Norðurslóð - 15.12.2005, Blaðsíða 2

2 - Norðurslóð
Norðurslóð
Útgefandi: Rimar ehf., Ráðhúsinu, Dalvík, sími 466 1300.
Ritstjórar og ábyrgðarmenn: Hjörleifur Hjartarson, Lauga-
steini, 621 Dalvík, sími: 466 3370. Netfang: hjhj@ismennt.is
Jóhann Antonsson, Dalvík. Netfang: ja@radgjafar.is
Blaðamaður: Halldór Ingi. Netfang: halldor@rimar.is
Framkvæmdastjóri: Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími: 466 1555.
Umbrot: Þröstur Haraldsson. Netfang: throsth@isholf.is
Prentvinnsla: Asprent, Glerárgötu 28, Akureyri, sími: 460 0700.
Predikunarstóll
Urðakirkju
Forsíðumynd jólablaðs Norðurslóðar er að þessu sinni af
kristsmynd sem máluð er á predikunarstól Urðakirkju.
Kristsmyndin er ein nokkurra mynda sem prýða stólinn.
Hinar sýna guðspjallamennina fjóra og ýmsar biblíulegar tákn-
myndir.
Stóllinn er málaður af Jóni Hallgrímssyni sem fæddur var
1741 og dáinn 1808. Jón var mikilvirkur málari á sinni tíð og
eru enn varðveittar 10 altaristöflur sem hann málaði. Jón var
sonur Hallgríms Jónssonar frá Naustum sem einnig var málari
og málaði meðal annars altaristöfluna frá Upsum sem Arni
Hjartarson gerir að umfjöllunarefni í grein sinni hér til hliðar.
Jón Hallgrímsson málaði meðal annars stórbrotna altaristöflu í
Grenjaðarstaðarkirkju til minningar um séra Björn Magnússon
prófast en Björn var mikill vinur og velgjörðarmaður Jóns og
fjölskyldu hans og studdi hann til utanfarar til að nema málara-
list í Kaupmannahöfn. Dóttir séra Magnúsar, Anna, var gift
Lárusi Schieving klausturhaldara. Þau bjuggu á Urðum. Lárus
lét gera nýjan predikunarstól fyrir kirkjuna árið 1766 og fékk Jón
Hallgrímsson þennan fjölskylduvin þeirra hjóna til verksins. Arið
1791 gáfu þau hjón kirkjunni síðan altaristöflu sem einnig var
máluð af Jóni. Hún er nú í Þjóðminjasafninu og þykir með betri
verkum hans.
í Kirkjurokinu svokallaða 20. september árið 1900 fauk Urða-
kirkja af grunni sínum og brotnaði í spón. Predikunarstólnum
var bjargað úr brakinu stórskemmdum og var gert við hann eins
vel og hægt var. Altaristöflunni eftir Arngrím Gíslason sem enn
prýðir kirkjuna var sömuleiðis bjargað úr rústunum og þurfti
hún töluverðrar viðgerðar við. Neðst á predikunarstólnum er
áletrunin: Sr. Lars. H.S. Schieving Anno 1766; Mefecit JH. Efst er
áletrun á dönsku: Til Guds Ære og kirkens Zier (Guði til dýrðar
og kirkjunni til prýðis).
Þessar upplýsingar er að finna í bók Þóru Kristjánsdóttur:
Mynd á þili, Islenskir myndlistarmenn á 16., 17. og 18. öld. Mynd-
irnar tók ívar Brynjólfsson fyrir Þjóðminjasafn Islands og veitti
hann Norðurslóð góðfúslegt leyfi til birtingar þeirra.
Munir og minjar
Á byggðasafninu í Hvoli er fjöldi muna sem
bera vitni um horfna starfshætti og margir þeirra
koma nútímabörnum ef til vill spánskt fyrir sjón-
ir. Iris Olöf Sigur jónsdóttir forstöðumaður Byggða-
safnsins í Hvoli gerir hér lítilleg skil munum og
minjum af safninu, auk þess sem birtar eru mynd-
ir af skrýtnum hlutum sem lesendur mega ráða
í til hvers voru notaðir. Ef þið hafið einhverjar
upplýsingar um munina hvetjum við ykkur til að
hafa samband við írisi á byggðasafninu í síma
466-1497 eða 892-1497.
Askur
Askurinn þessi er frá Tjörn í Svarfaðardal og er
eign minjasafnsins á Akureyri. Askar voru helstu
matarílát á alþýðuheimilum hér áður fyrr.

María Magðalena og
Kristur á Upsum
Byggðasafnið á Hvoli er ger-
semi og geymir marga góða
gripi. Breytingarnar sem
gerðar hafa verið á uppsetningu
þess hafa heppnast með ágæturn,
gripirnir njóta sín vel og stílhreint
yfirbragð er á hverri sýningardeild.
