Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Side 16

Nú skal þess freistað að gefa yfirlit um þá
meginkosti, sem til greina koma um reikn-
ingsskilakerfi. Til þess að skilgreina reikn-
ingsskilakerfi, þarf að kveða á um tvö atriði.
Annars vegar þarf að ákveða, hvaða mats-
reglu eða virðingarreglu skuli leggja til
grundvallar mati einstakra liða fjármuna og
fjármagns. Sem dæmi um kosti á þessu sviði
má nefna upphaflegt kaupverð fjármunar og
kaupverð sams konar fjármunar síðar, þ.e.
endurkaupsverð fjármunarins. Hins vegar
þarf að kveða á um, hvers eðlis það eigið
fjármagn er, sem við skal miðað, þegar
hagnaður tímabils er sagður vera sú fjárhæð,
sem hægt er að úthluta við loka tímabils án
þess aðs kerða þann stofn, sem eigið fjár-
magn er. Víkjum fyrst nánar að afstöðunni,
sem taka má til þess, hvers eðlis eigið fé er.
Við skilgreiningu eigin fjármagns er um að
velja tvo meginkosti. Annars vegar er litið á
eigið fé sem peningalegt fjármagn til altœkra
nota (financial capital), og er þá ýmist, að
tekið er tillit til breytinga, sem orðið hafa á
verðgildi peninga eða svo er ekki gert. í
síðarnefnda tilvikinu er sú krónutala, sem
eigið fé í árslok gerir, þegar fjármunir og
skuldir hafa verið metin samkvæmt einhverri
tiltekinni matsaðferð, borið saman við eigið
fé í ársbyrjun, metið á grundvelli sömu
matsferðar í krónum, sem búa e.t.v. yfir
hærra kaupmætti , og táknar mismunurinn
hagnað/tap tímabilsins. Að sjálfsögðu er í
svona lýsingu gert ráð fyrir, að á tímabilinu
hafi eigið fé hvorki verið aukið með nýjum
framlögum né heldur skert með einvhers
konar úttektum. Hagnaðarhugtak, sem teng-
ist þessu viðhorfi til eigin fjár, má kenna við
varðveizlu krónutölu eiginfjár eða varðveizlu
nafnkrónufjármagns.
í annarri útgáfu þess viðhrofs til eigin fjár,
að það tákni peningalegt fjármagn til altækra
nota, er tekið tillit til breytinga, sem orðið
hafa á verðgildi verðmælisins, krónunnar.
Verðgildisbreytingar eru þá mældar með
einhverjum almennt viðurkenndum mæli-
14
kvarða svo sem vísitölu neyzluvöruverðs eða
vísitölu verðs einkaneyzlu eins og hún kemur
fyrir í þjóðhagsreikningum. Til að mæla
hagnað tímabils verður þá að byrja á því að
endurmeta eigið fé í upphafi tímabils með
því að tjá það í krónum með sama kaupmátt
og þann, sem árslokakrónur búa yfir. Sömu-
leiðis þurfa allir fjármunir í árslok að ahafa
verið metnir í krónum með einn og sama
kaupmátt, kaupmátt árslokakróna. Hagnað-
arhugtakið er í þessu tilviki kennt við
varðveizlu altœks kaupmáttar eigin fjár, eða
varðveizlu staðkrónufjármagns.
Mælingu hagnaðar út frá þessu viðhorfi má
skýra með aðstoð skýringardæmisins, sem
fyrr var notað og hefur vonandi ekki alveg
liðið lesandanum úr minni. Þess er að minnst,
að fyrirtækið fór af stað í upphafi árs með
veganesti 100 kr. eigin fjár og að altækt
verðlag hækkaði á árinu um 15%. Eigið fé í
ársbyrjun mælt í staðkrónum (árslokakrón-
um) hefur því numið 115 kr. í árslok stendur
eigið féð að baki 120 kr. í handbæru fé og 2
eintökum af vöru, sem kostuðu 10 kr. pr.
stykki í innkaupi. £/kaupverð skal á annað
borð notað við virðingu þeirra fjármuna, sem
kaupverð getur átt við, verður að umrita
upphaflegt kaupverð í staðkrónur, en það
gerist með því að hækka kaupverð varanna til
jafns við þá hækkun, sem orðið hefur á
altæku verðlagi þann tíma, sein vörurnar hafa
verið í geymslu, þ.e. frá ársbyrjun. Pær verða
því metnar á samtals 23 kr. í árslok (= 2 ein.
á kr. 11,50). Eigið fé í árslok reynist vera kr.
143 og hagnaður ársins kr. 28 (= 143 —115).
í stað þess að sjá í eigin fé fyrir sér
peningaupphæð til altækra nota má sjá fyrir
sér umráð fyrir forða vissra efnislegra gæða
(physical capital). Sérstakan áhuga forráða-
manna fyrirtækis vekja þær afurðir, sem
fyrirtækið selur og þau framleiðslutæki og
önnur gæði, sem fyrirtækið notar við starf-
semina. í því óbrotna tilviki þegar fyrirtæki
verzlar með aðeins eina tegund vöru og það
leigir þá fastafjármuni, sem nauðsynlegir
J