Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Blaðsíða 19

möguleikarnir um myndun reikningsskila-
kerfa miklu fleiri. Á hinn bóginn er á það að
líta, að þótt hægt sé að meta sumar tegundir
fjármuna samkvæmt einhverri einni þessara
reglna, getur verið ótækt að beita reglunni á
aðrar tegundir fjármuna. Svo er t.d. um
virðingu ýmissa framleiðslutækja til núvirðis
sjóðsinnstreymis. Vandinn er í því fólginn,
að þegar margar framleiðslunauðsynjar
(vinna, hráefni, önnur tæki) í sameiningu
með umræddu tæki valda sjóðsinnstreymi,
getur verið ógjörningur að úthluta einum
geranda, umræddu tæki, sínum hluta af heild
sjóðsinnstreymis. Aftur á móti getur verið
auðvelt að nota þessa reglu t.d. við mat á virði
skuldabréfs.
Það er engan veginn sjálfgefið, hvaða
matsregla sé bezt. Sem æðsta viðmiðun um,
hvað sé bezt í þessu efni, er sú krafa, að
upplýsingar um virði fjármuna séu gagnlegar.
Um þetta eru menn sammála. En notendur
ársreikninga eru ekki á eitt sáttir um, hvaða
matsregla gefi gagnlegastar upplýsingar. Að
upplýsingar séu gagnlegar felur í sér, að þær
séu gagnlegar við töku ákvarðana. Þær
ákvarðanir, sem til greina kemur að taka með
aðstoð upplýsinga úr ársreikningi, geta aftur
verið margs konar. Sem dæmi má nefna 1)
mat á frammistöðu æðstu starfsmanna fyrir-
tækisins, sem skuli leggja til grundvallar
ákvörðun um endurgjald þeim til handa eða
um framhald tengsla þeirra við fyrirtækið og
2) ákvörðun einstaklings um, hvort hann
skuli kaupa eignarhlut í fyrirtækinu, sem er
m.a. grundvölluð á spá hans um afkomu
fyrirtækisins í náinni framtíð, en sú spá getur
aftur verið byggð á frásögn ársreiknings um
afkomuna í náinni fortíð.
Vandinn, sem staðið er frammi fyrir við val
matsreglna, á sér tvenns konar rætur. Annars
vegar er um að ræða fjölbreytileika þeirra
ákvarðana, sem studdar skulu upplýsingum
úr ársreikningi. Getur vel verið að mat
samkvæmt einni reglu hæfi einni tegund
ákvörðunar, en mat samkvæmt annarri reglu
auðveldi ákvarðanatöku um annað efni.
Vegna þessa fjölbreytileika ákvarðana hefur
það sjónarmið átt vaxandi fylgi að fagna, að
reikningsskil skuli semja eftir fleiri en einum
hætti. Það skuli samin tvenn eða jafnvel fleiri
reikningsskil fyrir eitt og saman fyrirtæki.
Með stöðlum, sem nýlega hafa orðið til í
Bretlandi og Bandaríkjunum hefura þessum
viðhorfum raunverulega verið hrundið í
framkvæmd.
Hins vegar er svo vandi, sem stafar af því,
að matstölur, sem til verða við beitingu
ofangreindra reglna, búa í misríkum mæli yfir
ýmsum eiginleikum, sem taldir eru eftirsókn-
arverðir. Af kröfunni um, að upplýsingar séu
gagnlegar, leiðir, að þær þurfa að vera bæði
viðeigandi og áreiðanlegar. Að virðistala sé
viðeigandi merkir, að hún skipti máli við spá,
sem skal liggja til grundvallar ákvörðun. Við
val milli matstalna getur komið til árekstr
vegna þess, að ein matsregla hafi ekki
ótvíræða yfirburði yrir aðra um báða þessa
eiginleika. Til dæmis á kaupverð fjármunar
yfirleitt skilið hæstu einkunn fyrir áreiðan-
leika, en verður oft að þoka fyrir endurkaups-
verði um hinn eiginleikann; það á síður erindi
til þess, sem tekur ákvörðun.
Örfá orð um möguleikana á öflun upplýs-
inga eru við hæfi. í flestum tilvikum er
auðvelt að henda reiður á kaupverði fjár-
munar. Til vitnis um kaupverð er skjal, sem
sýnir, hvað var raunverulega greitt fyrir
fjármuninn. Þessi áreiðanleiki upplýsinga um
kaupverð er vafalaust meginskýringin á því,
hversu lífseig viðkomandi matsregla hefur
verið í reikningsskilum. En svona einfalt er
málið þó ekki alltaf, þ.e. þegar goldið er fyrir
fjármun með öðru en peningum, eða þegar
fjármunur (t.d. tæki eða húsnæði til nota við
reksturinn) er búinn til innan fyrirtækisins.
Um endurkaupsverð (gegnt kaupverð) er það
að segja, að af skilgreiningu þess má vera
ljóst, að vandasamt og fyrirhafnarsamt getur
verið að slá máli á slíkt virði, þegar í hlut á
tæki eða bygging og meta verður fjármun út
17