Sérstaða þess meðal byggðasafna
kemur líka vel fram. Öll eiga þau
það sameiginlegt að þar er slatti
af klifberum, neftóbakspontum,
gömlum útvarpstækjum og því um
líku en flest hafa þau líka eitthvað
að sýna sem hvergi er ann-
arsstaðar að finna. Sérstaða
safnsins á Hvoli felst í stof-
unum tveimur Jóhannsstofu
risa og Kristjánsstofu. Jarð-
skjálftahornið er einnig sér
á parti. En safnið hefur
einnig að geyma ýmsa ein-
stæða muni, svo sem myndir
Arngríms málara og sjálfan
Upsakrist. Þótt þar sé raun-
ar aðeins um eftirmynd að
ræða þá er hún hárnákvæm
og gleður augað jafn mikið og frummyndin en
hefur auk þess þann kost að óhætt er að fara um
hana höndum og lykta af viðnum, sem algerlega
væri bannað ella. Upsakirkja geymdi fleiri dýr-
gripi en róðukrossinn fræga á sinni tíð. Þar var
urn skeið ágæt altaristafla eftir Hallgrím Jónsson
tréskurðarmeistara og málara á Upsum, einn
merkasta myndlistamann 18. aldar á íslandi.
Hún er nú á sýningu í Bogasal Þjóðminjasafns
meðal annarra öndvegisverka íslenskrar kirkju-
listar. Taflan er máluð árið 1771 og skartaði yfir
altarinu ásamt með krossinum fræga allt fram
að kirkjurokinu alræmda árið 1900. Þá fauk
kirkjan af grunni og allt sem í henni var. Þegar
kirkjan var endurreist voru ýmsir kirkjugripir
endurnýjaðir en Forngripasafnið í Reykjavík
keypti bæði Upsakrist og altaristöfluna góðu.
Þessi altaristafla er svo merkileg að full
ástæða væri til að byggðasafnið eignaðist eftir-
mynd af henni og hefði við hlið Upsakrists eins
og var í kirkjunum gömlu. Myndin er af síðustu
kvöldmáltíðinni en það mótíf var ríkjandi á alt-
aristöflum fyrri alda. Oftar en ekki var um eftir-
mynd eða stælingu á hinni frægu kvöldmáltíðar-
mynd Leonardos da Vincis að ræða. Það ætt-
armót sést þó ekki glögglega á töflu Hallgríms
málara úr Upsakirkju þótt hið listræna og
trúarlega táknmál sé af sömu rót. Eins og kunn-
ugt er var Leonardo hallur undir þá bannfærðu
skoðun að María Magðalena hefði verið einn af
postulunum tólf og hugsanlega unnusta Krists.
Kaþólsku miðaldakirkjunni, með öllu sínu karl-
veldi og kvenhatri, hafði þó með aldalangri
ritskoðun og kúgun tekist að breiða yfir þessa
kenningu. Aðeins örfáir söfnuðir og trúarlegar
leynireglur varðveittu leyndarmálið. Leonardo
da Vinci var meðlimur í einni slíkri reglu,
Bræðralagi Síons. Vitneskjan um kvenpostulann
Maríu Magðalenu skín í gegn í nokkrum verka
hans. Þeirra kunnast er kvöldmáltíðarmyndin
Hluti af altaristöflu Hallgríms Jóns-
sonar úr Upsakirkju sem sýnir Jesú
við síðustu kvöldmáltíðina með
konu sér við hlið sem að líkindum
María Magðalena. Takið eftir
hvernig Hstamaðurinn beinir athygli
áhorfandans að hvelfdum kviði konunnar. Pétur
postuli heldur á lyklum leyndardómanna yfir
höfði hennar.
fræga. Eftirmynd af henni prýðir til dæmis
altaristöfluna í Tjarnarkirkju. Postularnir sitja
kringum borð hver með sitt kennitákn og Jesú
Kristur fyrir miðju. Síðhært ungmenni situr
honum til hægri handar og hallar höfði sínu að
öxl hans með ást og blíðu í kvenlegum andlits-
dráttum. Hin opinbera túlkun er að þetta sé
Jóhannes, yngsti postulinn,en listamaðurinn var
auðvitað að gefa í skyn að hér væri raunar um
konu að ræða, ástkonu Krists. Svo virðist sem
Hallgrímur Jónsson hafi verið á sama máli og
Leonardo da Vinci en hann gengur þó fetinu
framar. Á mynd hans er sannarlega ekki um
neinn unglingspilt að ræða, þar er það jarphærð
kona sem hallar sér að Frelsaranum með augun
lukt og dreyminn svip. Undir bleikum kjólnum
mótar fyrir brjóstum og hún strýkur hægri hönd
yfir hvelfdan kvið. Varla fer á milli mála að
þetta er María Magðalena og hún er þunguð.
Yfir höfði hennar hampar Pétur postuli stórum
lyklum, lyklunum að táknmáli myndarinnar.
Þeir sem lesið hafa hina frægu skáldsögu Dans
Browns um Da Vinci lykilinn, eða þær fræði-
bækur sem hann styðst við, kannast við þessar
fornu launhelgar og fordæmdu skoðanir. Þær
hafa verið að koma fram í dagsljósið á allra
síðustu árum, eftir því sem rannsóknum miðar
fram, svo sem á Dauðahafshandritunum svo-
kölluðu, en þau fundust í helli í Jórdandal 1950
sem kunnugt er. Það vekur furðu að svo er að
sjá sem þessi best geymdu leyndarmál kristinnar
kirkju hafi verið á vitorði manna á Upsaströnd á
18. öld og kveikir þá spurningu hvort Bræðralag
Síons, sem Leonardo da Vinci tilheyrði á sinni
tíð, hafi teygt anga sína út hingað, að ströndinni
við hið ysta haf. ÁH