Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Blaðsíða 27

verið lýst, og reyndar líka kerfið, sem næst
verður tekið fyrir, verður ávallt tengt nafni
bandarísku hagfræðinganna E. O. Edwards
og P.W. Bell, sem skrifuðu um þau ítarlega
ritgerð, The Theory and Measurement of
Business Income, sem út kom árið 1961. 6)
Greining þeirra á hagnaði varð svo kveikja að
hugmynd um allt önnur og gjörólík reikn-
ingsskil, sem eru í ætt við reikningsskil þau,
sem hér hafa verið kennd við sviptivirði —
starfsmáttarfjármagn. Samkvæmtþessari hug-
mynd er ekki jafnræði með gengum rekstrar-
hagnaði og þeim geymsluhagnaði, sem mynd-
ast á árinu. Til þess að fyrirtækið geti haldið
veili, verður það að halda birgðir af vörum
(hráefni, rekstrarefnum, fullunnum afurð-
um, vörum til endursölu). Fyrirtæki setja sér
gjarnan ákveðna stefnu að því er varðar
birgðahald, t.d. um það að biðtími birgða
skuli vera 2 mánuðir eða 3, þ.e. þessum
vörum skuli velt eins og sagt er 6 sinnum eða
4 sinnum á ári. Sömuleiðis er óhjákvæmilegt,
að fyrirtæki starfræki ákveðna fastafjármuni
(húsnæði, tæki). Þá hækkun, sem verður á
verði þessara fjármuna frá kaupdegi til
notkunardags sé ekki hægt að telja til
hagnaðar. Fyrirtæki, sem skuli halda áfram
starfsemi með óbreyttum hætti, sé engu betur
sett, þótt þessir fjármunir hækki í verði.
Geymsluhagnaðinum svonefnda verði fyrr
eða síðar að ráðstafa til að fjármagna
endurnýjun fjármunanna.
Kastljósið beinist þá að gengum rekstrar-
hagnaði sem kjarna eiginlegs hagnaðar. En
vaxtagjöldin, sem í rekstrarreikningnum að
framan nema 10,50 kr., mega ekki verða
útundan. Þegar þau hafa verið dregin frá,
kemur út niðurstaða um hagnað að fjárhæð 5
kr. Fyrstu heilsteyptu hugmyndirnar um
verðbólgureikningsskil, sem til urðu í Bret-
landi fyrir örfáum árum, tillögur Sandilands-
nefndar og Morpeth-nefndar, 7) kváðu á um
reglur, sem mundu fyrir skýringardæmið,
sem hér hefur verið stuðzt við, leiða til
niðurstöðu um, að hagnaður hefði verið 5 kr.
Á reikningsskilum eru meinlegir gallar.
Vaxtagjöldin, sem hafa komið að fullu til
frádráttar, eru vegna lánsfjármagns, sem
hefur átt þátt í að gera fyrirtækinu kleift að
halda fjármuni þá, sem hafa orðið tilefni
geymsluhagnaðarins svonefnda. Ef við mæl-
ingu hagnaðar skyldi stefnt að varðveizlu
kaupmáttar eigin fjár, en ekki alls fjármagns,
gagnvart því sérstaka gæðasafni, sem fyrir-
tækið byggir starfsemi sína á, ætti að telja
þann hluta geymsluhagnaðar, sem lánsfé
hefur staðið undir, til hagnaðar, sem óhætt
væri að úthluta. í öðru lagi er með þessum
reikningsskilum ekki séð við þeirri rýrnun,
sem verður á kaupmætti peningalegra fjár-
inuna. Loks er þess að gæta, að fyrirtækið
getur með vel heppnaðri spákaupmennsku
hafa innbyrt geymsluhagnað umfram það,
sem nauðsynlegt er talið era til að halda
starfseminni gangandi. í þeim brezka staðli
um veröbólgureikningsskil, sem að lokum
hlaut staðfestingu sem fyrirmynd, hefur verið
ráðin bót á öllum þessum annmörkum.
Sú hugmynd, að afkomu fyrirtækis verði
bezt lýst með gengum rekstrarhagnaði, er
ekki ný af nálinni. Þegar á árinu 1929 setti
Þjóðverjinn F. Schmidt fram kenningu sína
um reikningsskilakerfi, sem hann nefndi „die
organische Tageswertbilanz“.8/ Meira en þrír
tugir árganga íslenzkra viðskiptafræðinga
hafa stofnað til kynna við „organisku“ regl-
una, sem svo hefur verið nefnd, m.a. með
lestri rita Palle Hansen (Vurderings- og
kalkulationsproblemer 9) og O. Sillén og N.
Vásthagen (Balansvárderingsprinciper I0)).
Að vísu hélt Schmidt sér við endurkaups-
verð, fremur en sviptivirði. En hann sá við
veigamestu inótbárunum gegn hollustu við
gengan rekstrarhagnað, sem áður voru nefnd-
ar, þ.e.a.s. þeim sem hljótast af notkun
lánsfjármagns og af eigu peningalegra fjár-
muna á tímum verðhækkana. Hann hafði
uppi tilburði til að leiða rök að því, að á
tímum verðbreytinga ætti fyrirtæki að kapp-
kosta, að lánsfjármagn væri jafnt peningaleg-
25