Norðurslóð - 15.12.2005, Blaðsíða 13

Norðurslóð -13
Friðgeirfiesl við útskurð í
elliiwi (>)> hér er sýnishorn af
sm íð isa ripum h ans.
kom úr enn meiri fátækt en ég.
Við vorum fyrst saman á sum-
arvertíð heima á Skagaströnd.
Við gerðum eitt sumar út á trillu
sem föðurbróðir hans átti. Það
gekk nú ekki nógu vel hjá okkur.
Við vorum líka saman á Júpíter.
Stefán var togarajaxl. En í frí-
tímanum vorum við alltaf saman.
Við vorum dálítið í óreglunni og
áttum marga svoleiðis félaga. Við
vorum alltaf nálægt hvor öðrum
og fórum helst ekki á skemmt-
anir öðru vísi en saman.
Sjór og hestar á Dalvík
- Veturinn 1946 var ég mótoristi
á bátnum Mugg sem Guðmundur
Guðmunsson heildsali og at-
hafnamaður í Hafnarfirði átti
og gerði út frá Sandgerði.
Þennan vetur kynntist ég Ellu
[Elíngunni Þorvaldsdóttur]. Hún
var verbúðarráðskona á veturna
hjá Jóni Arngrímssyni sem átti
bátinn Arngrím þarna suðurfrá.
Þar við bættist að Jón lá á mér
að koma sem mótoristi norður á
Dalvík til sín, á bátinn Arngrím,
um sumarið. Þó átti hann alveg
að geta fengið mótorista hér. Ég
var eftirsóttur mótoristi þó ég
segi sjálfur frá. Ég gekkst inn á
þetta og þar með var ég kominn
til Dalvíkur.
- Þú hafði ekki vélstjórarétt-
indi?
- Nei. En ég hafði 30 tonna
formannsréttindi, ég lærði það
gegnum bréfaskóla SÍS. Flest-
ir vertíðarbátar voru minni
en það. Ég ætlaði reyndar
í Stýrimannaskólann. Stefán
félagi minn fór í skólann en
mér fannst ég ekki hafa nógan
pening og svo leist mér ekki á
að ég myndi stunda skólann vel
í sollinum í Reykjavík. En ég
sótti um stýrimannaskólann á
ísafirði eftir að ég kom norður,
og fékk inngöngu. Ella hafði
verið þar á kvennaskóla og var
búin að koma mér fyrir hjá konu
þar sem hún hafði verið í fæði.
En svo hættu þeir við skólann á
Isafirði og mér var boðið að fara
í skólann suður. En það leist mér
ekki á, og svo dó þessi hugmynd
út smátt og smátt.
Fyrir norðan var Friðgeir fyrst
hjá Jóni Arngrímssyni um vorið,
síðan á Esteri sem Jón Stefánsson
og brœður hans gerðu út. Síðan
fór hann sem netamaður á troll-
veiðar á Hannes Hafstein og
loks sem stýrimaður á Þorstein
EA 15 eftir að hann kom. Þau
Elíngunnur giftust 1947 og flutt-
ust í húsið Dröfn á Dalvík. Næsta
spurning: Hvarfékk Friðgeir sína
skœðu hestabakteríu?
- Hún var áreiðanlega með-
fædd. Pabbi var enginn hesta-
maður. Hann vildi bara að hest-
ar væru fljótir á stökki og svo
skeiðlulluðu þeir hjá honum.
Mamma átti jarpa meri og hún
gaf mér folaldið Sörla undan
henni þegar ég var 4 ára. Síðan
hefur þráðurinn varla slitnað svo
ég ætti ekki hesta. Þegar ég flutti
suður 1940 fargaði ég þeim eina
hesti sem ég átti þá og ætlaði að
hætta allri hestamennsku. En
1942 keypti ég tvo hesta af Jóni
í Höfnum, bleikan og gráan, og
Jón geymdi þá fyrir mig. Ég kom
þá heim á sumrin og lék mér
við útreiðar. Við Bleikur urðum
góðir vinir þegar ég gat loksins
setið hann því hann marghenti
mér í byrjun. Þegar ég flutti til
Dalvíkur var ég ákveðinn að
hætta og seldi þann gráa og fékk
Bleik hingað til að vita hvað yrði
af honum, felldi hann svo fljót-
lega. Ella þóttist hins vegar finna
að ég sæi mikið eftir hestunum.
