Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Síða 17

kunna að vera til starfseminni verði haldið í
gangi, beinist öll athyglin að verzlunarvöru
fyrirtækisins. í stað þess að tjá eigið fé þess í
krónum er hægt að tjá það í fjölda eintaka af
vörunni. Eigið fé er hverju sinni jafnvirði
einhvers ákveðins fjölda eintaka af vörunni.
Hagnaðarmæling, sem tengist þessu viðhorfi
til þess, hvað eigið fé sé í raun og veru, er þá
fólgin í því að mæla þá breytingu, sem verður
á reikningstímabilinu á þeim eintakafjölda,
sem eigið fé veitir umráðarétt yfir. Sé t.d.
eigið fé eða skuldlaus eign í upphafi árs
jafngildi 10 eininga og í lok árs jafngildi 12
eininga, hefur hagnaður numið 2 einingum,
sem má svo tjá í krónum með því að
margfalda eintakafjöldann með viðeigandi
einingarverði eins og það er í lok tímabilsins.
Þetta er nákvæmlega sá útreikningur, sem
efnt var til hér að framan í tilefni skýringar-
dæmisins, sem notað var til þess að vekja
athygli á annmörkum hefðbundinna reikn-
ingsskila.
Málið verður vissulega flóknara, þegar
fyrirtækið framleiðir eða verzlar með margar
ólíkar afurðir og notar safn sundurleitra
fjármuna við starfsemina. Eigið fé fyrirtækis
og reyndar allt fjármagn þess er bundið í
ákveðnu safni fjármuna, sem gera því kleift
að selja eitthvert ákveðið magn eða virði
afurða. Sú starfhæfi, sem eigið fé táknar, er
samslungið fyrirbrigði, sem erfitt getur verið
að henda reiður á. Vandinn er sá að finna
einhlítan mælikvarða á þessa starfhæfi.
Reikningshaldarar og hagfræðingar sums
staðar erlendis hafa boðið þessum vanda
birginn og telja sig hafa fundið nothæfan
mælikvarða. í Bretlandi hefur nýlega orðið til
staðall um reikningsskil, sem byggir á mæl-
'ngu starfshæfi, og verða meginefni þess
reikningsskilakerfis gerð nánari skil síðar.
^að hagnaðarhugtak, sem tengist umræddu
viðhorfi til eigin fjár, er gjarnan kennt við
varðveizlu sérgildis kaupmáttar, eða varð-
veizlu kaupmáttar gagnvart sérstöku gæða-
safni. Þá má líka kenna það við varðveizlu
starfshæfi fyrirtœkisins eða varðveizlu starfs-
máttarfjármagns.
Hér að framan hefur verið greint frá tveim
ólíkum viðhorfum til þess, hvað hagnaður/-
tap sé. Frá því hefur þegar verið skýrt, að til
þess að lýsa megineinkennum reikningsskila-
kerfis nægir ekki að tiltaka hagnaðarskil-
greininguna, heldur verður og að taka fram,
hvaða matsreglu er beitt við virðingu ein-
stakra fjármuna. Reikningsskilakerfi fær sér-
kenni sín af þeim ákvörðunum, sem teknar
eru um þessi tvö efni. Þar sem það kann að
koma á óvart, að ekki sé nóg að tiltaka
merkingu hagnaðar, skal hér tekið einfalt
dæmi, áður en gert verður heillegt yfirlit um
þá kosti um matsreglur, sem helzt þykja
koma til greina. Til þessa hlutverks er kjörið
að nota skýringardæmið sem stuðzt var við í
I. hluta. Það skal rifjað upp, að í lok árs, fyrir
úthlutun hagnaðar, átti fyrirtækið 120 kr. í
sjóði og 2 einingar af vöru. Kunnugt er umt
vo eiginleika þessara vörueintaka, það er
upphaflegt kaupverð, sem var 10 kr. og
endurkaupsverð í árslok, sem var 12 kr. Ef
gefin skal skýrsla umfyrirtækið á grundvelli
aðeins eins reikningsskilakerfis, verður að
velja á milli þessarar tveggja eiginleika.
Látum rökin fyrir skynsamlegu vali liggja á
milli hluta um sinn. Þá blasa við tveir
möguleikar um virðingu vörubirgða. Ef hagn-
aðarhugtakið skal vera það, sem miðar við
varðveizlu nafnkrónufjármagns og ákveðið
er að nota kauðverð við virðingu, er eigið fé í
árslok talið nema 140 kr. (= 120 kr. í
handbæru fé og 2 einingar af vöru á 10 kr. pr.
ein.). Þar sem eigið fé í ársbyrjun var ótvírætt
100 kr., verður hagnaður talinn hafa verið 40
kr. Hér er ekki verið að lýsa neinu öðru en
niðurstöðu hefðbundinna reikningsskila. Ef
hins vegar er ákveðið að virða vörubirgðir út
frá endurkaupsverði á reikningsskiladegi fæst
bersýnilega niðurstaða um 44 kr. hagnað;
endurkaupsvirði vörubirgða er 4 kr. hærra en
upphaflegt kaupvirði.
Nú liggur fyrir að gera nokkra grein fyrir
15