Norðurslóð - 15.12.2005, Side 12

12 - Norðurslóð
Ferðin frá Kálfshamarsvík
Viðtal við Friðgeir Jóhannsson
Friðgeir Jóhannson er góðkunnur Dalvíkingur.
Fjörlegur karl og reffilegur, virkur í félagslífi, eltir
til dæmis spilasamkomur eldri borgara en líka
íþróttamót og böll. Svo ríður hann út. Elli kerling
hefur þó gert honum skráveifu, meðal annars
skemmt fyrir honum heyrnina og þó einkanlega
lungun. Stundum ríður hann út með súrefniskút
í bakpoka og loftslöngur við nef. Hann varð 85
ára í sumar.
Kristín Sölvadóttir og afkomendur
Friðgeir er fæddur árið 1920 á bænum Ósi norð-
arlega á Skagaströnd, skammt frá Kálfshamarsvík
þar sem var allstór verstöð fram á 4. áratug síð-
ustu aldar. Foreldrarnir voru Jóhann Jósepsson
og Rebekka Guðmundsdóttir. Foreldrar Reb-
ekku þjuggu um tíma við Kálfshamarsvík en síðar
á Flankastöðum við þorpið Skagaströnd. Jóhann,
faðir Friðgeirs var fæddur 1893, lausaleiksbarn
Kristínar Sölvadóttur sem var eina barn Sölva
Helgasonar landhlaupara. Sölvi átti hana með
„Júllu litlu“, Júlíönu Sveinbjarnardóttur sem
hann bar um sveitir og óbyggðir í poka. Kristín
var hreppsómagi en var síðan vinnukona á ýms-
um bæjum í Húnavatnssýslu. Hún eignaðist ann-
an son í lausaleik, Sigurjón Eyjólfsson, en sigldi
síðan til Ameríku 1899 sonalaus. Gefum Friðgeiri
orðið:
- Það sagði mér gömul kona
heima að Kristín hefði verið
bráðlagleg og greind. Á leiðinni
vestur kynnist hún Færeyingnum
Jóhannesi Jónssyni og þau giftast
og eignast sitt fyrsta barn 1900
og svo eitt barn á ári þar til hún
deyr af barnsförum 1905. Áður
höfðu þau sent peninga heim til
að fá sendan vestur Sigurjón son
hennar sem var þá 9 ára. Pabbi
var eftir það eina barn hennar
hér á landi. Hann hafði samband
við hálfsystkini sín lengi vel og
ekki síst Jóhannes Færeying
föður þeirra, og á 3. áratugnum
var hann að hugsa um að flytja
vestur með fjölskylduna en
Jóhannes réði honum frá því að
koma með þennan hóp. Upp úr
því held ég að sambandið hafi
rofnað þangað til löngu seinna.
Upp úr 1970 riáði Ragnheiður
systir Friðgeirs sambandi yið
frændsystkinin í Kanada. Árið
1974 kom Sigurlín dóttir Krist-
ínar og hitti þá Jóhann bróður
sinn og litlu síðar kom Lilja, sú
sem fæddist þegar móðirin dó.
Friðgeir segir:
- Þær töluðu íslensku, og
börn þeirra hafa líka komið
hér og sum talað íslensku. Þetta
fólk býr í Manitoba og reyndar
víðar í Kanada. Þangað fórum
við Ragnheiður systir mín árið
1990. Lilja býr í borg sem heitir
Vernon vestan við Klettafjöllin.
Þau sóttu okkur á bíl til Calgary
og keyrðu með okkur vestur yfir
fjöllin. Það var geysilega gaman,
nema hvað vestan fjallanna var
hitinn alveg að drepa mig.
- Hvar fæddist faðir þinn?
- Hann fæddist 1893 á Eyjar-
koti. Faðir hans hét Jósep
Magnússon, bóndi á Ósi. Krístín
hafði verið þar vinnukona. Þá
var Jósep hættur að búa, var
66-7 ára og hafði misst konuna.