Hún tók Jón á Hamri [seinna á
Hámundarstöðum] í fæði og Jón
átti jarpan hest sem hann ætlaði
að farga. Ella samdi við hann að
láta sig hafa hann upp í fæðið,
alveg að mér forspurðum. Svo
færir hún mér þann jarpa. Við
Tóti [Þórarinn] Þorsteins náðum
vel saman í hestamennskunni og
hann hafði Jarp fyrir mig þegar
ég var á sjó.
Á Tungufelli
- Þér líkaði sjómennskan vel en
fórst samt að búa.
- Ég skil eiginlega aldrei að
ég skyldi hætta á sjónum, en við
fórum að búa á Tungufelli 1953.
Þegar Þóra og Guðmann [Þóra
Þorvaldsdóttir og Guðmann Þor-
grímsson] hættu að búa kom
Þóra að máli við Ellu systur sína
og spurði hvort hún vildi ekki
fara í Tungufell. Ella sagði að
ég yrði að ráða því. Við ræddum
þetta svo við Ella. Hún var
ekkert frábitinn þessu en mér
leist ekki nógu vel á þetta fyrst
og fékk frest til að hugsa þetta.
Svo varð úr að ég samþykkti
það. Sigríður móðir þeirra systra
hafði fengið hálfa jörðina í
föðurarf en Þorvaldur hafði
keypt hinn helminginn. Síðan
seldi Þorvaldur Guðmanni þann
helming en Sigríður gaf Þóru
sinn hluta. Og hugmynd Þóru
var að gefa Ellu þennan helming
og hún sótti það fast að Ella tæki
við jörðinni. En það varð úr að
við leigðum þetta allt til prufu,
bæði jörðina og skepnurnar.
Svo var ég ekki búinn að vera
þarna nema eitt eða tvö ár þá
rak Guðmann mig. Okkur samdi
aldrei. Ég var svo sem ekkert
hryggur yfir því og var búinn
að fá íbúð hér niðurfrá. En þá
kom Þóra aftur og vældi mig til
að vera áfram og sagði að þetta
skyldi ekki koma fyrir aftur.
Hún gekk þannig frá því að ég
gæti keypt stofninn smám saman
eftir því sem ég hefði getu til.
En þegar ég seinna falaði hluta
af stofninum til kaups hafði
Guðmann ekki áhuga á því,
og eins var með jörðina. En ég
asnaðist samt til að halda áfram.
-Afhverju varþað vitleysa?
- Mér hundleiddist þarna allt-
af, var alltaf óánægður og hafði
engan áhuga á búskap. Mér er
óskiljanlegt að ég skyldi ekki
fara fyrr. Það var ekki til í mér
bóndi. Það bara átti ekki við
mig, nema hestarnir. Og kannski
voru það fyrst og fremst hestarn-
ir sem héldu í mig.
- Og synir þínir fengu strax
þessa bakteríu.
- Alveg strax. Ég byrjaði
strax að reiða Stefán á öðru
árinu á Dalvík, þegar ég fékk
þann jarpa. Ég tók í tamningu
blesóttan hálfvita frá Steina í
Blakksgerði. Einu sinni var ég á
honum og tók strákinn á bak, og
ég er varla búinn að taka hann á
hnakknefið þá blindrauk hann.
Og strákurinn hágrenjandi. Ég
hef sagt honum síðan að það
hafi ekki verið mikil hestaþrá í
honum þá.
- Hafðir þú einhverjar tekjur
af hestamennskunni?
- Nei, nei. Það var ekki til
siðs að taka fyrir tamningar. Það
var alla vega sáralítið. Stundum
borguðu menn fóðrið. Ég hafði
það mikla ánægju af þessu, ekki
síst ef hestarnir voru góðir, þá
var það borgunin. Til dæmis
Glófaxi á Jarbrú. Ég naut hans
svo vel að ég hafði enga löngun
til að taka pening fyrir það. Svo
gat ég fengið hann lánaðan hve-
nær sem mér datt í hug. Það voru
launin. Ég skrökva því reyndar
því Dúddi [Halldór Jónsson] tók
ekki krónu þó hann kæmi í dýra-
lækningar til mín.
- Friðgeir tók vinnu utan heim-
ilis frá Tungufelli.
