Norðurslóð - 14.12.1994, Qupperneq 3

NORÐURSLÓÐ —3
Gunnar Dal rithöfundur og heimspekingur:
Minningar um jarðskjálftann mikla
s
- Kafli úr samtalsbók Gunnars og Hans Kristjáns Arnasonar, „Að lifa er að elska“
fyrir jólin
Jólaföndur er fastur liður
í starfi skólanna hér um
slóðir. Húsbekkingar
föndruðu 26. nóvember
og við það tækifæri var
efri myndin tekin, en
laugardaginn 3. var röðin
komin að Dalvíkurskóla
og þá var minni myndin
tekin.
lig&ja úti og finna ilminn úr jörð-
inni og anda að mér þessu hreina,
tæra lofti. 1 raun og veru svaf ég
miklu betur þarna úti í tjaldinu. Og
þetta varð mér ekkert harðræði á
nokkum hátt. En víða í sveitinni
þoldu menn þetta illa, þessar stöð-
ugu jarðskjálftahrinur. Menn vissu
aldrei á hverju þeir ættu von. Það
bar talsvert á taugabilun og hjart-
veiki, einkum hjá eldra fólki.
Hið mesta happ
En frá vissu sjónarmiði má segja
að þessi jarðskjálti hafi orðið hið
mesta happ fyrir svarfdælska
bændur. Þetta voru kreppuár. Til
var sjóður einn sem var kallaður
kreppulánasjóður. A Dalvíkinni
hrundu ekki þau hús sem voru
járnbent. Það var þéttriðið net af
sprungum á veggjunum, en þeir
stóðu uppi. Öðru máli gegndi með
hlöðnu húsin. Þau hrundu yfirleitt í
hrúgu. Til allrar guðsmildi minnist
ég þess ekki að þarna hafi orðið sá
mannskaði sem eðlilegur hefði
verið við svona hamfarir. Ég
heyrði aðeins að einn maður hefði
handleggsbrotnað á Dalvíkinni, en
engin slys urðu í sveitinni. Gömlu
torfbæimir sem þá voru á hverri
jörð í Svarfaðardal, rifnuðu í sund-
ur. Þekjan rifnaði í sundur og varð
hriplek en bæimir héngu uppi.
A Ytra-Hvarfi í Svarfaðardal
var þessi hripleka baðstofa notuð
næsta vetur við illan leik. En
snemma næsta vor var tekið lán í
kreppulánasjóði, 10.000 krónur,
og það nægði til þess að byggja
myndarlegt steinhús í stað gamla
torfbæjarins, rúmgóða hæð og ris.
Auðvitað unnu heimamenn svo til
allt sjálfir. En lánið nægði fyrir
efninu og greiðslu á einunr fag-
manni sem var fenginn til verksins
í nokkra daga. Allt annað urðu
heimamenn að vinna, og öll steypa
var hrærð á palli eins og gert var á
þessum árum. Þetta var hið erfið-
asta verk, ekki síst fyrir unga
menn. Húsið var kornið upp fyrir
haustið og var gott hús á allan hátt.
Verðbólga næstu áratugina varð
til þess að gera þetta langa lán úr
Kreppulánasjóði að engu. Þetta
gerðist á fleiri bæjum og það má
segja að af þessum sökum hafi
þessi mikli jarðskjálfti flýtt fyrir
þróuninni.
Annars voru Svarfdælingar ein-
stakir dugnaðarmenn og framfara-
sinnaðir. Það er til marks um þenn-
an stórhug þeirra að þegar ég kom
í dalinn 1933, voru þeir búnir að
byggja yfirbyggða sundlaug á
Tjörn. Og námsfólk af Akureyri
kom jafnvel úr þessari höfuðborg
Norðurlands til að læra sund í
Svarfaðardal. Það er líka til dæmis
um stórhug Svarfdælinga að þegar
minnst var þúsund ára byggðar á
Islandi þá voru hátíðahöld vegleg-
ust í Svarfaðardal næst hátíðinni á
Þingvöllum.
(Millifyrirsagnir cru blaðsins.)
Kæru vinir.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og
hlýhug við andlát og útför
Reimars Sigurpalssonar
Arnarsíðu 2 e, Akureyri
Guð blessi ykkur öll.
Ingibjörg Björnsdóttir
börn, tengdabörn og barnabörn
Jarðskjálftinn mikli á
Ytra-Hvarfi í
Svarfaðardal
Já, í dag, annan júní, eru nákvæm-
lega sextíu ár frá því ég lenti í jarð-
skjálftanum mikla í Svarfaðardal
1934.1 þjóðarsálinni er þessi jarð-
skjálfti kallaður jarðskjálftinn á
Dalvík. En hann var engu minni í
Svarfaðardal, og líklega jafn mikill
í Hrísey. En allir vita náttúrlega að
Dalvík er í Svarfaðardal. Þetta var
afskaplega hlýr og góður vordagur
og við á Ytra-Hvarfi í Svarfaðardal
vorum að setja niður kartöflur í
talsvert stóran kartöflugarð. Þarna
var allt heimilisfólkið, nema Soffía
Stefánsdóttir blessunin, kona
Tryggva Jóhannssonar bónda á
Hvarfi. Hún var að ganga frá í eld-
húsinu. Þegar þetta gerðist vorum
við nýkomin úr matartímanum,
vorum nýbúin að borða „litla
skattinn" en það var á Hvarfi ekki
minna en tíu rétta máltíð.
