Morgunblaðið - 16.02.2017, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 2017
Drekkhlaðinn Smábátaeigendur hafa séð um að sjá landanum fyrir fiski meðan á sjómannaverkfallinu stendur og þessi kom að bryggju í gær heldur betur drekkhlaðinn eins og sjá má.
Árni Sæberg
Tölur sýna að u.þ.b.
70% fjármagns sem
veitt er til heilbrigðis-
þjónustunnar fer til
meðferðar á lífsstíls-
sjúkdómum. Með öðr-
um orðum til viðgerða
sem telja má afleið-
ingar rangra lifn-
aðarhátta. Ekki þarf
að eyða orðum í ára-
langa umræðu um
fjársvelti innan heil-
brigðiskerfisins og ber Landspítal-
ann þar hæst. Enginn ágreiningur
er um nauðsyn þess að sjúkrahúsin
í landinu geti sinnt hlutverki sínu.
Hins vegar mun fátt breytast ef
ekki kemur til gjörbreyttur hugs-
unarháttur almennings í þessum
efnum. Yfirvöld, að óbreyttu, munu
um ókomna tíð kljást við háværar
kröfur um meira fjármagn, ekki síst
í viðgerðaþjónustuna, enda fá teikn
á lofti um að almenningur breyti
lifnaðarháttum sínum og beri
ábyrgð á eigin heilsu.
Oft er því haldið fram, að til-
tölulega auðvelt sé að breyta við-
horfi fólks en allt annað mál væri
að breyta atferli þess og venjum.
Flestir viti hvað er rétt og rangt,
hvað er hollt og hvað óhollt en láti
sér það yfirleitt í léttu rúmi liggja,
hagi lífi sínu að eigin geðþótta. Þeg-
ar heilsan síðan gefur sig er ein-
faldlega bankað á dyr heilbrigð-
iskerfisins og sagt: Hér er ég – nú
takið þið við. Nútímaheilbrigð-
isþjónusta er ekki undanskilin þörf-
um markaðarins hverju sinni og
virðist í ákveðnum tilvikum taka
mið af lífstílssjúkdómum sem og
kröfum um útlit og atgervi en á
sama tíma ekki gera neinar kröfur
til okkar sjálfra um ábyrga hegðun
þessu tengda. Tæknin
gerir okkur kleift að
framlengja lífslíkur
umtalsvert. En er það
markmið í sjálfu sér?
Ættu markmið heil-
brigðisþjónustunnar
og okkar sjálfra ekki
frekar að beinast að
auknum gæðum lífsins
frekar en lengd þess?
Sífellt kapphlaup um
lífslengd meðal þjóða
og tölfræðilega mark-
miðssetningu innan
heilbrigðiskerfisins í
þá átt, þjónar engum tilgangi í að
efla lífsgæði og vellíðan einstakling-
anna sem njóta heilbrigðiskerfisins
eða mynda þjóðirnar. Heilbrigð-
isþjónusta kostar peninga og mikil
áhersla er lögð á að ákveðinn hluti
verðmætasköpunar í landinu sé
settur í þennan málaflokk. Líklega
er þetta stærsti einstaki liður sam-
félagsþjónustu okkar. Kostnaður
samfélagsins í framtíðinni mun
aukast vegna heilbrigðismála, m.a.
vegna aukinna krafna samfélagsins
en ekki síður vegna afleiðinga nú-
tíma lífshátta og oft á tíðum óá-
byrgrar hegðunar okkar sem ein-
staklinga.
Óheilbrigðir lifnaðarhættir
dýrir fyrir samfélagið
Stofnandi Náttúrulækningafélags
Íslands (NLFÍ) og heilsustofnunar
þess í Hveragerði (HNLFÍ), Jónas
Kristjánsson læknir (f. 1870) hóf ár-
ið 1923 opinberlega að messa yfir
landslýð um samspil lifnaðarhátta
og heilsu. Hann stóð í þessari bar-
áttu þar til hann lést árið 1960.
Yfirleitt í mikilli andstöðu við aðra
lækna og samtök þeirra, en flestir
kollega Jónasar gerðu lítið úr hug-
myndum hans um samspil lifnaðar-
hátta og heilsu. Í dag þykir grát-
broslegt að Jónas átti á sínum tíma
í harðvítugum deilum við Lækna-
félag Íslands sem hann gagnrýndi
harðlega fyrir að birta tóbaks-
auglýsingar í tímariti félagsins.
En hvað er til ráða? Hvernig á að
koma í veg fyrir að sífellt stærri
hluti opinbers framlags til heil-
brigðismála, u.þ.b. 70% í dag, fari
til meðhöndlunar á afleiðingum
óheilbrigðra lifnaðarhátta? Sú öfug-
þróun er ekki til þess fallin að
tryggja heilbrigði landsmanna.
Þessari óheillaþróun verður ekki
breytt án almennrar hugarfars-
breytingar, en til þess að svo verði
þarf ekki síst að koma til markviss
stefnumörkun og umtalsvert fjár-
magn frá hinu opinbera.
Vissulega tala stjórnmálamenn
og lykilaðilar innan heilbrigðiskerf-
isins mikið um mikilvægi fyrir-
byggjandi starfs og heilsueflingar. Í
október sl. samþykkti sérstök ráð-
herranefnd lýðheilsustefnu ásamt
áætlun um aðgerðir sem eiga að
stuðla að heilsueflandi samfélagi.