Pabbi var aldrei hjá móður sinni,
hann fór fyrst að Ásbúðum en
stuttu seinna sótti Jósep hann
þangað. Jósep átti miklu eldri
son sem líka hét Jóhann. Hann
lét hann hafa jörðina Ós upp á
það að hann tæki strákinn að
sér. Jóhann eldri varð skamm-
lífur. Kona hans hét Friðgerður
og hún veiktist af holdsveiki og
fór suður á Laugarnesspítala
1912 og dó þar. Þá tók Ingibjörg
móðir hennar við pabba og ól
hann upp að nokkru leyti. Ég
heiti eftir þeim mæðgum, Frið-
geir Ingibjörn. Þær höfðu gengið
frá erfðaskrá fyrir pabba sem
hljóðaði upp á að hann fengi jörð-
ina Ós þegar hann yrði tvítugur.
Hann fór svo að búa þar 1918.
Sá sem bjó þar næst á undan hét
Sigurður Jónsson og mamma
var vinnukona hjá honum. Þegar
pabbi tók við höfðu þau mamma
kynnst og hún varð eftir hjá
honum. Foreldrar mínir eignuð-
ust níu börn og sjö komust upp.
Ég var fyrsta barnið sem lifði.
Á Ósi og í Höfnum
- Var ekki útrœði frá Kálfsham-
arsvík?
- Jú, jú. Það gengu þarna 12
og 14 bátar á sumrin. Þetta var
meiri útgerðarstöð en á Skaga-
strönd fram yfir 1930 en hætti
eftir að höfnin kom á Skaga-
strönd.
- Hvernig býli var Ós?
- Þetta var landlítil jörð en þar
hafði mönnum yfirleitt vegnað
vel. Fjörubeitin var góð. Bærinn
stóð á sjávarkambi. Maður þurfti
að passa að féð færi ekki í fjöruna
á vorin, þá fengu lömbin „fjör-
uskjögur" en á veturna mátti
alltaf beita þar þó allt væri á kafi
í snjó. Pabbi átti líka árabát og
við veiddum í soðið. En pabbi
var alltaf sárafátækur. Árið 1935
var heimilið leyst upp. Það hafði
gengið einhver helvítis lungna-
pest í fénu á þessu svæði veturinn
áður og hann missti helminginn
af fénu. Hann hafði tekið lán út á
jörðina og veðsett kindurnar hjá
kaupfélaginu. Þegar farinn var
svona stór hluti af því sem veð-
sett var þá gengu þeir að honum
og hirtu af honum kindurnar.
Þá var heimilinu sundrað og
flestum krökkunum komið fyrir.
Næsta vetur fór pabbi á vertíð
suður á Vatnsleysuströnd. Stuttu
seinna fór mamma frá honum.
Hún giftist manni úr Hafnarfirði
sem hafði verið á sumarvertíð
í Kálfshamarsvík og fór með
honum suður með yngstu systur
mína, Hólmfríði Margréti. Pabbi
var svo áfram á Ósi eftir þessa
einu vertíð, og Ragnheiður systir
var hjá honum.
Áður hafði Friðgeiri verið
komið til vandalausra. Frá því
um sjö ára aldur og til fermingar
var hann hjá Sigurði bónda í
Höfnum. Hafnir eru hlunninda-
jörð og stórbýli nyrst á Skaga.
Þetta kom til af því að dreng-
urinn slasaðist, hryggbrotnciði
í árabátnum, þegar feðgarnir
voru að sækja kornvöru suður á
Kálfshamarsnes.
- Það vissi enginn fyrr en
löngu seinna að ég hefði hrygg-
brotnað. En á eftir gat ég mig
ekki hreyft og var alltaf grenj-
andi. Sigurður í Höfnum taldi
til frændsemi við okkur og bauð
pabba að taka mig. En ég undi
þar illa og þurfti alltaf að fara
heim annað slagið. Þannig gekk
það í ein 2-3 ár, en þá fór ég alfar-
inn að Höfnum. Nema þegar ég
var í skóla á Kálfshamarsnesi þá
bjó ég heima. Kannski tvo mán-
uði á vetri.
