Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.01.1983, Blaðsíða 33

un við nafnkrónufjármagn í viðmiðun við
staðkrónufjármagn að felast leiðrétting, sem
samanlagt gerir gjöld að fjárhæð 21 kr., þ.e.
gjöld, sem eru jöfn íslenzku verðbreytingar-
færslunni. í rekstrarreikningi dreifist þessi
leiðrétting á marga liði, og skal hér ekki hirt
um að tína þau brot saman. En hagnað
tímabils má líka finna með samanburði eigin
fjár við upphaf og lok tímabils, og þess er nú
að minnast, að fyrir þessi reikningsskil fólu
leiðréttingar efnahagsreiknings 1/1 í sér
hækkun eigin fjár um 21 kr. Eigið fé þannig
hækkað í staðkrónur ársloka skyldi koma til
frádráttar eigin fé í árslok við mælingu
hagnaðar.
Áður hefur verið staðhæft, að reikningsskil
sviptivirðis - staðkrónufjármagns gefi sanna
mynd af afkomu fyrirtækis í mikilvægum,
gagnlegum skilningi. Á reikningsskil kaup-
verðs - staðkrónufjármagns má líta sem
hagnýta viðleitni til að nálgast sömu niður-
stöðu. í skýringardæminu mundu þessi
tvenns konar reikningsskil hafa leitt til einnar
og sömu niðurstöðu, ef vísitala altæks verð-
lags og verð verzlunarvöru fyrirtækisins
hefðu hækkað jafnmikið. Við frekari athug-
un íslenzku reikningsskilanna skal hér aðeins
litið á reikninsskil kaupverðs - staðkrónufjár-
magns til samanburðar. Bæði í þeim reikn-
ingsskilum og hinum íslenzku ræðst útkoman
um afkomu af tilbúinni matstölu vörubirgða,
þ.e. tölu sem ákveðin er út frá allt öðrum
sjónarmiðum en þeim, sem varða markaðsað-
stæður og viðhorf á reikningsskiladegi.
Sú spurning vaknar, hvort sá gífurlegi
munur á afkomu, sem fram kemur í skýring-
ardæminu, sé dæmigerður um mismun á
útkomu samkvæmt þessum tveim kerfum.
Svo er ekki. Svona mismunur kemur aðeins
fyrir á fyrsta rekstrarári. Ef t.d. athugaður er
rekstur fyrirtækis, sem á tímum samfelldra
verðhækkana á í viðskiptum, sem dreifast
jafnt á árið, og fyrirtækið heldur hverju sinni
fast magn birgða, er hægt að sannfærast um,
að afkoma eftirfarandi ára (ár 2, 3 o.s.frv.)
verður mæld nákvæmlega hin sama. Aukning
mismunar á matsvirði vörubirgða, sem leiðir
til hærri útkomu um hagnað í reikningsskilum
kaupverðs - staðkrónufjármagns, fæst ná-
kvæmlega vegin upp í mismun á annars vegar
leiðréttingu eigin fjár 1/1, í reikningsskilum
kaupverðs - staðkrónufjármagns, og íslenzku
verðbreytingarfærslunni hins vegar.
Allan mismuninn á fyrsta rekstrarári má
sem sagt setja í samband við mismun á
birgðamati, sem lætur svo ekki að sér kveða
eftir það. Þessi munur ræðst af tvennu:
annars vegar af magni vörubirgða í hlutfalli
við umsvif á árinu, hins vegar af hraða
verðhækkana. Segjum t.d., að innkaup fyrir-
tækis dreifist jafnt á árið og að það haldi að
staðaldri birðgir, sem svari til þriggja mánaða
notkunar. Gefum okkur jafnframt, að vísi-
tala altæks verðlags og verð verzlunarvör-
unnar hafi hækkað í sama mæli, t.d., um 4%
á mánuði. Upphaflegt kaupverð vörueining-
anna, sem fyrirtækið á í birgðum í árslok, er
að meðaltali jafnt innkaupsverðinu eins og
það var einum og hálfum mánuði fyrir árslok.
Metnar á upphaflegu kaupverði gera vöru-
birgðirnar um áramót um 6% lægri fjárhæð
(= Wi x 4%) heldur en þær mundu gera, ef
þær væru metnar á kaupverði umreiknuðu í
staðkrónur (= endurkaupsverð í árslok í
þessu dæmi). Ef biðtími vörubirgða væri 2
mánuðir mundi frávikið vera 8%.
Auk mismunar á birgðamati er svo annað
atriði, sem getur valdið verulegu fráviki á
fyrsta ári. Ef fyrirtækið í skýringardæminu
hefði verið stofnað rétt eftir ársbyrjun 19x1,
fremur en rétt fyrir lok árs 19x0, hefði það
ekki notið neinnar gjaldfærslu vegna verð-
breytinga við ákvörðun tekjuskattsstofns, og
árið 19x1 hefði komið út með 19 kr. hagnað;
það ræður sem sagt úrslitum, hvenær á árinu
fyrirtæki er stofnað, ogverið getur að fyrir-
tæki fái ekki neina gjaldfærslu, eða tekju-
færslu, ef henni væri til að drifa, fyrir allt að
því fyrsta heila rekstrarár sitt.
Verði sú breyting síðar á lífsferli fyrirtækis,
31