- Ég var einn vetur á neta-
vertíð á Möggunni. Og á bát
sem Kiddi í Mó og Gylfi Björns
áttu, þar var ég vetrarparta.
Svo 1965 byrja ég á togurunum
á Akureyri. Þar var ég 5 ár að
miklu leyti seinnipart vetrar og
stundum fyrir jól líka. Þá sáu
Ella og strákarnir um búskap-
inn.
- Þú varst formaður ung-
mennafélagsins Atla.
- Arni á Hæringsstöðum fékk
mig til að vera formaður. Ég gat
líka hjálpað strákunum mínum
meira í íþróttum með því að
stjórna félaginu. Ég setti raunar
upp aðstöðuna á Tungunum.
Það var ég sem útbjó þann völl,
plægði og herfaði. Én bæði Atli
og Þorsteinn svörfuður notuðu
hann. Ég vildi reyndar sameina
félögin en það gekk nú ekki.
Strákarnir mínir unnu einu sinni
unglingamót UMSE í frjálsum
íþróttum fyrir hönd Atla, bara
tveir.
Skömmu eftir að Þóra Þor-
valdsdóttir dó sagði Guðmann
Friðgeiri upp ábúðinni og kom
nokkru síðar og settist sjálfur að
á Tungufelli. Friðgeir flutti inn
á Hellu á Árskógsströnd og bjó
þar íþrjú ár.
- Það var tóm vitleysa að búa
áfram. En þegar ég fór í Hellu
var það að nokkru leyti Jóhann
minn sem spilaði í því. Það var
einhver bóndi í báðum strákun-
um. Stefán var til dæmis bráð-
glöggur fjármaður. En svo varð
ekkert af búskap hjá þeim.
Húsasmíðar, útskurður
og áfram útreiðar
Friðgeir og Elíngunnur fluttu
til Dalvíkur 1970 og settust að á
Brimnesi. Hann vann um tíma á
prammanum „Birninum“ við að
sœkja stórgrýti meðfram fjörum
í hafnargarðinn, einnig var hann
á dýpkunarskipinu Gretti. En
fljótlega fór hann að vinna hjá
Hallgrími Antonssyni við húsa-
smíðar og var þar í 14 ár og
líkaði vel. í frístundum smíðaði
hann og innréttaði hús með son-
um sínum báðum og smíðaði
loks hús yfir sjálfan sig við Mím-
isveg, að mestu leyti einn.
- Við fluttum hér inn 1977-
78. Hér bjuggum við Ella þar til
hún dó. Þá fluttu Ragnheiður
dóttir mín og Sævar hér inn. Svo
byggði Sævar þennan bílskúr
handa mér og hér bý ég enn.
- Þú ert oddhagur maður.
Hvernig þroskaðir þú þá list?
- Ég sá auglýsingu frá manni
á Akureyri, Jóni Hólmgeirssyni,
um námskeið í útskurði og fór á
það. Þá var ég farinn að hugsa
til elliáranna, að hafa eitthvað
að flýja í þegar ég væri hættur
að vinna. Seinna varð ég for-
maður Félags aldraðra og við
skipulögðum handavinnu, m.a.
útskurð, og þá fékk ég meiri til-
sögn. Svo gerði ég þó nokkuð af
þessu fyrstu árin eftir að ég hætti
að vinna. Ég gerði t.d. tvennt
sem ég seldi heilmikið af, það
voru klukkur og gestabækur,
líka skar ég út prjónastokka og
seldi. Að öðru leyti hef ég gefið
þetta ættingjum og vinum.
Eftir að Friðgeir fluttist aftur
til Dalvíkur byggði hann 20 hesta
hús ofan við bœinn ásamt Stefáni
syni sínum þar sem þeir stund-
uðu heilmikla þjálfun og tamn-
ingar. Þar voru þeir nœrri tvo
áratugi. En 1990-92 var aðstaða
hestamanna flutt fram í Holt og
þeir urðu að flytja sig úr hesthús-
unum á Dalvík. Friðgeir ákvað
að hœtta hestamennsku af því
tilefni og fargaði hestum sínum,
enda vœri hann orðinn of full-
orðinn. En árið 1996 var hann
samt á ferð með Jóhanni syni
sínum ríðandi yfir Unadalsjökul
og lenti þá í hestaslysi, lœrbrotn-
aði illa og laskaðist. En rúmlega
áttrœður var hann enn kominn
á bak.