- Hvers konar heimili var á
Höfnum?
- Það var gott heimili. Auð-
legð mikil. Mig minnir að Sigurð-
ur ætti 7 jarðir. Ætli hann hafi
ekki verið ríkasti maður sýslunn-
ar. Hafnir var mikil hlunninda-
jörð, óhemju reki, geysimikið
æðarvarp og dúntekja og svo
selveiði. Sigurður fékk upp í 140
kópa að vorinu á þessum árum.
Þeir voru veiddir í net. Skinnin
voru verkuð og hert. Þarna eru
nokkrar eyjar og sú stærsta kall-
ast Landey. Hann nýtti æðarvarp
í nokkrum eyjum. Það var ráðs-
kona í Höfnum. Sigurður átti
með henni eina stelpu sem var 1-
2 árum yngri en ég og við vorum
miklir vinir. En ráðskonan fór
meðan ég var þarna. Ég kenndi
mér urn það en sjálfsagt var það
rugl. Ég var í miklu afhaldi hjá
karlinum en ekki hjá henni. Ég
var hrekkjóttur og hún þoldi
það illa en Sigurður hrekkjóttur
sjálfur og hafði gaman af. Svo
vildi hún að ég snérist fyrir sig
en Sigurður hélt mér í útiverk-
um. Þetta var eitt deilumálið
milli þeirra. Og einn dag var hún
sótt með dóti sínu á trillu frá
Kálfshamarsvík. Mér fannst það
vera mér að kenna en sjálfsagt
var það vitleysa. Sigurður seldi
Hafnir 1940, Jóni Benediktssyni
frá Aðalbóli í Víðidal.
Vertíðir á Suðurnesjum
og sjoppurekstur
í Reykjavík
Friðgeir fór frá Höfnum eftir
fermingu. Fimmtán ára, íársbyrj-
un 1936, fór hann á vertíð. Hann
varð samferða föður sínum suður
en fór í aðra verstöð, nefnilega
til Grindavíkur, að Ásgarði til
Dagbjarts Einarssonar útgerð-
armanns. Hann fékk hálft kaup
þar, 150 krónur fyrir vertíðina,
sem voru 4 mánuðir.
Friðgeir Jóhannsson 27 ára.
Giftingarárið 1947, nýfluttur til
Dalvíkur.
- Við beittum sjálfir, gerðum
að og gerðum allt sjálfir. Það var
beitt á nóttunni, farið snemma
niður, kannski eitt, tvö þrjú, og
svo farið þegar búið var að beita.
Það var ekkert sofið, kannski 2
tímar. Formaðurinn Ragnar var
frændi minn og djöfuls þræla-
pískur.
- Var þetta ekki nokkuð hart
fyrir 15 ára ungling?
- Jú, sjálfsagt. Guðmundur
sonur Dagbjarts var jafngamall
mér. Við vorum látnir vinna eins
og þeir fullorðnu. Ég var látinn
bera lifrarstampa á móti fullorðn-
um í bræðsluna. Fyrripart ver-
tíðar vorum við á línu en seinni
partinn á netum. Mér leiddust
alltaf netin en kunni vel við línu
og svo trollið.
Friðgeir var þarna 3 vertíð-
ir, í öllum þremur hverjunum
í Grindavík, fyrst Járngerðar-
staðahverfi svo Staðarhverfi og
Þórkötlustaðahverfi.
- Þar var skemmtilegasta
vertíðin í Staðarhverfi. Gömul
hjón gerðu út með syni sínum
þarna frá Stað í Grindavík. Öll
skipshöfnin bjó í bænum á Stað,
við vorum 7-8 alls. Jón Helgason
hét karlinn, lengi vitavörður á
Reykjanesvita. Þau hjónin voru
alveg englar í augum okkar strák-
anna. Þarna var annar Geiri,
félagi minn, og við héldum uppi
fjöri. Gamla konan sagði að oft
hefði verið kátt á Stað en aldrei
eins. Við Geiri hnoðuðum saman
bullvísum og ef gamla manninum
líkaði þær þá keypti hann þær
af okkur og lét okkur fá reyk-
tóbakspoka fyrir. Þarna var ég
gerður að mótorista á bátnum.
