
honum hefur veitst að ná i
nægan og góðan bókakost til að
svala fróðleiksþörf sinni. Lá og
hitt í augum uppi hversu
aðstaða hans og þeirra sem
svipað stæði á fyrir um fátækt og
fróðleiksþrá yrði betri ef félags-
skapur væri um bókakaupin.
Félagið stofnað.
En hér fór sem oftar, að
minna varð úr framfaratilraun-
inni en til var ætlast vegna
áhugaleysis manna, talið að efni
og ástæður leyfðu ekki. Er málið
í salti þar til því er hreyft á ný af
Þorsteini á vetrarfundi á Völl-
um 1878. Þar tjá 20 menn sig
fúsa til að ganga í félagið og
stjórn er kosin, en lög félagsins
eru ekki sett fyrr en árið eftir og
ekki til fulls fyrrenáfundi 1880.
Er því litið svo á að á þeim
fundi sé þá fyrst stofnað að fullu
Lestrarfélag Svarfdæla.
Stjórn var þannig skipuð:
Forseti Þorsteinn Þorkelsson,
Syðra-Hvarfi, bókavörður Arn-
grímur Gíslason, Gullbringu,
gjaldkeri Jóhann Rögnvaldsson,
Sökku. Auk þeirra skrifa þessir
undir lögin: Þorfmnur Guð-
mundsson, Hrísum, Jón Stefáns
son, Ölduhrygg, Jón Magnús-
son, Hofi, Stefán Bjarnarson,
Hofsárkoti, Jóhann Jónsson,
Ytra-HvarFi, Þórður Jónsson,
Hnjúki, Rögnvaldur Rögnvalds
son, Klængshóli, Sigfús Sigfús-
son, Krosshóli, Þorkell Þor-
steinsson, Ytri-Másstöðum, Sig-
urður Sigurðsson, Tungufelli,
Björn Sigurðsson, Atlastöðum,
Sveinbjörn Soffoníasson,
Bakka, Gísli Pálsson, Grund,
séra Kristján E. Þórarinsson,
Tjörn, Sigurjón Jónsson, Tjörn,
Jóhann Kr. Jónsson, Ingvörum,
Sigfús Pálsson, Syðra-Holti,
Jón Runólfsson, Ytra-Holti,
Baldvin Þorvaldsson, Böggvi-
stöðum og Jóhannes Jóhannes-
son, Upsum.
í lögum félagsins frá 1880 er
tillag félagsmanna ákveðið 2
krónur um árið, útlánadagur 1.
og 15. hvers mánaðar ein bók í
senn.
Höfundurinn.
Fundargerðin frá stofnfundi
félagsins ber vott um þó
nokkurn áhuga, en hann dofnar
brátt og það svo mjög að.
aðalfundur, sem eftir lögunum
átti að vera 1. nóvember ár
hvert, komst ekki á fyrr en 24.
febrúar 1886, þá að líkindum í
sambandi við hreppsfund. Síðan
eru nálega engar upplýsingar
um félagið þaðan af og þar til
skipulagsskrá Þorsteins Þorkels
sonar ergerð 30. desember 1893,
en með henni gefur Þorsteinn
safninu 300 króna virði í bókum
og setur sem skilyrði að sveitar-
sjóður styrki félagið a.m.k.
með 25 krónum árlega, sem
sveitarsjóður gerði. Argjald fél-
agsmanna var þá 1 króna.
Yfirleitt má segja að félagið
væri með litlu lífsmarki á
þessum árum og þeim sem á
eftir fóru, sést það best á
tillögum félagsmanna. Þau voru
62 krónur stofnárið en komust
niður í 10 krónur og 9 krónur
næstu 2 árin og 1888-1889 eða í
11 ár eru árgjöld samtals 14
krónur eða rúmlega 1 króna á
ári, má nærri geta að lítið hafi
aukist við bókakost félagsins á
þessum árum, að undanteknum
þeim bókum, sem Þorsteinn
bætti við gjöf sína 1893.
Af því sem hér að framan er
sagt er skiljanlegt að bóka-
safnið var á miklum hrakhólum
þessi ár þó nokkuð rættist úr
eftir 1900 þegar safnið var í
höndum þeirra Gísla Jónssonar
og séra Stefáns á Völlum til
ársins 1910. Félagsmenn voru
alltaf fáir, þó voru þeir 21 árið
1905-1906 en lOárið 1909-1910.
Þáttaskil.