Jarðskjálftinn var hrikalega
sterkur. Ég hafði ekki annað til
samanburðar en jarðskjáltann í
Reykjavfk 1929. Þá var ég sex ára
gamall. Ég þykist muna að þá hafi
líka verið gott veður, sólskin og
hlýtt. Og ég var staddur í Lækjar-
götu þegar sá jarðskjálfti dundi á
og þetta þótti mikill viðburður. En
í samanburði við þessi ósköp sem
dundu yfir í kartöflugarðinum í
Svarfaðardal, þá var jarðskjálfinn í
Föndrað
Reykjavík nánast ekki meira en
smákippur. Ég var staddur þarna á
grasvegg sem var hlaðinn fyrir
framan garðinn. Hann var um það
varð ntér það fyrst fyrir að halda
mér föstum á veggnum svo ég félli
ekki út af honum. Og allt í einu sá
ég garðmegin niður milli garðs og
veggjar alveg niður í botn. Síðan
skall veggurinn aftur að garðinum
og þessi gjá lokaðist. Það var búið
að gera allmargar rásir sem átti
eftir að raka yfir. En eftir fyrstu
hrinuna þurfti ekkert að hafa fyrir
því vegna þess að garðurinn varð
alveg sléttur. Og það má segja að
jarðskjálftinn hafi unnið það gagn
að slétta yfir rásimar fyrir okkur.
Vildi fá að sofa í friði
Soffía var ein í bænum og brá við
hart og hljóp fram göngin. En það
mátti ekki seinna vera, vegna þess
að öll bæjargöngin hrundu saman á
hæla hennar. Efsti hluti Hvarfs-
Dóri á Hvarfi í túnfætinum að Ytra-
Hvarfi.
Ytra-Hvarfsbærinn eins og hann leit út þegar Gunnar Dal kom þangað.
bil metri á hæð. Ég kraup þarna á
garðsveggnum og var að taka út-
sæðiskartöflur úr kassa og setja
þær í emilerað fat sem ég notaði
síðan við að tína kartöflumar úr,
þegar ég setti þær niður í rásina.
Þegar jarðskjálftinn dundi yfir,
hnjúkins sem kallaður var, hnjúk-
urinn fyrir ofan Ytra-Hvarf, hrundi
gjörsamlega allur niður. Það voru
mörg skriðuföll úr hverju einasta
fjalli og hávaðinn gífurlegur.
Krafturinn var svo mikill að vall-
gróin jörðin rifnaði í sundur og
sást víða í svarta moldina. Svartar
gjár þar sem áður var vallgróið
land.
I kjölfar þessa fyrsta og mesta
skjálfta komu hrinur, margar á sól-
arhring og þær stóðu allt sumarið
og eiginlega næsta vetur öðru
hvoru, þó það væri talsvert farið að
draga úr þeim. Þetta var illþolandi
fyrir marga. Ég var of heimskur til
að láta þetta mikið á mig fá. Ég
minnist þess að það var reynt að
hreinsa göngin þannig að hægt
væri að komast inn í baðstofuna.
Og rnenn reyndu að leggjast þar til
svefns um kvöldið, en flúðu út um
tvö leytið. Mönnum varð ekki
svefnsamt, öðrum en mér, sem
svaf og hraut og var eiginlega
dreginn hálfnauðugur út úr bað-
stofunni um hánótt. Ég vildi fá að
sofa í friði inni.
Það voru engin tjöld til á bæn-
um. Við urðum að sofa úti á túni.
Og við sváfum úti á túni á hverri
nóttu fram undir haust. Það var
reynt að tjalda úr rekkjuvoðunum
og þetta kom ekki að sök vegna
þess að það var einstök veðurblíða
þetta sumar. Mér fannst gaman að
Nýlega kom út bók sem heitir Að elska er að lifa en þar ræð-
ir Hans Kristján Árnason við Gunnar Dal heimspeking
og rithöfund. Éinn kafli bókarinnar er endurminning Gunn-
ars Dal um jarðskjálftann hér í Svarfaðardal fyrir sextíu ár-
um. Þeir Hans Kristján og Gunnar Dal gáfu góðfúslega leyfi sitt til að
birta þennan kafla úr bókinni hér í Norðurslóð. Gunnar Dal dvaldi að
Ytra-Hvarfi í Svarfaðardal á árunum 1933-39.
Gunnar Dal er fæddur í Syðsta-Hvammi í Kirkjuhvammshreppi í
V-Húnavatnssýslu árið 1923. Hann flutti til Reykjavíkur fimm ára
gamall. en sumarið 1933, þá tíu ára gantall, kont hann að Ytra-Hvarfi,
gekk í skóla í þinghúsinu á Grund hjá Þórarni á Tjöm, fermdist vorið
1937 á Völlum og var það séra Stefán Kristinsson sem það gerði. Á
þessum árum gegndi hann nafninu Halldór Sigurðsson sem var skírn-
amafn hans. Hér í Svarfaðardal var hann kallaður Dóri á Hvarfi.