Eftir það var ég oftast í vélinni.
Á sumrin var Friðgeir á trill-
um frá Skagaströnd en á Suð-
urnesjum á vetrum. Þetta líkaði
honum vel. Á sjónum vildi hann
vera.
- Ég veit ekki af hverju. Hvort
það var af því ég var fæddur á
sjávarbakkanum. í Halaveðrinu
1925 gekk sjór á bæinn á Ósi og
eyðilagði t.d. mikið af heyi í tóft-
inni. Við systkinin ólumst þarna
upp í fjörunni og vorum þar í
kapphlaupi við ölduna.
Friðgeir flutti alfarinn suður
1940, í Hafnarfjörð fyrst og réð
sig á togarann Júpíter undir skip-
stjórn Bjarna Ingimarssonar sem
var vinnuharður í meira lagi,
var þar 11 mánuði. Eftir það
réði hann sig á bifreiðastöðina
Bifröst við Hverfisgötu, afgreiddi
bensín og tók við pöntunum á
leigubíla. Þá var herinn kominn
og notaði mikið bílana á Bifröst.
Olafur Ketilsson frá Laugarvatni
rak stöðina. En jafnhliða þessari
vinnu stundaði Friðgeir sjoppu-
rekstur.
- Þarna hafði ég kynnst konu,
Ástu Hannesdóttur frá Stykkis-
hólmi, sem rak kaffisjoppu sem
Guðmundur í Nýborg hafði reist
en þeir Kveldúlfsbræður áttu,
og stóð rétt hjá Sænska frysti-
húsinu sem kallað var (þar sem
nú er Seðlabanki). Sjoppan var
kölluð Baðstofan. Hún var fyrst
og fremst hugsuð fyrir hafnar-
verkamenn. Guðmundur samdi
við Ástu um reksturinn gegn
því að hún eignaðist þriðjung í
sjoppunni ef hann seldi hana.
Svo vill hann selja eftir eitt ár,
fyrir 18.000 krónur. Þá átti hún
þar í 6.000 og 12.000 vantaði. Við
vorum eitthvað saman þarna og
hún bað mig að hjálpa sér að
útvega peninga. Ásta var dugleg,
falleg og greind kona, 13 árum
eldri en ég, fráskilin og með eina
dóttur hjá sér. Ég fór til Ólafs
vinnuveitanda míns, og þegar
hann hafði látið mig bjóða sér
tvisvar í kaffi, lánaði hann mér
peningana gegn því að ég legði
ákveðna upphæð inn á bók hjá
sér mánaðarlega. Og það gekk
allt eftir. Svo trúlofuðumst við
Ásta og áttum sjoppuna saman.
Sjoppur gengu vel á þessum
árum, og þessi líka. Hún seldi
kaffi, brauð og öl. Það þurfti
oft að reka út fólk sem sat við
bjórdrykkju þegar hafnarverka-
menn komu í kaffi. Við seldum
svo þennan rekstur 1944 eða
'45. Þá var komin einhver upp-
stytta milli okkar Ástu. Þó kunni
ég óskaplega vel við hana, en
kannski fannst mér undir niðri
hún vera of fullorðin fyrir mig.
Líka fannst mér alltaf ég þurfa á
sjóinn inn á milli.
Fyrir og eftir sjoppurekstur-
inn stundaði Friðgeir ýmiss
konar sjómennsku, á togurum,
vertíðarbátum og á trillu.
- Helsti félagi minn á þessum
árum hét Sefán Ragnar Pálsson,
sá sem Stefán minn heitir eftir.
Hann var líka úr Kálfshamarsvík,
Friðgeir og Elíngunnur með bömum, flutt á mölina á Dalvík. Bömin
eru Stefán Ragnar, Rebekka Sigríður, Jóhann Þór og Ragnheiður Rut.
Friðgeir stundar morgunútreiðar á nírœðisaldri. Hér á gœðingnum
Degi Stefáns sonar síns.