Árið 1911 verða þáttaskil í
Lestrarfélagi Svarfdæla. Þá
hafði Ungmennafélag Svarf-
dæla látið málefni lestrarfélags-
ins til sín taka. Kaus Ungmenna
félagið 5 manna nefnd, þar af 2
utanfélagsmenn, þá Sigurjón
lækni Jónsson og Gísla Jónsson
Hofi til að athuga málefni
lestrarfélagsins og gera tillögur
til breytinga. Á fundi á Dalvík 5.
mars 1911 lagði nefndin fram
tillögur að lögum og útlánsregl-
um sem hún hafði samið. Var
hvorttveggja samþykkt á fund-
inum og ný stjórn kosin. Hlutu
kosningu: Séra Stefán Kristins-
son, formaður. Sigurjón læknir
Jónsson, bókavörður. Þorsteinn
kaupmaður Jónsson, gjaldkeri.
Eftir þennan fund má segja að
gjörbreyting hafi orðið á Lestrar-
félagi Svarfdæla. Bókasafnið var
flutt að Árgerði, þar sem það var í
mörg ár og notendum fjölgaði
verulega, voru t.d. 72 fyrsta árið
eftir breytinguna.
Lestrarfélagið var nú komið í
það form sem starfað var eftir,
allt fram að þeim tíma er
bókasafninu var skipt í sambandi
við skiptingu Svarfaðardals-
hrepps 1946.
Bókhaldsskrifstofan hf. Dalvík
og Endurskoðun hf. Reykjavík,
hafa stofnað með sér sameign-
arfélag á Dalvík með heitinu
Endurskoðun, Dalvík sf. Til-
gangur tyrirtækisins er að ann-
ast hverskonar þjónustu og ráð-
gjöf á sviði endurskoðunar
reikningsskila- og skattamála.
Ennfremur rekstrarráðgjöf og
lögfræðiþjónustu. Það er von
Þótt hér hafi fljótt verið farið
yfir sögu fyrstu ára Lestrarfél-
ags Svarfdæla gefur það nokkurt
yfirlit yfir þá erfiðleika sem við
var að stríða, en það var fyrst og
fremst áhugaleysi almennings.
Minning hins fróðleiksgjarna
frumkvöðuls verður best heiðruð
með öflugu starfi bókasafnanna,
en Lestrarfélag Svarfdæla er eitt
af sporunum, sem þessi heilsu-
lausi, bláfátæki hugsjónamaður
skildi eftir sig í s’varfdælskum
sverði.
stofnenda að með félagsstofnun
þessari sé komið til móts við
aukna þörf fyrir ýmsa sérhæfða
þjónustu við fyrirtæki á Dalvík
og nágrenni.
Stjórn félagsins skipa Helgi
Þorsteinsson og Ólafur Nilsson.
Framkvæmdastjórar eru Hilm-
ar Daníelsson og Sveinn Jóns-
son.
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug við andlát
og útför
MARÍU SIGFÚSD ÓTTUR
í Árhól
Rósa KristinsdóUir, harítas h'ristinsdóttir.
hnstín hristinsdóttir, Jónas Jónassun.
\jáll Skarphéðinsson Þóra Helgadóttir.
Alaría Jónsdóllir, Sigurjón Sigurbjörnsson.
Barnabörn og barnabarnabarn.
Innilegar þakkir til allra sem sýndu okkur samúð og vinar-
hug í sjúkdómslegu og við fráfall sambýliskonu minnar
MARÍU J. GUNNLAUGSDÓTTUR
Framnesi.
Sérstakat þakklæti sendum við læknum oghjúkrunarfólkiá
gjörgæsludeild FSA fyrir frábæra umönnun og vinátlu.
Guð blessi ykkur öll.
F.h. syslkina og annarra vandamannu
Sigmundur Sigmuridsson.
Hjarlans þakkir til allra þeirra sem sýndu okkur vinarhui* með
heimsóknum, gjöjum og skeytum á sextugsajmœlum okkar
þann 23. mai og 9. des. s.l.
Gleðileg jói
Guðlaug og Einar
Urðum.
Öllutn þeim, sem glöddu mig meðgjöjum, skeytum og kveðjum
á sjölugsajmœ/i mínu 30. nóvember, sendi ég minar bestu
kveðjur og alúðarþakkir.
LIFIÐ HEIL.
Pálmi Jóhannsson.
l’ið hjónin óskurn öllum Dalvíkingum og Svarjdœlingum
gleði/egra jóla og góðs og gjöfuls komandi árs.
Við þökkum ykkur góðu, görnlu kynnin og biðjumykkur allra
heilla.
Árný og Frímann.
Takið eftir
Kvæðabókin Tvö ljóðakver eftir Hjört Björnsson frá
Vökuvöllum er tilvalin jólagjöf til Ijóðavina.
Bókin fæst í bókabúðunum Eddu á Akureyri ogSogni
á Dalvík og hjá höfundi í Dalbæ á Dalvík.
Nýtt fyrirtæki -
Endurskoðun Dalvík hf.
NORÐURSLÓÐ - 11