Í stefnunni er sett fram sú fram-
tíðarsýn að Íslendingar skuli vera
meðvitaðir um að þeir beri ábyrgð á
eigin heilsu og að skólakerfið,
vinnustaðir og stofnanir séu heilsu-
eflandi og vinni stöðugt að því að
auka hreyfingu og útivist, bæta
mataræði og efla geðrækt því slíkt
leiði til betri heilsu og aukinnar vel-
líðanar. Þá segir að stefnumótun og
ákvarðanir ríkis og sveitarfélaga
séu forsenda þess að lýðheilsusjón-
armið séu sett í forgrunn og að
heilsueflandi samfélag verði innleitt
á landsvísu.
Þetta er nú allt gott og blessað.
Lítur vel út á pappír. Þegar grannt
er skoðað kemur hins vegar í ljós
að þessum fögru orðum fylgir sára-
lítið fjármagn – einungis örlítið brot
af því fjármagni sem fer til heil-
brigðismála. Þessi staðreynd vekur
þá spurningu hvort hugur fylgi
máli? Í þessu samhengi má benda á
að í nýrri landbúnaðarstefnu kemur
fram að auka eigi vægi lífrænnar
framleiðslu – en aftur, þegar grannt
er skoðað, eru opinber framlög til
að auka vægi lífrænnar framleiðslu
sáralítil í gildandi búvörusamningi.
Nánast sýndarmennska
Almennt skortir stjórnmálamenn
framsýni, dugnað og kjark í þessum
málum. Virðast með hugann við
daginn í dag og þann tíma sem þeir
hafa eitthvað um mál að segja.
Sjóndeildarhringurinn miðast við
kjörtímabilið hverju sinni. Við skul-
um ekki velkjast í vafa um að það
tekur langan tíma að breyta hug-
arfari almennings í þá veru að vera
ábyrgur gagnvart eigin heilsu, sam-
félaginu sem slíku og umhverfi.
Sá sem þetta ritar telur að það
taki a.m.k. heila kynslóð, ef vel er á
málum haldið, að færa hlutina til
betra horfs. Ef ekki er tekið í taum-
ana án tafar heldur heilbrigðis-
kerfið áfram að vera óseðjandi hít
sem að óbreyttu setur ríkissjóð á
hliðina innan örfárra ára og/eða
stóreykur kostnaðarþátttöku al-
mennings.
Innprenta þarf börnum strax og
þau hafa vit til heilbrigða lifnaðar-
hætti og virðingu fyrir náttúrunni.
Þegar þau hefja skólagöngu þarf að
vera áframhald á með markvissri
fræðslu. Þeir sem nú eru að vaxa úr
grasi hafa flestir ekki þann nauð-
synlega bakgrunn sem til þarf og
því vart séð að almenn hugarfars-
breyting eigi sér stað fyrr en með
nýrri kynslóð. Hér þurfa foreldrar
ásamt ríki og sveitarfélögum að
koma að málum.
Vonandi ber ný lýðheilsustefna
vott um betri tíma. Fjárframlög
henni tengd virðast hins vegar með
þeim hætti að við hljótum að spyrja
hvort hugur fylgi máli.
Í ávarpi fyrir rúmlega sjötíu ár-
um sagði Jónas Kristjánsson lækn-
ir, þá forseti NLFÍ, m.a. eftirfar-
andi:
„Náttúrulækningastefnan lítur
svo á, að flestir sjúkdómar stafi af
því, að vér brjótum lögmál þau og
skilyrði sem heilbrigði er háð. Vís-
indi framtíðarinnar eiga án nokkurs
vafa eftir að sýna fram á þessa
staðhæfingu þegar vísindamönnum
þjóðanna ber sú gæfa til, að leita
orsaka sjúkdóma í stað þess að
huga nær eingöngu að meinunum
sjálfum. Til þess að skapa heilbrigt
og dugandi þjóðfélag, þarf andlega
og líkamlega heilbrigða þegna.
Undirstaða heilbrigðinnar eru rétt-
ir lifnaðarhættir og rétt fræðsla.
En heilsurækt og heilsuvernd verð-
ur að byrja, áður en menn verða
veikir. Æsku landsins á að upp-
fræða um lögmál heilbrigðs lífs. Í
þessu starfi þurfa allir hugsandi
menn að taka þátt, allir góðir synir
og dætur fósturjarðar vorrar verða
að telja það sína helgustu skyldu,
að vernda heilsu sína ættjörðinni til
handa. Og takmark allra þarf að
vera það, að deyja frá betri heimi
en þeir fæddust í.“
Svo mörg voru þau orð!
Eftir Gunnlaug
K. Jónsson »Hvernig á að koma í
veg fyrir að sífellt
stærri hluti opinbers
framlags til heilbrigðis-
mála, u.þ.b. 70% í dag,
fari til meðhöndlunar á
afleiðingum óheil-
brigðra lifnaðarhátta?
Gunnlaugur Kristján
Jónsson
Höfundur er forseti NLFÍ.
Berum ábyrgð á eigin heilsu