- Örlagavaldurinn sem réði
því að ég hélt áfram var Arnar
litli, dóttursonur minn. Hann fær
þessa óbilandi hestadellu. Hann
var farinn að fara í hesthúsið
með vinkonu sinni. Svo kom ég
einu sinni frameftir og þá eru
þau þrjú þar með einn hest og
skiptast á að ríða út. Mér fannst
það hálfgrátlegt svo ég ákvað
að skaffa honum hest. Þegar ég
var búinn að fá tvisvar lánshest
fyrir hann keypti ég einn lítinn
rauðan og gaf honum. Ófeigur
heitir hann. Þeim kom vel sam-
an. Svo braggaðist folinn og
viljinn óx svo að hann réð ekki
við hann. Þá var ekkert annað
að gera en lóga honum eða þá
að nota hann. Hesturinn hreif
mig strax, svo mér fannst bara
best að láta eftir þessari löngun
minni. Óhemjugaman af honum.
Kraftmikill, svona lítill. Þegar
ég komst í snertinguna aftur þá
losnaði ég ekki frá því.
- Þú hefur svo stundað hesta-
mennskuna nokkuð stíft síðan.
- Já, já, nú geri ég það til að
halda skrokknum við. Ég haga
mér að mörgu leyti eins og ungur
maður þó ég sé ræfill. Verstur er
stirðleikinn. Maður missir þá
mýkt að geta fylgt hreyfingum
hestsins eftir. Og það truflar
hestinn, hann gefur manni ekki
allt það góða sem hann getur
gert. En þetta hefur gert mér
gott. Ég vil meina að það hafi
haldið mér á löppum. Nú er ég
bara orðinn það slæmur að ég er
hræddur um að ég sé að kveðja
hestamennskuna. Það er nokkuð
síðan ég hef treyst mér á bak.
Það kostar eiginlega það að ég
þarf að hafa mann til að leggja
á fyrir mig. Ég fer stundum með
súrefniskútinn í bakpoka heldur
en hætta alveg. En ef ég fer hratt
lemst helvítis kúturinn niður í
bogann að aftan. Þetta súrefn-
isleysi endar alltaf með því að
menn losna ekki úr bólinu.
Þórarinn Hjartarson skráði
Orð úr kompu Kristjáns Eldjárns
í síðasta blaði greindum við frá minnisbókum
Kristjáns Eldjárns þar sem meðal annars er að
finna safn af orðum og orðatiltækjum sem hann
heyrði á uppvaxtarárum sínum í Svarfaðardal.
Gunnar Stefánsson sendi blaðinu línu þar sem
hann veltir fyrir sér orðasambandinu „að fara í
slöngur“. Meðal annars segir hann:
Ég heyrði foreldra mína nota þetta sem strákur
en hef ekki heyrt það eða séð í fjörutíu ár fyrr en
núna. Það þýðir að týnast eða lenda á öðrum
stað en vanalega. „Þetta hefur farið í slöngurþ
var sagt þegar einhver hlutur fannst ekki þegar
til átti að taka. Ég hef borið mig saman við lærða
menn um þetta og svo virðist sem þetta sé skylt
sögninni að slöngva, það er kasta, þýði sem sagt
að eitthvað hafi kastast burt. Það er því ekki að
tala um venjulega slöngu, enda erfitt að skilja
samhengið í því.
Gunnar telur líklegt að hér sé um að ræða stað-
bundið máltæki hér um slóðir, hvernig sem á því
stendur. Kannast einhverjir fleiri við þetta?
Höldum áfram að tína fram orð úr kompu
Kristjáns.
Fett. Ævinlega var sagt fett, aldrei fernt.
Hefði skulað heyrði ég oft og iðulega.
Attarígur: þegar veðri var þannig háttað að áttir
toguðust á og tvísýnt hvor ofan á yrði.
Hefða var mikið notað: Hann sagðist hefða látið
mig vita, ef...
Orðtak eða málsháttur Jóns Jóhannssonar á
Tjörn:
„Það er ekki nóg að taka kúna, það þarfað moka
undan henni.“
Gaman væri að heyra viðbrögð frá lesendum
við þessum orðum ekki síður en þeim sem birtust
í síðasta blaði.