Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Síða 21

kennt við gengt söluverð — nafnkrónufjár-
magn. Vissulega er líka hægt að miða
hagnaðarmælinguna við varðveizlu stað-
krónufjármagns. Þessi reikningsskilakerfi
verða hér ekki frekar á dagskrá.
Loks er að nefna þau reikningsskil, sem
kveða á um mat fjármuna til sviptivirðis og
miða hagnað við rekstrarhæfi eða starfsmátt
eigin fjármagns. Niðurstaða þessa reiknings-
skila um hagnað táknar þá fjárhæð, sem
óhætt væri að úthluta (í arð, tekjuskatt
o.s.frv.) án þess að skerða rekstrarhæfi eigin
fjár frá því, sem var í upphafi reiknings-
tímabils. Hagnaðurinn er óhjákvæmilega
mældur í krónum, sem hafa það verðgildi,
sem krónur í lok reikningstímabils hafa. Þessi
reikningsskil verða auðkennd sem reiknings-
skil sviptivirðis — starfsmáttarfjármagns. Þau
hafa stundum verið nefnd gangverðsreikn-
ingsskil. Það orð er þýðing á enska heitinu
current cost eða current value accounting.
Þetta enska heiti, og hafnvel hið íslenzka,
hefur líka verið notað um annað gjörólíkt
reikningsskilakerfi, sem þegar hefur verið
minnzt á þ.e. sviptivirði — nafnkrónufjár-
magn, og hefur tviræði um merkingu þessara
orða valdið verulegum óþægindum. Því hefur
hér verið tekið það ráð að forðast heitið
gangverðsreikningsskil.
III.
Nú er komið að því að kynna með aðstoð
skýringardæmis hina helztu þeirra kosta um
reikningsskilakerfi, sem til greina geta kom-
ið. Fyrirtæki ersett á stofn hinn 1. jan. ár 19x1
með framlagi höfuðstóls, 70 kr., og með
andvirði langvinns láns, 30 kr. Lánið er
afborgunarlaust á fyrsta ári ober 35% árs-
vexti, sem skulu greiddir í lok árs. Öll
viðskipti fara fram gegn staðgreiðslu. Þegar í
upphafi, hinn 2. jan., eru keyptar 10 einingar
af vöru fyrir 10 kr. pr. einingu. Hinn 30. júní
eru seldar 7 einingar á 15 kr. stykkið.
Endurkaupsverð vörunnar er þá orðið 12 kr.
og eru þá þegar keyptar 5 einingar á 12 kr. pr.
ein. Á sama tíma, 30. júní, eru greiddar 5,50
kr. í verzlunarkostnað. Engin önnur viðskipti
eiga sér stað á árinu. í árslok 19x1 er
endurkaupsverð vörunnar komið upp í 14
kr.; það gerir 40% hækkun frá ársbyrjun. Og
vísitala verðs vöru og þjónustu hefur hækkað
úr 100 stigum 1. jan. í 130 stig íárslok. Á miðju
árinu stóð hún í 115 stigum. —Lesandinn ætti
að setja á minnið stað þessarar lýsingar á
starfsemi fyrirtækisins til að vera við því
búinn síðar að rifja staðreyndirnar upp.
Vert er að staldra við og íhuga, hversu vel
svona skýringardæmi speglar starfsemi dæmi-
gerðs raunverulegs fyrirtækis. Það eru eink-
um þrjú atriði, sem gætu talizt há þessu dæmi.
í fyrsta lagi selur fyrirtækið aðeins eina
vörutegund á meðan jafnvel smæstu verzl-
unar- og iðnfyrirtæki selja gjarnan mörg
afbrigði vöru og jafnvel marga ólíka vöru-
flokka. í öðru lagi er viðskiptum ársins
þjappað saman í stað þess að þau dreifist
meira eða minna á allt árið. Einföldun
skýringardæmisins um þessi efni rýrir í engu
gildi niðurstaðanna, sem komizt verður að
um megineinkenni kerfanna, en gæti óneitan-
lega villt mönnum sýn. Við einföldunina
verður sem sé ekki vart vissra örðugleika við
framkvæmd reikningsskila að því er varðar
önnur kerfi heldur en hið hefðbundna. Fyrir
raunverulegt fyrirtæki vaknar t.d. sú spurn-
ing, ef vörunotkun skal metin út frá endur-
kaupsverði, hvort skrá skuli endurkaupsverð
sérhverju sinni þegar sala fer fram, eða hvort
nægi, að notazt sé við meðaltal endurkaups-
verðs á árinu, sem sé fundið út með einhvers
konar nálgunaraðferð. Og ef seld eru mörg
afbirgði eða tegundir eins og sama vöru-
flokks, er þá nauðsynlegt að fylgjast með
endurkaupsverði sérhvers afbrigðis eða nægir
að velja eitthvert afbrigði úr sem fulltrúa
þeirra allra? Hér skal látið við það sitja að
taka fram, að reikningshaldarar hafa náð
þeim tökum á þessum viðfangsefnum, að
almennt mun þykja viðunandi. Hinn þriðji
annmarki skýringardæmisins er alvarlegri.
19